(6) อฏฺฐ ปุริสโทสา

[957] ตตฺถ กตเม อฏฺฐ ปุริสโทสา? (ก) อิธ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน [โจทิยมาโน (สี. สฺยา.) อ. นิ. 8.14] ‘‘น สรามิ น สรามี’’ติ อสฺสติยาว นิพฺเพเฐติฯ อยํ ปฐโม ปุริสโทโสฯ

(ข) ปุน จปรํ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน โจทกํเยว ปฏิปฺผรติ – ‘‘กิํ นุ โข ตุยฺหํ พาลสฺส อพฺยตฺตสฺส ภณิเตน! ตฺวมฺปิ นาม มํ ภณิตพฺพํ มญฺญสี’’ติ! อยํ ทุติโย ปุริสโทโสฯ

(ค) ปุน จปรํ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน โจทกํเยว [โจทกสฺเสว (สฺยา.) อ. นิ. 8.14] ปจฺจาโรเปติ – ‘‘ตฺวมฺปิ โขสิ อิตฺถนฺนามํ อาปตฺติํ อาปนฺโนฯ ตฺวํ ตาว ปฐมํ ปฏิกโรหี’’ติฯ อยํ ตติโย ปุริสโทโสฯ

(ฆ) ปุน จปรํ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน อญฺเญนาญฺญํ ปฏิจรติ, พหิทฺธา กถํ อปนาเมติ, โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติฯ อยํ จตุตฺโถ ปุริสโทโสฯ

(ง) ปุน จปรํ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน สงฺฆมชฺเฌ พาหาวิกฺเขปกํ ภณติฯ อยํ ปญฺจโม ปุริสโทโสฯ

(จ) ปุน จปรํ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน อนาทิยิตฺวา สงฺฆํ, อนาทิยิตฺวา โจทกํ, สาปตฺติโกว [อาปตฺติโกว (ก.) อ. นิ. 8.14] เยนกามํ ปกฺกมติฯ อยํ ฉฏฺโฐ ปุริสโทโสฯ

(ฉ) ปุน จปรํ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน ‘‘เนวาหํ อาปนฺโนมฺหิ, น ปนาหํ อนาปนฺโนมฺหี’’ติ ตุณฺหีภูโต สงฺฆํ วิเหเสติฯ อยํ สตฺตโม ปุริสโทโสฯ

(ช) ปุน จปรํ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ

โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน เอวมาห – ‘‘กิํ นุ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต อติพาฬฺหํ มยิ พฺยาวฏาฯ อิทานาหํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’’ติฯ โส สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา เอวมาห – ‘‘อิทานิ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต อตฺตมนา โหถา’’ติฯ อยํ อฏฺฐโม ปุริสโทโสฯ อิเม อฏฺฐ ปุริสโทสาฯ

(7) อฏฺฐ อสญฺญีวาทา

[958] ตตฺถ กตเม อฏฺฐ อสญฺญีวาทา? ‘‘รูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; อรูปี อตฺตา…เป.… รูปี จ อรูปี จ…เป.… เนวรูปีนารูปี…เป.… ‘‘อนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนฺตวา จ อนนฺตวา จ อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘เนวนฺตวา นานนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – อสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติฯ อิเม อฏฺฐ อสญฺญีวาทาฯ

(8) อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา

[959] ตตฺถ กตเม อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา? ‘‘รูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อรูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘รูปี จ อรูปี จ อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘เนวรูปีนารูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘อนฺตวา จ อนนฺตวา จ อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติ; ‘‘เนวนฺตวา นานนฺตวา อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’ติ – เนวสญฺญีนาสญฺญีติ นํ ปญฺญเปนฺติฯ อิเม อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทาฯ

อฏฺฐกํฯ

9. นวกนิทฺเทโส