2. ทุติโย กณฺโฑ (สฺยาทิ)

[1] ทฺเว ทฺเว-กาเนเกสุ นามสฺมา สิ โย, อํ โย, นา หิ, ส นํ, สฺมา หิ, ส นํ, สฺมิํ สุฯ

เอเตสํ ทฺเว ทฺเว โหนฺติ เอกาเนกตฺเถสุ วตฺตมานโต นามสฺมาฯ มุนิ มุนโย, มุนิํ มุนโย, มุนินา มุนีหิ, มุนิสฺส มุนีนํ, มุนิสฺมา มุนีหิ, มุนิสฺส มุนีนํ, มุนิสฺมิํ มุนีสุ, เอวํ กุมารี กุมาริโย, กญฺญา กญฺญาโยติฯ เอตานิ สตฺต ทุกานิ สตฺต วิภตฺติโย วิภาโค วิภตีติ กตฺวา, เอตฺถ สิอมิตี-การา-การา ‘‘กิมํ สิสุ’’ 2,200 ติ สํเกตตฺถาฯ

[2] กมฺเม ทุติยาฯ

กรียติ กตฺตุ กิริยายา-ภิสมฺพนฺธียตีติ กมฺมํ, ตสฺมิํ ทุติยาวิภตฺติ โหตํฯ กฏํ กโรติ, โอทนํ ปจติ, อาทิจฺจํ ปสฺสติฯ

‘โอทโน ปจฺจตี’ติ โอทนสทฺทโต กมฺมตา นปฺปตียเต, กิญฺจรหิ? อาขฺยาตโตฯ ‘กฏํ กโรติ วิปุลํ ทสฺสนีย’นฺติ อตฺเถว คุณยุตฺตสฺส กมฺมตา, อิจฺฉิเตปิ กมฺมตฺตาว ทุติยา สิทฺธา คาวุํ ปโย โทหติ, โคมนฺตํ คาวํ ยาจติ, คาวมวรุนฺธติ วชํ, มาณวกํ มคฺคํ ปุจฺฉติ, โคมนฺตํ คาวํ ภิกฺขเต, รุกฺขมวจินาติ ผลานิ, สิสฺสํ ธมฺมํ พฺรูเต, สิสฺสํ ธมฺมมนุสาสตีติฯ เอวํ อนิจฺฉิเตปิ อหิํ ลงฺฆยติ, วิสํ ภกฺเขติฯ

ยํเนวิจฺฉิตํ นาปิ อนิจฺฉิตํ, ตตฺถาปิ ทุติยา สิทฺธาฯ คามํ คจฺฉนฺโต รุกฺขมูลมุปสปฺปติฯ

ปถวิํ อธิเสสฺสติ, คามมธิติฏฺฐติ, รุกฺขมชฺฌาสเตติอธิสีฐาสานํปโยเค-ธิกรเณ กมฺมวจนิจฺฉา, วตฺติจฺฉาโต หิ การกานิ โหนฺติฯ ตํ ยถา-วลาหกา วิชฺโชตเต, วลาหกสฺส วิชฺโชตเต, วลาหโก วิชฺโชตเต, วลาหเก วิชฺโชตเต, วลาหเกน วิชฺโชตเตติฯ เอวมภินิวิสสฺส วา ธมฺมมภินิวิสเต ธมฺเม วาฯ

ตถา อุปนฺวชฺฌาวสสฺสาโภชน นิวุตฺติวจนสฺส คามมุปวสติ, ค, มมนุวสติ, ปพฺพตมธิวสติ, ฆรมาวสติฯ อโภชนนิวุตฺติ วจนสฺสาติ กิํ? คาเม อุปวสติ, โภชนนิวุตฺติํ กโรตีติ อตฺโถฯ ตปฺปานาจาเรปิ กมฺมตฺตาว ทุติยา สิยา นทิมฺปิวติ, คามํ จรติ, เอวํ ‘สเจ มํ อาลปิสฺสตี’ติอาทีสุปิฯ วิหิตาว ปติธโยเค ทุติยา – ‘ปฏิภนฺตุ ตํ จุนฺท โพชฺฌงฺคา’ติฯ ตํ ปติ โพชฺฌงฺคา ภาสนฺตูติ อตฺโถ, ยทาตุ ธาตุนายุตฺโต ปติ, ตทา เตนา-โยคา สมฺพนฺเธ ฉฏฺฐีว ‘ตสฺส นปฺปฏิภาตี’ติฯ อกฺเข ทิพฺพติ, อกฺเขหิ ทิพฺพติ, อกฺเขสุ ทิพฺพตีติ กมฺมกรณาธิกรณวจนิจฺฉาฯ

[3] กาลทฺธานมจฺจนฺตสํโยเคฯ

กิริยา, คุณ, ทพฺเพหิ สากลฺเลน กาลทฺธานํ สมฺพนฺโธ อจฺจนฺตสํโยโคฯ ตสฺมิํ วิญฺญายมาเน กาลสทฺเทหิ อทฺธอทฺเทหิ จ ทุติยา โหติฯ

มาสมธีเต, มาสํ กลฺยาณิ, มาสํ คุฬธานา, โกสมธีเต, โกสํ กุฏิลา นที, โกสํ ปพฺพโตฯ อจนฺตสํโยเคติ กิํ? มาสสฺส ทฺวีหมธีเต, โกสสฺเสกเทเส ปพฺพโตฯ

ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา, เอกํ สมยํ ภควา, อิมํ รตฺติํ จตฺตาโร มหาราชาติ เอวมาทีสุ กาลวาจี หิ อจฺจนฺตสํโยคตฺตาว ทุติยา สิทฺธาฯ วิภตฺติวิปลฺลาเสนปิ วา พหุลํวิธานาฯ

ผลปฺปตฺติยํ กิริยาปริสมตฺตฺยปวคฺโค, ตสฺมิํ วิญฺญายมาเน กาลทฺธานํ กิริยายาจฺจนฺตสํโยเค ตติยาภิมตา, สาปิ กรณตฺตาว สิทฺธา ‘มาเสนานุวาโก-ธีโต, โกเสนานุวาโก-ธีโต’ติฯ อนปวคฺเคตุ อสาธกตมตฺตากรณตฺตาภาเว ทุติยาว ‘มาสมธีโต-นุวาโก, น จาเน น คหิโต’ติฯ

การกมชฺเฌ เย กาลทฺธานวาจิโน, ตโต สตฺตมีปญฺจมิโย อภิมตา ‘อชฺช ภุตฺวา เทวทตฺโต ทฺวิเห ภุญฺชิสฺสติ, ทฺวีหา ภุญฺชิสฺสติ, อตฺรฏฺโฐ-ยมิสฺสาโส โกเส ลกฺขํ วิชฺฌติ, โกสา ลกฺขํ วิชฺฌตี’ติ, ตาปีห สกสกการกวจนิจฺฉาเยว สิทฺธาฯ

[4] คติ โพธาหาร สทฺทตฺถากมฺมก ภชฺชาทีนํ ปโยชฺเชฯ

คมนตฺถานํ โพธตฺถานํ อาหารตฺถานํ สทฺทตฺถานมกมฺมกานํ ภชฺชาทีนญฺจ ปโยชฺเช กตฺตริ ทุติยา โหติฯ สามตฺถิยา จ ปโยชกพฺยาปาเรน กมฺมตาวสฺส โหตีติ ปตียเตฯ

คมยติ มาณวกํ คามํ, ยาปยติ มาณวกํ คามํ, โพธยติ มาณวกํ ธมฺมํ, เวทยติ มาณวกํ ธมฺมํ, โภชยติ มาณ-วกํ โมทกํ, อาสยติ มาณวกํ โมทกํ, อชฺฌาปยติ มาณวกํ เวทํ, ปาฐยติ มาณวกํ เวทํ, อาสยติ เทวทตฺตํ, สายยติ เทวทตฺตํ, อญฺญํ ภชฺชาเปติ, อญฺญํ โกฏฺฏาเปติ, อญฺญํ สนฺถราเปติฯ เอเตสเมวาติ กิํ? ปาเจติ โอทนํ เทวทตฺเตน ยญฺญทตฺโตฯ ปโยชฺเชติ กิํ? คจฺฉติ เทวทตฺโตฯ ยทา จรหิ คมยติ เทวทตฺตํ ยญฺญทตฺโต, ตมปโร ปโยเชติ, ตทา คมยติ เทวทตฺตํ ยญฺญทตฺเตเนติ ภวิตพฺพํ … คมยติสฺสา-คมนตฺถตฺตาฯ

[5] หราทีนํ วาฯ

หราทีนํ ปโยชฺเช กตฺตริ ทุติยา โหติ วาฯ หาเรติ ภารํ เทวทตฺตํ เทวทตฺเตเนติ วา, อชฺโฌหาเรติ สตฺตุํ เทวทตฺตํ เทวทตฺเตเนติ วา, กาเรติ กฏํ เทวทตฺตํ เทวทตฺเตเนติ วา ทสฺสยเต ชนํ ราชํ ชเนเนติ วา, อภิวาทยเต คุรุํ เทวทตฺตํ เทวทตฺเตเนติ วาฯ

[6] น ขาทาทีนํฯ

ขาทาทีนํ ปโยชฺเช กตฺตริ ทุติยา น โหติฯ ขาทยติ เทวทตฺเตน, อาทยติ เทวทตฺเตน, อวฺห, ปยติ เทวทตฺเตน, สทฺทายยติ เทวทตฺเตน, กนฺทยติ เทวทตฺเตน, นายยติ เทวทตฺเตนฯ

(1) วหิสฺสานิยนฺตุเกฯ วาหยติ ภารํ เทวทตฺเตน อนิยนฺตุเกติ กิํ? วาห-ยติ ภารํ พลีพทฺเทฯ

(2) ภกฺขิสฺสาหิํ สายํฯ ภกฺขยติ โมทเก เทวทตฺเตนฯ อหิํสายนฺติ กิํ? ภกฺขยติ พลีพทฺเท สสฺสํฯ

[7] ฌาทีหิ ยุตฺตาฯ

ธีอาทีหิ ยุตฺตโต ทุติยา โหติฯ ธิรตฺถุ มํ ปูติกายํ, อนฺตรา จ ราชคหํ อนฺตรา จ นาลนฺทํ, สมาธานมนฺตเรน, มุจลินฺทมภิโต สรมิจฺจาทิ, ฉฏฺฐิยาปวาโท-ยํฯ

[8] ลกฺขณิตฺถมฺภูตวิจฺฉาสฺวภินาฯ

ลกฺขณาทีสฺวตฺเถสฺวภินา ยุตฺตมฺหา ทุติยา มหาติฯ รุกฺขมภิ วิชฺโชตเต วิชฺชุ, สาธุ เทวทตฺโต มาตรมภิ, รุกฺขํ รุกฺขมภิติฏฺฐติฯ

[9] ปติปรีหิ ภาเค จฯ

ปติปรีหิ ยุตฺตมฺหา ลกฺขณาทีสุ ภาเค จตฺเถ ทุติยา โหติฯ รุกฺขํ ปติ วิชฺโชตเต วิชฺชุ, สาธุ เทวทตฺโต มาตรํ ปติ, รุกฺขํ รุกฺขํ ปติ ติฏฺฐติ, ยเทตฺถ มํ ปติ สิยาฯ รุกฺขํ ปริ วิชฺโชตเต วิชฺชุ, สาธุ เทวทตฺโต มาตรํ ปริ, รุกฺขํ รุกฺขํ ปริ ติฏฺฐติ, ยเทตฺถ มํ ปริ สิยาฯ

[10] อนุนาฯ

ลกฺขณาทีสฺวตฺเถสฺวนุนา ยุตฺตมฺหา ทุติยา โหติฯ รุกฺขมนุ วิชฺโชตเต วิชฺชุ, สจฺจกิริยมนุ วุฏฺฐิ ปาวสฺสิ, เหตุ จ ลกฺขณํ ภวติ, สาธุ เทวทตฺโต มาตรมนุ, รุกฺขํ รุกฺขมนุ ติฏฺฐติ, ยเทตฺถ มํ อนุ สิยาฯ

[11] สหตฺเถฯ

สหตฺเถ-นุนา ยุตฺตมฺหา ทุติยา โหติฯ ปพฺพตมนุ เสนา ติฏฺฐติฯ

[12] หีเนฯ

หีนตฺเถ-นุนา ยุตฺตมฺหา ทุติยา โหติฯ อนุ สาริปุตฺตํ ปญฺญวนฺโตฯ

[13] อุเปนฯ

หีนตฺเถ อุเปน ยุตฺตมฺหา ทุติยา โหติฯ อุป สาริปุตฺตํ ปญฺญวนฺโถฯ

[14] สตฺตมฺยาธิกฺเยฯ

อาธิกฺยตฺเถ อุเปน ยุตฺตมฺหา สตฺตมี โหติฯ อุป ขาริยํ โทโณฯ

[15] สามิตฺเต-ธินาฯ

สามิภาวตฺเถ-ธินา ยุตฺตมฺหา สตฺตมี โหติฯ อธิ พฺรหฺมทตฺเต ปญฺจาลา, อธิ ปญฺจาเลสุ พฺรหฺมทตฺโตฯ

[16] กตฺตุกเรเณสุ ตติยาฯ

กตฺตริ กรเณ จ การเก ตติยา โหติฯ ปุริเสน กตํ, อสินา ฉินฺทติฯ ปกติยา-ภิรูโป, โคตฺเถน โคตโม, สุเมโธ นาม นาเมน, ชาติยา สตฺตวสฺสิโกติ ภูธาตุสฺส สมฺภวา กรเณ เอว ตติยาฯ

เอวํ สเมน ธาวติ วิสเมน ธาวติ, ทฺวิโทเณน ธญฺญํ กิณาติ, ปญฺจเกน ปสโว กิณาตีติฯ

[17] สหตฺเถนฯ

สหตฺเถน โยเค ตติยา สิยาฯ ปุตฺเตน สห คโต, ปุตฺเตน สทฺธิํ อาคโต, ตติยาปิ ฉฏฺฐีว อปฺปธาเน เอว ภวติฯ

[18] ลกฺขเณฯ

ลกฺขเณ วตฺตมานโต ตติยา สิยาฯ ติทณฺฑเกน ปริพฺพาชกมทฺทกฺขี, อกฺขินา กาโณ, เตน หิ องฺเคน องฺคิโน วิกาโร ลกฺขียเตฯ

[19] เหตุมฺหิฯ

ตกฺกิริยา โยคฺเค ตติยา สิยาฯ อนฺเนน วสติ, วิชฺชาย ยโสฯ

[20] ปญฺจมีเณ วาฯ

อิเณ เหตุมฺหิ ปญฺจมี โหติ วาฯ สตสฺมา พทฺโธ, สเตน วาฯ

[21] คุเณฯ

ปรงฺคภูเต เหตุมฺหิ ปญฺจมี โหติ วาฯ ชฬตฺตา พทฺโธ ชฬตฺเตน วา, ปญฺญาย มุตฺโต, หุตฺวา อภาวโตอนิจฺจา, สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธฯ

[22] ฉฏฺฐี เหตฺวตฺเถหิฯ

เหตฺวตฺถวาจีหิ โยเค เหตุมฺหิ ฉฏฺฐี สิยาฯ อุทรสฺส เหตุ, อุทรสฺส การณาฯ

[23] สพฺพาทิโต สพฺพาฯ

เหตฺวตฺเถหิ โยเค สพฺพาทีหิ สพฺพา วิภตฺติโย โหนฺติฯ โก เหตุ, กํ เหตุํ, เกน เหตุนา, กสฺส เหตุสฺส, กสฺมา เหตุสฺมา, กสฺส เหตุสฺส, กสฺมิํ เหตุสฺมิํ, กิํ การณํ, เกน การเณน, กิํ นิมิตฺตํ, เกน นิมิตฺเตน, กิํ ปโยชนํ, เกน ปโยชเนน อิจฺเจวมาทิฯ เหตฺวตฺเถหีตฺเวว? เกน กตํฯ

[24] จตุตฺถี สมฺปทาเนฯ

ยสฺส สมฺมา ปทียเต ตสฺมิํ จตุตฺถี สิยาฯ สงฺฆสฺส ททาติฯ อาธารวิวกฺขายํ สตฺตมีปิ สิยา สงฺเฆ เทหิฯ

[25] ตาทตฺเถฺยฯ

ตสฺเส-ทํ ตทตฺถํ, ตทตฺถภาเว โชตนีเย นามสฺมา จตุตฺถี สิยาฯ สีตสฺส ปฏิฆาตาย, อตฺถาย หิตาย (สุขาย) เทวมนุสฺสานํ, นาลํ ทารภรณาย, ยูปาย ทารุ, ปากาย วชตีตฺเววมาทิฯ

กสฺส สาทุํ น รุจฺจภิ, มา-ยสฺมนฺตานมฺปิ สงฺฆเภโท รุจฺจิตฺถ, ขมติ สงฺฆสฺส, ภตฺตมสฺส นจฺฉาเทสีติ ฉฏฺฐี สมฺพนฺธวจนิจฺฉายํ, น เจวํ วิโรโธ สิยา สทิสรูปตฺตา, เอวํวิเธสุ จ สมฺพนฺธสฺส สทฺทิกานุมตตฺตา , กสฺส วา ตฺวํ ธมฺมํ โรเจสีติ อตฺถมตฺเต ปฐมาฯ

เอวมญฺญาปิ วิธญฺญยฺยา, ปรโตปิ ยถาคมํฯ

รญฺโญ สตํ ธาเรติ, รญฺโญ ฉตฺตํ ธาเรตีติ สมฺพนฺเธ ฉฏฺฐี, เอวํ รญฺโญ สิลาฆเต, รญฺโญ หนุเต, รญฺโญ อุปติฏฺฐเต, รญฺโญ สปเต, เทวาปิ ตสฺส ปิหยนฺติ ตาทิโน, ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร, ยทิหํ ตสฺส ปกุปฺเปยฺยํ, ทุหยติ ทิสานํ เมโฆ, โย มิตฺตานํ น ทูภติ, โย อปฺปทุฏฺฐสฺส นรสฺส ทุสฺสติ, กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ, อิสฺสยนฺติ สมณานํ ติตฺถิยา, ธมฺเมน นยมานานํ กา อุสูยา รญฺโญ ภาคฺยมารชฺฌติ, รญฺโญ ภาคฺยมิกฺขเต, เตน ยาจิโต อยาจิโต วา ตสฺส คาโว ปฏิสุณาติ, คาโว อาสุณาติ, ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ, โหตุ ปติคิณาติ, โหตฺวนุคิณาติ, อาโรจยามิ โว ปติเวทยามิ โว, ธมฺมํ เต เทเสสฺสามิ, ยถา โว ภควา พฺยากเรยฺย, อลํ เต อิธ วาเสน, กิํ เต ชฏาหิ ทุมฺเมธ, อรหติ มลฺโล มลฺลสฺสาติฯ

ชีวิตํ ติณายปิ น มญฺญมาโนติ ตาทตฺถฺย จตุตฺถี, ติเณน โย อตฺโถ ตทตฺถายปีติ อตฺโถ, ‘‘โย จ สีตญฺจ อุณฺหญฺจ, ติณา ภิยฺโย น มญฺญติ’’ ติณมิว ชีวิตํ มญฺญมาโนติ สวิสยาว วิภตฺติโยฯ สคฺคาย คจฺฉตีติ ตาทตฺเถฺย จตุตฺถี, โย หิ สคฺคํ คจฺฉติ ตทตฺถํ ตสฺส คมนนฺติ, กมฺมวจนิจฺฉายนฺตุ ทุติยาว สคฺคํ คจฺฉตีติฯ

อายุ โภโต โหตุ, จิรํ ชีวิตํ, ภทฺทํ กลฺยาณํ อตฺถํ ปโยชนํ, กุสลํ อนามยํ, หิตํ ปถฺยํ สุขํ สาตํ โภโต โหตุ, สาธุ สมฺมุติ เมตสฺส, ปุตฺตสฺสาวิกเรยฺย คุยฺหมตฺถํ, ตสฺส เม สกฺโก ปาตุรโหสิ, ตสฺส ปหิเณยฺย, ภิกฺขูนํ ทุตํ ปาเหสิ, กปฺปติ สมณานํ อาโยโค, เอกสฺส ทฺวินฺนํ ติณฺณํ วา ปโหติ, อุปมํ เต กริสฺสามิ, อญฺชลิํ เต ปคฺคณฺหามิ, ตสฺส ผาสุ, โลกสฺสตฺโถ, นโม เต ปุริสาชญฺญ, โสตฺถิ ตสฺส, อลํ มลฺโล มลฺลสฺส, สมตฺโถ มลฺโล มลฺลสฺส, ตสฺส หิตํ, ตสฺส สุขํ, สฺวาคตํ เต มหาราชาติ สพฺพตฺถ ฉฏฺฐี สมฺพนฺเธ, เอวํวิธมญฺญมฺเปว วิญฺเญยฺยํ ยถาคมํฯ

[26] ปญฺจมฺยวธิสฺมาฯ

ปทตฺถาวธิสฺมา ปญฺจมีวิภตฺติ โหติฯ คามสฺมา อาคจฺฉตุ, เอวํ โจรสฺมา ภายติ, โจรสฺมา อุตฺตสติ, โอรสฺมา ตายติ, โจรสฺมา รกฺขตีติ, สเจ ภายถ ทุกฺขสฺส, ปมาเท ภยทสฺสิวา, ตสนฺติ ทณฺฑสฺสาติ ฉฏฺฐี สตฺตมิโยปิ โหนฺเตว สมฺพนฺธาธารวจนิจฺฉายํฯ

อชฺเฌนา ปราเชติ, ปฏิปกฺเข ปราเชตีติ สวิสยาว วิภตฺติโยฯ สเจ เกวฏฺฏสฺส ปรชฺชิสฺสามีติ ฉฏฺฐีปิ โหติ สมฺพนฺธวจนิจฺฉายํฯ ยเวหิ คาโว วาเรติ, ปาปา จิตฺตํ นิวารเย, กาเก รกฺขติ ตณฺฑุลาติ สวิสเยว ปญฺจมีฯ จิตฺตํ รกฺเขถ เมธาวีติ ทุติยาว ทิสฺสติ กมฺมตฺเถฯ

อุปชฺฌายา อนฺตรธายติ , อุปชฺฌายา อธิเต, กามโต ชายเต โสโกติ สวิสเย ปญฺจมีฯ

ตตฺเถว-นฺตรธายิ สุ, นฏสฺส สุโณติ, ปทุมํ ตตฺถ ชาเยถาติ สตฺตมีฉฏฺฐิโยปิ โหนฺเตว สวิสเยฯ หิมวนฺตา ปภวติ คงฺคา, ปาณาติปาตา วิรมสฺสุ ขิปฺปํ, อญฺโญ เทวทตฺตา, ภินฺโน เทวทตฺตาติ สวิสเยว ปญฺจมีฯ เอวํ อารา โส อาสวกฺขยา, อิตโร เทวทตฺตา, อุทฺธํ ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา, ปุพฺโพ คามา, ปุพฺเพว สมฺโพธา, ตโต ปรํ, ตโต อปเรน สมเยน, ตตุตฺตรินฺติฯ สมฺพนฺธวจนิจฺฉายํ ฉฏฺฐีปิ ปุรโต คามสฺส, ทกฺขิณโต คามสฺส, อุปริ ปพฺพตสฺส, เหฏฺฐา ปาสาทสฺสาติฯ ปาสาทมารุยฺห เปกฺขติ ปาสาทา เปกฺขติ, อาสเน อุปวิสิตฺวา เปกฺขติ อาสนา เปกฺขตีติ อวธิวจนิจฺฉายํ ปญฺจมีฯ

ปุจฺฉานาขฺยาเนสุ กุโต ภวํ? ปาตฏลิปุตฺตสฺมาติฯ ตถา เทสกาลมาเนปิ ปาฏลิปุตฺตสฺมา ราชคหํ สตฺต โยชนานิ, สตฺตสุ โยชเนสูติ วาฯ เอวํ อิโต ติณฺณํ มาสาน-มจฺจเยนาติ, กิจฺฉาลทฺธนฺติ คุเณ ปญฺจมีฯ กิจฺเฉน เม อธิคตนฺติ เหตุมฺหิ กรเณ วา ตติยาฯ เอวํ โถกา มุตฺโต, โถเกน มุตฺโตติฯ โถกํ จลตีติ กิริยาวิเสสเน กมฺมนิ ทุติยาฯ

ทูรนฺติ กตฺถโยเคปิ สวิสเยว ปญฺจมีฉฏฺฐิโย สิยุํ, ทูรํ คามสฺมา, อนฺติกํ คามสฺมา, ทูรํ คามสฺส, อนฺติกํ คามสฺสาติ, ทูรนฺติ กตฺเถหิ ตุ สพฺพาว สวิสเย สิยุํ พาธกาภาวา ทูโร คาโม, อนฺติโก คาโมตฺเววมาทิฯ

เกจิ ปนาหุ ‘อสตฺตวจนเหเตหิ ปาฏิปทิกตฺเถ ทุติยาตติยาปญฺจมีสตฺตมิโย, สตฺตวจเนหิ ตุ สพฺพาว สวิสเย’ติ, เต ปนญฺเญเหว ปฏิกฺขิตฺตาฯ ทูรํ มคฺโค, อนฺติกํ มคฺโคติ กิริยาวิเสสนํ… ภูธาตุสฺส คมฺมมานตฺตาฯ วิสุทฺโธ โลภนีเยหิ ธมฺเมหิ, ปริมุตฺโต โส ทุกฺขสฺมา วิวิจฺเจว กาเมหิ, คมฺภีรโต จ ปุถุลโต จ โยชนํ, อายาเมน โยชนํ, ตโต ปภุติ, ยโต สรามิ อตฺตานนฺติ สวิสเยว วิภตฺติโยฯ

[27] อปปรีหิ วชฺชเนฯ

วชฺชเน วตฺตมาเนหิ อปปรีหิ โยเค ปญฺจมี โหติฯ อป สาลาย อายนฺติ วาณิชา, ปริ สาลาย อายนฺติ วาณิชา, สาลํ วชฺเชตฺวาติ อตฺโถฯ วชฺชเนติ กิํ? รุกฺขํ ปริวิชฺโชตเต วิชฺชุฯ อาปาฏลิปุตฺตสฺมา วสฺสิ เทโวติ มริยาทา-ภิวิธีสฺววธิ วิสเยว ปญฺจมี, วินา ปาฏลิปุตฺเตน สห เวติ วิเสโส, เอวํ ยาว ปาฏลิปุตฺตสฺมา วสฺสิ เทโวติฯ

[28] ปฏินิธิปฏิทาเนสุ ปตินาฯ

ปฏินิธิมฺหิ ปฏิทาเน จ วตฺตมาเนน ปตินา โยเค นามสฺมา ปญฺจมี วิภตฺติ โหติฯ พุทฺธสฺมา ปติ สาริปุตฺโต, ฆตมสฺส เตสสฺมา ปติ ททาติ, ปฏินิธิปฏิทาเนสูติ กิํ? รุกฺขํ ปติ วิชฺโชตเตฯ

[29] ริเต ทุติยา จฯ

ริเตสทฺเทน โยเค นามสฺมา ทุติยา โหติ ปญฺจมี จฯ ริเต สทฺธมฺมํ, ริเต สทฺธมฺมาฯ

[30] วินา-ญฺญตฺร ตติยา จฯ

วินา-ญฺญตฺรสทฺเทหิ โยเค นามสฺมา ตติยา จ โหติ ทุติยา ปญฺจมิโย จฯ วินา วาเตน, วินา วาตํ, วินา วาตสฺมา, อญฺญตฺร เอเกน ปิณฺฑปาตนีหารเกน, อญฺญตฺร ธมฺมํ, อญฺญตฺร ธมฺมาฯ

[31] ปุถนานาหิฯ

เอเตหิ โยเค ตติยา โหติ ปญฺจมี จฯ ปุถเคว ชเนน, ปุถเคว ชนสฺมา, ชเนน นานา, ชนสฺมา นานาฯ

[32] สตฺตมฺยาธาเรฯ

กิริยาธาร ภูต กตฺตุ กมฺมานํ ธารเณน โย กิริยายาธาโร ตสฺมิํ การเก นามสฺมา สตฺตมี โหติฯ กเฏ นิสีทติ (เทวทตฺโต), ถาลิยํ โอทนํ ปจติ, อากาเส สกุนา, ภิเลสุ เตลํ, คงฺคายํ วโชฯ

[33] นิมิตฺเตฯ

นิมิตฺตตฺเถ สตฺตมี โหติฯ อชินมฺหิ หญฺญเต ทีปิ, มุสาวาเท ปาจิตฺถิยํฯ

[34] ยพฺภาโวภาวลกฺขณํฯ

ยสฺส ภาโว ภาวนฺตรสฺส ลกฺขณํ ภวติ, ตโต สตฺตมี โหติฯ คาวีสุ ทุยฺหมานาสุ คโต, ทุทฺธาสุ อาคโตฯ ภาโวติ กิํ? โย ชฏาหิ โส ภุญฺชติฯ ภาวลกฺขณนฺติ กิํ? โย ภุญฺชติ โส เทวทตฺโต, ‘‘อกาเล วสฺสติ ตสฺส, ตาเล ตสฺส น วสฺสตี’’ติ วิสยสตฺตมีฯ

[35] ฉฏฺฐี จานาทเรฯ

ยสฺส ภาโว ภาวนฺตรสฺส ลกฺขณํ ภวติ, ตโต ฉฏฺฐี ภวติ สตฺตมี จ อนาทเร คมฺยมาเนฯ ‘‘อาโกฏยนฺโต โส เนติ, สิวิราชสฺส เปกฺขโต’’, ‘‘มจฺจุ คจฺฉติ อาทาย, เปกฺขมาเน มหาชเน’’ฯ

คุนฺนํ สามีติ สมฺพนฺเธ ฉฏฺฐี, โคสุ สามีติ วิสยสตฺตมี, เอวํ คุนฺนมิสฺสโร, โคสฺวิสฺสโร, คุนฺนํ อธิปติ, โคสุ อธิปติ, คุนฺนํ ทายาโท, โคสุ ทาหาโท, ทุนฺนํ สกฺขิ, โคสุ สกฺขิ, คุนฺนํ ปติภู, โคสุ ปติภู, คุนฺนํ ปสูโต, โคสุ ปสูโต, กุสลา นจฺจคีตสฺส, กุสลา นจฺจคีเต, อายุตฺโต กฏกรณสฺส, อายุตฺโต กฏกรเณติฯ

ตถาธารวจนิจฺฉายํ สตฺตมี, ภิกฺขูสุ อภิวาเทนฺติ, มุทฺธนิ ธุมฺพิตฺวา, พาหาสุ คเหตฺวา, หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปเถสุ คจฺฉนฺติ, กทลีสุ คเช รกฺขนฺตีติฯ ญาณสฺมิํ ปสนฺโนติ วิสยสตฺตมี, ญาเณน ปสนฺโนติ กรเณ ตติยา, เอวํ ญาณสฺมิํ อุสฺสุกฺโก ญาเณน อุสฺสุกฺโกติฯ

[36] ยโต นิทฺธารณํฯ

ชาติคุณกิริยาหิ สมุทายเตกเทสสฺส ปุถกฺกรณํ นิทฺธารณํฯ ยโต ตํ กรียติ, ตโต ฉฏฺฐีสตฺตมิโย โหนฺติฯ สาลโย สูกธญฺญานํ ปถฺยตมา, สาลโย สูกธญฺเญสุ ปถฺยตมา, กณฺหา คาวีนํ สมฺปนฺนขีรตมา, กณฺหา คาวีสุ สมฺปนฺนขีรตมา, คจฺฉตํ ธาวนฺโต สีฆตโม, คจฺฉนฺเตสุ ธาวนฺโต สีฆตโมฯ สีลเมว สุตา เสยฺโยติ อวธิมฺหิเยว ปญฺจมีฯ

[37] ปฐมาตฺถมตฺเตฯ

นามสฺสาภิเธยฺยมตฺเต ปฐมาวิภตฺติ โหติฯ รุกฺโขฯ อิตฺถิ ปุมา นปุํสกนฺติ ลิงฺคมฺปิ สทฺทตฺโถว, ตถา โทโณ ขารี อาฬฺหกนฺติ ปริมาณมฺปิ สทฺทตฺโถว, เอโก ทฺเว พหโวติ สงฺขฺยาปิ สทฺทตฺโถวฯ

[38] อามนฺตเณฯ

สโต สทฺเทนาภิมุขีกรณมามนฺตณํฯ ตสฺมิํ วิสเย ปฐมา วิภตฺติ โหติฯ โภปุริส, โภกฺกตฺถิ, โภ นปุํสกฯ

[39] ฉฏฺฐี สมฺพนฺเธฯ

กิริยาการกสญฺชาโต อสฺเสทมฺภาวเหตุโก สมฺพนฺโธ นามฯ ตสฺมิํ ฉฏฺฐี วิภตฺติ โหติฯ รญฺโญ ปุริโส, สรติ รชฺชสฺสาติ สมฺพนฺเธ ฉฏฺฐี, รชฺชสมฺพนฺธินิํ สติํ กโรตีติ อตฺโถ, กมฺมวจนิจฺฉารนฺตุ ทุติยาว สรติ รชฺชํฯ

ตถา รชกสฺส วตฺถํ ททาติ, ปหรโต ปิฏฺฐิํ ททาติ, พาโล ปูรติ ปาปสฺส, อมจฺเจ ตาต ชานาหิ, ธีเร อตฺถสฺส โกวิเท, ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ, สกิํ ปกฺขสฺส, ปูรํ หิรญฺญสุวณฺณสฺส กุมฺภนฺเตฺววมาทิฯ

กิตกปฺปโยเค กกฺตุกมฺเมสุ พหุลํ สมฺพนฺธวจนิจฺฉายํ ฉฏฺฐี, สาธุ สมฺมโต พหุชนสฺส, สุปฺปฏิวิทฺธา พุทฺธานํ ธมฺมธาตุ, ธมฺมสฺส คุตฺโต เมธาวี, อมตํ เตสํ ปริภุตฺตํ, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร, อวิสํวาทโก โลกสฺส, อลชฺชีนํ นิสฺสาย, จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโทตฺเววมาทิฯ

กตฺตุกมฺมวจนิจฺฉายนฺตุ ตติยา ทุติยาโย จ, สญฺจตฺโต ปิตรา อหํ, สรสิ ตฺวํ เอวรูปิํ วาจํ ภาสิตา, ภควนฺตํ ทสฺสนายตฺเววมาทิฯ

[40] ตุลฺยตฺเถน วา ตติยาฯ

ตุลฺยตฺเถน โยเค ฉฏฺฐี โหติ ตติยา วา, ตุลฺโย ปิตุ, ตุลฺโย ปิตรา, สทิโส ปิตุ, สทิโส ปิตรา, อิห กถํ ตติยา น โหติ? อชฺชุนสฺส ตุลา นตฺถิ, เกสวสฺสุปมา น เจติ, เนเต ตุลฺยตฺถา, กิญฺชรหิ ตุลฺยานโมปมฺมตฺถาฯ

[41] อโต โยนํ ฏาเฏฯ

อการนฺถโต นามสฺมา โยนํ ฏาเฏ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ฏการา สพฺพเทสตฺถา, พุทฺธา พุทฺเธ, อโตติ กิํ? กญฺญาโย, อิตฺถิโย, วธุโย, อิธ กสฺมา น ภวติ อคฺคโยฯ อวิธานสามตฺถิยาฯ

[42] นินํ วาฯ

อการนฺตโต นามสฺมา นินํ ฏาเฏ วา โหนฺติ ยถากฺกมํฯ รูปา, รูเป, รูปานิ, อโตตฺเวว อฏฺฐีนิฯ

[43] สฺมาสฺมิํนํฯ

อการนฺตโต นามสฺมา สฺมาสฺมินฺนํ ฏาเฏ วา โหนฺติ ยถากฺกมํฯ พุทฺธา พุทฺธสฺมา, พุทฺเธ พุทฺธสฺมิํ, อโตตฺเวว อคฺคิสฺมา อคฺคิสฺมิํฯ

[44] สสฺสาย จตุตฺถิยาฯ

อการนฺตโต ปรสฺส สสฺส จตุตฺถิยา อาโย โหติ วาฯ พุทฺธาย พุทฺธสฺส, ภิยฺโย ตาทตฺเถฺยเยวายมาโย ทิสฺสเต, กฺวจิเทวญฺญตฺถ, อโตตฺเวว อิสิสฺส, จตุตฺถิยาติ กิํ? พุทฺธสฺส มุขํ, อตฺตตฺถนฺติ อตฺถสทฺเทน สมาโสฯ

สพฺพาทิโตปิ สฺมาสฺมิํสานํ ฏาเฏอายา โหนฺเตว… นิรุตฺติการานุมตตฺตา พุทฺธวจเน สนฺทสฺสนวโต จ, ตตฺโรทมุทาหรณํ ‘อสฺมา โลกา ปรมฺหา จ, อุภยา ธํสเต นโร’, ‘ตฺยาหํ มนฺเต ปรตฺถทฺโธ’, ‘ยาเยว โข ปนตฺถาย อาคจฺเฉยฺยาโถ ตเมวตฺถํ สาธุกํ มนสิกเรยฺยาโถ’ติฯ

[45] ฆปเตกสฺมิํ นาทีนํ ยยาฯ

ฆปโต นาทีนเมกสฺมิํ ยยา โหนิ ยถากฺกมํฯ กญฺญาย, รตฺติยา, อิตฺถิยา, เธนุยา, วธุยา, เอกสฺมินฺติ กิํ? กญฺญาหิ, รตฺตีหิฯ

[46] สฺสา วา เตติมามูหิฯ

ฆปสญฺเญหิ เตติมามูหิ นาทีนเมกสฺมิํสฺสา วา โหติ, ตสฺสา กตํ, ตสฺสา ทียเต, ตสฺสา นิสฺสฏํ, ตสฺสา ปริคฺคโห, ตสฺสา ปติฏฺฐิตํ, ตาย วา, เอวํ เอติสฺสา เอตาย, อิมิสฺสา อิมาย, อมุสฺสา อมุยา, เอเตหีติ กิํ? สพฺพาย, นาทีนํ ตฺเวว? สา, ฆปโตตฺเวว? ตาหิ อมูหิฯ

[47] นํมฺหิ นุก ทฺวาทีนํ สตฺตรสนฺนํฯ

ทฺวาทีนํ สตฺตรสนฺนํ สงฺขฺยานํ นุก โหติ นํมฺหิ วิภตฺตมฺหิ, ทฺวินฺนํ จตุนฺนํ, ปญฺจนฺนํ, เอวํ ยาว อฏฺฐารสนฺนํ, อุกาโร อุจฺจารณตฺโถ, กกาโร อนฺตาวยวตฺโถ, เตน นํมฺหิ น ทีโฆฯ

[48] พสุกตินฺนํฯ

นํมฺหิ พหุโน กติสฺส จ นุก โหติ, พหุนฺนํ, กตินฺนํฯ

[49] ณฺณํณฺณนฺนํ ติโต ฌาฯ

ฌสญฺญา ติโต นํวจนสฺส ณฺณํณฺณนฺนํ โหติ, ติณฺณํ, ติณฺณนฺนํ, ฌาติ กิํ ติสฺสนฺนํฯ

[50] อุภินฺนํฯ

อุภา นํวจนสฺส อินฺนํ โหติ, อุภินฺนํฯ

[51] สุญ สสฺสฯ

นามสฺมา สสฺส สุญ โหติ, พุทฺธสฺส, ทฺวิสการปาเฐน สิทฺเธ ลาฆวตฺถมิทํฯ

[52] สฺสํสฺสาสฺสาเยสฺวิตเร กญฺเญภิมานมิฯ

สฺสมาทีสฺวิตราทีนมิ โหติ, อิตริสฺสํ, อิตริสฺสา, เอกิสฺสํ, เอกิสฺสา, อญฺญิสฺสํ, อญฺญิสฺสา, เอติสฺสํ, เอติสฺสา, เอติสฺสาย, อิมิสฺสํ, อิมิสฺสา, อิมิสฺสาย, เอสฺวิติ กิํ? อิตราย, เอสนฺติ กิํ? สพฺพสฺสํ, สพฺพสฺสาฯ

[53] ตาย วาฯ

สฺสมาทีสุ ตสฺสา วา อิ โหติ, ติสฺสํ ตสฺสํ, ติสฺสา ตสฺสา, ติสฺสาย ตสฺสาย, สฺสํสฺสาสฺสาเยสฺวิตฺเวว? ตายฯ

[54] เตติมาโต สสฺส สฺสายฯ

ตาเอตาอิมาโต สสฺส สฺสาโย โหติ วาฯ ตสฺสาย ตาย, เอติสฺสาย เอตาย, อิมิสฺสาย อิมายฯ

[55] รตฺยาทีหิ โฏ สฺมิโนฯ

รตฺยาทีหิ สฺมิโน โฏ โหติ วา, รตฺโต รตฺติยํ, อาโท อาทิสฺมิํฯ

[56] สุหิสุภสฺโสฯ

อุภสฺส สุหิสฺโว โหติฯ อุโภสุ, อุโภหิฯ

[57] ลฺตุปิตาทินมา สิมฺหิฯ

ลฺตุปฺปจฺจยนฺตานํ ปิตาทีนํ จ อา โหติ สิมฺหิฯ กตฺตา, ปิตาฯ ปิตุ, มาตุ, ภาวุ, มีตุ, ทุหิตุ, ชามาตุ, นตฺตุ, โหตุ, โปตุฯ

[58] เค อ จฯ

ลฺตุปิตาทีนํ อ โหติ เค อา จ, โภ กตฺต, โภ กตฺตา, โภ ปิต, โภ ปิตาฯ

[59] อยุนํ วา ทีโฆฯ

อ อิ อุ อิจฺเจสํ วา ทีโฆ โหติ เค ปเร ติลิงฺเคฯ โภ ปุริสา, โภ ปุริส, โภ อคฺคี, โภ อคฺคิ, โภ ภิกฺขู, โภ ภิกฺขูฯ

[60] ฆพฺรหฺมาทิเตฯ

ฆโต พฺรหฺมาทิโต จ คสฺเส วา โหติฯ โภติ กญฺเญ, โภติ กญฺญา, โภ พฺรหฺเม, โภ พฺรหฺม, โภ ขตฺเต, โภ ขตฺต, โภ อิเส, โภ อิสิ, โภ สเข, โภ สขฯ สขิ สขีติ อิตฺถิยํ สิทฺธเมวฯ อากติคโณ-ยํ, เอวมญฺญตฺราปิฯ

[61] นมฺมาทีหิฯ

อมฺมาทีหิ คสฺเส น โหติฯ โภติ อมฺมา, โภติ อนฺนา, โภติ อมฺพาฯ

[62] รสฺโส วาฯ

อมฺมาทีนํ เค รสฺโส โหติ วาฯ โภติ อมฺม, โภติ อมฺมาฯ

[63] โฆ สฺสํ, สฺสา, สฺสายํ ติํสุฯ

สฺสมาทีสุ โฆ รสฺโส โหติฯ ตสฺสํ, ตสฺสา, ตสฺสาย, ตํ, สภติํ, เอสฺวิติ กิํ? ตาย, สภายฯ

[64] เอกวจน โยสฺว-โฆนํฯ

เอกวจเน โยสุ จ ฆโอการนฺตวชฺชิตา นํ นามานํ รสฺโส โหติ ติลิงฺเคฯ อิตฺถิํ, อิตฺถิยา, อิตฺถิโย, วธุํ วธุยา, วธุโย, ทณฺฑิํ, ทณฺฑินา, ทณฺฑิโน, สยมฺภุํ, สยมฺภุนา, สยมฺภุโว, อโฆ นนฺติ กิํ? กญฺญาย, กญฺญาโย, โอคฺคหณมุตฺตรตฺถํฯ

[65] เค วาฯ

อโฆนํ เค วา รสฺโส โหติ ติลิงฺเค, อิตฺถิ, อิตฺถี, วธุ, วธู, ทณฺฑิ, ทณฺฑี, สยมฺภุ, สยมฺภูฯ อโฆนํตฺเวว? โภติ กญฺญา, โภ โคฯ

[66] สิสฺมิํ นานปุํสกสฺสฯ

นปุํสกวชฺชิตสฺส นามสฺส สิสฺมิํ รสฺโส น โหติฯ อิตฺถี, ทณฺฑี, วธู, สยมฺภูฯ สิสฺมินฺติ กิํ? อิตฺถิํ, อนปุํสกสฺสาติ กิํ? ทณฺฑิ กุลํฯ

[67] โคสฺสาคสิหินํสุ คาวควาฯ

คสิหินํวชฺชิตาสุ วิภตฺตีสุ โคสทฺทสฺส คาวควา โหนฺติฯ (คาวํ, ควํ), คาโว, คโว, คาเวน, คเวน, คาวสฺส, ควสฺส, คาวสฺมา, ควสฺมา, คาเว, คเวฯ อคสิหินํสูติ กิํ? โภ โค, โค ติฏฺฐติ, โคหิ, โคนํฯ

[68] สุมฺหิ วาฯ

โคสฺส สุมฺหิ คาวควา โหนฺติ วาฯ คาเวสุ, คเวสุ, โคสุฯ

[69] ควํ เสนฯ

โคสฺส เส วา ควํ โหติ สห เสนฯ ควํ, คาวสฺส, ควสฺสฯ

[70] คุนฺนํ จ นํนาฯ

นํวจเนน สห โคสฺส คุนฺนํ โหติ ควํจ วาฯ คุนฺนํ, ควํ, โคนํฯ

[71] นาสฺสาฯ

โคโต นาสฺส อา โหติ วาฯ คาวา, ควา, คาเวน, คเวนฯ

[72] คาวุมฺหิฯ

อํวจเน โคสฺส คาวฺห วา โหติฯ วาวฺหํ, คาวํ, ควํฯ โคสฺส โคณาเทโส น กโต… สทฺทนฺตรตฺตาฯ

[73] ยํ ปีโตฯ

ปสญฺญีโต อํวจนสฺส ยํ วา โหติฯ อิตฺถิยํ, อิตฺถิํฯ ปีโตติ กิํ? ทณฺฑิํ, รตฺติํฯ

[74] นํ ฌีโตฯ

ฌสญฺญีโต อํวจนสฺส นํ วา โหติฯ ทณฺฑินํ, ทณฺฑิํฯ กถํ ‘พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุน’นฺติ? โยควิภาวาฯ ฌาติ กิํ? อิตฺถิํฯ อีติ กิํ? อคฺคิํฯ

[75] โยนํ โนเน ปุเมฯ

ฌีโต โยนํ โนเน วา โหนฺติ ยถากฺกมํ ปุลฺลิงฺเคฯ ทณฺฑีโน, ทณฺฑิเน, ทณฺฑี, ฌีโต ตฺเวว? อิตฺถิโย, ปุเมติ กิํ? ทณฺฑีนิ กุลานิฯ

[76] โนฯ

ฌีโต โยนํ โน วา โหติ ปุลฺลิงฺเคฯ ทณฺฑิโน ติฏฺฐนฺติ, ทณฺฑิโน ปสฺส, ทณฺฑี วาฯ

[77] สฺมิโน นิฯ

ฌีโต สฺมิํวจนสฺส นิ โหติ วา, ทณฺฑินิ, ทณฺฑิสฺมิํ, ฌีโต ตฺเวว? อคฺคิสฺมิํฯ

[78] อมฺพฺวาทีหิฯ

อมฺพุอาทีหิ สฺมิโนนิ โหติ วา, ผลํ ปตติ อมฺพุนิ, ปุปฺผํ ยถา ปํสุนิ อาตเป กตํ, วาตฺเวว? อมฺพุมฺหิ, ปํสุมฺหิฯ

[79] กมฺมาทิโตฯ

กมฺมาทิโต สฺมิโน นิ โหติ วาฯ กมฺมนิ กมฺเมฯ กมฺม, จมฺม, เวสฺม, ภสฺม (อสฺม), พฺรหฺม, อตฺต, อาตุม, ฆมฺม, มุทฺธฯ กมฺมาทิโตติ กิํ? พุทฺเธฯ

[80] นาสฺเสโนฯ

กมฺมาทิโต นาวจนสฺส เอโน วา โหติฯ กมฺเมน, กมฺมนา, จมฺเมน, จมฺมนา, กมฺมาทิโตตฺเวว? พุทฺเธนฯ

[81] ฌลา สสฺส โนฯ

ฌลโต สสฺส โน วา โหติฯ อคฺคิโน อคฺคิสฺส, ทณฺฑิโน ทณฺฑิสฺส, ภิกฺขุโน ภิกฺขุสฺส, สยมฺภุโน สยมฺภุสฺส,

กถํ ‘โย จ สิสฺโส มหามุเน’ ติ? (3) ‘‘อิโต กฺวจิ สสฺส ฏานุพนฺโธ’’ติ พฺรหฺมาทีสุ ปาฐา สสฺส เอ ฏานุพนฺโธฯ

[82] นา สฺมาสฺสฯ

ฌลโต สฺมาสฺส นา โหติ วาฯ อคฺคินา อคฺคิสฺมา, ทณฺฑินา ทณฺฑิสฺมา, ภิกฺขุนา ภิกฺขุสฺมา, สยมฺภุนา สยมฺภุสฺมาฯ

[83] ลา โย นํ โว ปุเมฯ

ลโต โยนํ โว โหติ วา ปุลฺลิงฺเคฯ ภิกฺขโว ภิกฺขู, สยมฺภุโว สยมฺภูปุเมติ กิํ? อายูนิฯ

[84] ชนฺตฺวาทิโต โน จฯ

ชนฺตฺวาทิโต โยนํ โน โหติ โว จ วา ปุลฺลิงฺเคฯ ชนฺตุโน, ชนฺตโว ชนฺตุโย, โคตฺรภุโน, โคตฺรภุโว โคตฺรภูฯ สหภุโน, สหภุโว สหภูฯ

[85] กูโตฯ

กูปจฺจยนฺตโต โยนํ โน วา โหติ ปุลฺลิงฺเค, วิทุโน วิทู, วิญฺญุโน วิญฺญู, สพฺพญฺญุโน สพฺพญฺญูฯ

[86] ธลาโป-มุสฺมาฯ

อมุสทฺทโต โยนํ โลโปว โหติ ปุลฺลิงฺเค, อมู, ปุเมตฺเวว? อมุโย อมูนิฯ โวปวาโทยํฯ

[87] น โน สสฺสฯ

อมุสฺมา สสฺส โน น โหติ, อมุสฺส, โนติ กิํ? อมุยาฯ

[88] โยโลปนิสุ ทีโฆฯ

โยนํ โลเป นิสุ จ ทีโฆ โหติ, อฏฺฐี อฏฺฐีนิ, โยโลปนิสูติ กิํ? รตฺติโยฯ

[89] สุนํหิสุฯ

เอสุ นามสฺส ทีโฆ โหติฯ อคฺคีสุ, อคฺคีนํ, อคฺคีหิฯ

[90] ปญฺจาทีนํ จุทฺทสนฺนมฯ

ปญฺจาทีนํ จุทฺทสนฺนํ สุนํหิสฺว โหติฯ ปญฺจสุ, ปญฺจนฺนํ, ปญฺจหิ, ฉสุ, ฉนฺนํ, ฉหิ, เอวํ ยาว อฏฺฐรสาฯ

[91] ยฺวาโท นฺตุสฺสฯ

ยฺวาทีสุ นฺตุสฺส อ โหติฯ คุณวนฺตา, คุณวนฺตํ, คุณวนฺเต, คุณวนฺเตน อิจฺจาทิ, ยฺวา-โทติ กิํ? คุณวา ติฏฺฐติฯ

[92] นฺตสฺส จ ฏ วํเสฯ

อํเสสุ นฺตปฺปจฺจยสฺส ฏ โหติ วา นฺตุสฺส จฯ ยํ ยํ หิ ราช ภชติ สนฺตํวายทิ วา อสํ, กิจฺจา-นกุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ, หิมวํว ปพฺพตํ, สุชาติมนฺโตปิ อชาติมสฺสฯ โยควิภาเคนาญฺญตฺราปิฯ จกฺขุมา อนฺธิตา โหนฺติ, วคฺคุมุทาตีริยา ปน ภิกฺขู วณฺณวา โหนฺติฯ

[93] โยสุ ฌิสฺส ปุเมฯ

ฌสญฺญสฺส อิสฺส โยสุ วา ฏ โหติ ปุลฺลิงฺเคฯ อคฺคโย อคฺคี, ฌคฺคหณํ กิํ? อิการนฺตสมุทายสฺส ฏ มา สิยาภิ, รตฺติโย, อิคฺคหณํ กิํ? ทณฺฑิโน, ปุเมติ กิํ? อฏฺฐีนิฯ

[94] เวโวสุ ลุสฺสฯ

ลสญฺญสฺส อุสฺส เวโวสุ ฏ โหติฯ ภิกฺขเว, ภิกฺขโว, เวโวสูติ กิํ? ชนฺตุโย, อุคฺคหณํ กิํ? สยมฺภุโวฯ

[95] โยมฺหิ วา กฺวจิฯ

โยมฺหิ กฺวจิ ลสญฺญสฺส อุสฺส วา ฏ โหติฯ เหตโย, นนฺทนฺติ ตํ กุรโย ทสฺสเนน, อชฺเชว ตํ กุรโย ปาปยตุฯ วาติ กิํ? เหตุโยฯ

[96] ปุมาลปเน เวโวฯ

ลสญฺญโต อุโต โยสฺสาลปเน เวโว โหนฺติ วา ปุลฺลิงฺเคฯ ภิกฺขเว, ภิกฺขโว ภิกฺขู, ปุเมติ กิํ อายูนิ, อาลปเนติ กิํ? ชนฺตุโย ติฏฺฐนฺติ, ลุโตตฺเวว? เธนุโย, สยมฺภุโวฯ

[97] สฺมาหิสฺมิํ นํ มฺหาภิมฺหิฯ

นามสฺมา ปเรสํ สฺมาหิสฺมินฺนํ มฺหา ภิมฺหิ วา โหนฺติ ยถากฺกมํฯ พุทฺธมฺหา พุทฺธสฺมา, พุทฺเธภิ พุทฺเธหิ, พุทฺธมฺหิ พุทฺธสฺมิํ, พหุลาธิการาอปวาทวิสเยปิ, ทสสหสฺสิมฺหิ ธาตุยาฯ

[98] สุหิสฺวสฺเสฯ

อการนฺตสฺส สุหิสฺเว โหติฯ พุทฺเธสุ พุทฺเธหิฯ

[99] สพฺพาทีนํ นํมฺหีจฯ

อการนฺตานํ สพฺพาทีนํ เอ โหติ นํมฺหิ สุหิสุ จฯ สพฺเพสํ, สพฺเพสุ, สพฺเพหิ, สพฺพาทีนนฺติ กิํ? พุทฺธานํ, อสฺเสตฺเวว? อมูสํฯ สพฺพ กตร กตม อุภย อิตร อญฺญ อญฺญตร อญฺญตม (4) ‘‘ปุพฺพปรา-วรทกฺขิณุตฺตรา-ธรานิ ววตฺถายมสญฺญายํ’’ (ปา,1,1,34) ย ตฺย ต เอต อิม อมุ กิํ เอก ตุมฺห อมฺหฯ

[100] สํสานํฯ

สพฺพาทิโต นํวจนสฺส สํสานํ โหนฺติฯ สพฺเพสํ, สพฺเพสานํฯ

[101] ฆปา สสฺส สฺสา วาฯ

สพฺพาทีนํ ฆปโต สสฺส สฺสา วา โหติ, สพฺพสฺสา สพฺพาย, ปคฺคหณมุตฺตรตฺถํฯ

[102] สฺมิโน สฺสํฯ

สพฺพาทีนํ ฆปโต สฺมิโน สฺสํ วา โหติ, สพฺพสฺสํ สพฺพาย, อมุสฺสํ อมุยาฯ

[103] ยํฯ

ฆปโต สฺมิโน ยํ วา โหติ, กญฺญายํ กญฺญาย, รตฺติยํ รตฺติยา, วธุยํ วธุยา, สพฺพายํ สพฺพาย, อมุยํ อมุยาฯ

[104] ติํ สภาปริสายฯ

สภาปริสาหิ สฺมิโน ติํ วา โหติ, สภติํ สภาย, ปริสติํ ปริสายฯ

[105] ปทาทีหิ สิฯ

เอหิ สฺมิโน สิ โหติ วา, ปทสิ ปทสฺมิํ, พิลสิ พิลสฺมิํฯ

[106] นาสฺส สาฯ

ปทาทีหิ นาสฺส สา โหติ วา, ปทสา ปเทน, พิลสา พิเลนฯ

[107] โกธาทีหิฯ

เอหิ นาสฺส สา โหติ วา, โกธสา โกเธน, อตฺถสา อตฺเถนฯ

[108] อเตนฯ

อการนฺตโต ปรสฺส นาวจนสฺส เอนาเทโส โหติ, พุทฺเธน, อโตติ กิํ? อคฺคินาฯ

[109] สิสฺโสฯ

อการนฺตโต นามสฺมา สิสฺส โอ โหติ, พุทฺโธ, อโตตฺเวว? อคฺคิฯ

[110] กฺวเจ วาฯ

อการนฺตโต นามสฺมา สิสฺส เอ โหติ วา กฺวจิ, วนปฺปคุมฺเพ ยถา ผุสฺสิตคฺเคฯ

อปวาทวิสเยปิ พหุลํวีธานา-สุเข ทุกฺเข ฯ วาติ กิํ? วนปฺปคุมฺโพ กฺวจีติ กิํ? ปกฺเข สพฺพตฺถ มา โหตุฯ

[111] อํ นปุํสเกฯ

อการนฺตโต นามสฺมา สิสฺส อํ โหติ นปุํสกลิงฺเคฯ รูปํฯ

[112] โยนํ นิฯ

อการนฺตโต นามสฺมา โยนํ นิ โหติ นปุํสเกฯ สพฺพานิ รูปานิ, นิจฺจวิธาเน ผลํ เอกจฺจาทิสพฺพาทีนํ ปฐมายํฯ

[113] ฌลา วาฯ

ฌลโต โยนํ นิ โหติ วา นปุํสเก, อฏฺฐีนิ อฏฺฐี, อายูนิ อายูฯ

[114] โลโปฯ

ฌลโต โยนํ โลโป โหติ, อฏฺฐี, อายู, อคฺคี, ภิกฺขู, ฌลาตฺเวว? อคฺคโยฯ ปเคว กสฺมา น โหติ? อนฺตรงฺคตฺตา อการสฺสฯ

[115] ชนฺตุเหตฺวีฆเปหิ วาฯ

ชนฺตุเหตูหิ อีการนฺเตหิ ฆป สญฺเญหิ จ ปเรสํ โยนํ วา โลโป โหติ, ชนฺตู ชนฺตุโย, เหตู เหตุโย, ทณฺฑี ทณฺฑิโย, กญฺญา กญฺญาโย, รตฺตี รตฺติโย, อิตฺถี อิตฺถิโย, เธนู เธนุโย, วธู วธุโยฯ

[116] เย ปสฺสิวณฺณสฺสฯ

ปสญฺญสฺส อิวณฺณสฺส โลโป โหติ วา ยกาเร, รตฺโย รตฺยา, รตฺยํ, โปกฺขรญฺโญ, โปกฺขรญฺญา, โปกฺขรญฺญํ, วา ตฺเวว? รตฺติโย, ปสฺสาติ กิํ? ทณฺฑิโย, อิวณฺณสฺสาติ กิํ? เธนุโย วธุโยฯ กถํ ‘อนุญฺญาโต อหํ มตฺยา’ติ? ‘เย ปสฺสา’ติ โยควิภาคาฯ

[117] คสีนํฯ

นามสฺมา คสีนํ โลโป โหติ วิชฺฌนฺตราภาเว, โภ ปุริส, อยํ, ทณฺฑีฯ

[118] อสงฺเขฺยหิ สพฺพาสํฯ

อวิชฺชมานสงฺเขฺยหิ ปราสํ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ โลโป โหติ, จ วา เอว เอวํ, เอตสฺมาเยว ลิงฺคา อสงฺเขฺยหิ สฺยาทฺยุปฺปตฺติ อนุมียเตฯ

[119] เอกตฺถตายํฯ

เอกตฺถีภาเว สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ โลโป โหติ พหุลํ, ปุตฺตียติ, ราชปุริโส, วาสิฏฺโฐ, กฺวจิ น โหติ พหุลํ วิธานา-ปรนฺตโป, ภคนฺทโร, ปรสฺสปทํ, อตฺตโนปทํ, ควมฺปติ, เทวานํปิยติสฺโส, อนฺเตวาสี, ชเนสุโต มมตฺตํ มามโกฯ

[120] ปุพฺพสฺมามาทิโตฯ

อมาเทกตฺถา ปุพฺพํ ยเทกตฺถํ ตโต ปราสํ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ โลโป โหติฯ อธิตฺถิฯ อิธ น โหติ พหุลํ

วิธานา ยถาปตฺถียา, ยถาปริสาย, ปุพฺพสฺมาติ กิํ? คามคโตฯ

[121] นาโตม ปญฺจมิยาฯ

อมาเทกตฺถา ปุพฺพํ ยเทกตฺถมการนฺตํ, ตโต ปราสํ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ โลโป น โหติ, อนฺตุ, ภวตฺยปญฺจมฺยา, อุปกุมฺภํ, อปญฺจมิยาติ กิํ? อุปกุมฺภา อานยฯ

[122] วา ตติยาสตฺตมินํฯ

อมาเทกตฺถา ปุพฺพํ ยเทกตฺถมการนฺตํ, ตโต ปราสํ ตติยาสตฺถมีนํ วา อํ โหติ, อุปกุมฺเภน กตํ, อุปกุมฺภํ กตํ, อุปกุมฺเต นิเธหิ, อุปกุมฺภํ นิเธหิฯ

[123] ราชสี นามฺหิฯ

นามฺหิ ราชสฺสิ วา โหติ, สพฺพทตฺเตน ราชินา, วาตฺเวว? รญฺญาฯ

[124] สุนํหิสูฯ

ราชสฺส อู โหติ วา สุนํหิสุ, ราชูสุ ราเชสุ, ราชูนํ รญฺญํ, ราชูหิ ราเชหิฯ

[125] อิมสฺสาทิตฺถิยํเฏฯ

อิมสทฺทสฺสานิตฺถิยํ เฏ โหติ วา สุนํหิสุ, เอสุ อิเมสุ, เอสํ อิเมสํ, เอสิ อิเมหิ, อนิตฺถิยนฺติ กิํ? อิมาสุ, อิมาสํ, อิมาหิฯ

[126] นามฺห นิมิฯ

อิมสทฺทสฺสานิตฺถิยํ นามฺหิ อนอิมิอิจฺจาเทสา โหนฺติ, อเนน อิมีนา, อนิตฺถิยํตฺเวว? อิมายฯ

[127] สิมฺห นปุํสกสฺสายํฯ

อิมสทฺทสฺสานปุํสกสฺส อยํ โหติ สิมฺหิ, อยํ ปุริโส, อยํ อิตฺถี, อนปุํสกสฺสาติ กิํ? อิมํฯ

[128] ตฺยเตตานํ ตสฺส โสฯ

ตฺยเตตานมนปุํสกานํ ตสฺส โส โหติ สิมฺหิ, สฺโย ปุริโส, สฺยา อิตฺถี, เอวํ โส, สา, เอโส, เอสา, อนปุํสกสฺเสตฺเวว? ตฺยํ, ตํ, เอตํฯ

[129] มสฺสามุสฺสฯ

อนปุํสกสฺสามุสฺส มการสฺส โส โหติ สิมฺหิ, อสุ ปุริโส, อสุ อิตฺถีฯ

[130] เก วาฯ

อมุสฺส มสฺส เก วา โส โหติ, อสุโก อมุโก, อสุกา อมุกา, อสุกํ อมุกํ, อสุกานิ อมุกานิฯ

[131] ตตสฺส โน ตพฺพาสุฯ

ตสทฺทสฺส ตสฺส โน วา โหติ สพฺพาสุ วิภตฺตีสุ, เน เต นาโย ตาโย, นํ ตํ, นานิ ตานิ อิจฺจาทิฯ

[132] ฏ สสฺมาสฺมิํสฺสายสฺสํสฺสาสํมฺหามฺหิสฺวิ มสฺส จฯ

สาทีสฺวิมสฺส ตตสฺส จ โฏ วา โหติ, อสฺส อิมสฺส, อสฺมา อิมสฺมา, อสฺมิํ อิมสฺมิํ, อสฺสาย อิมิสฺสาย, อสฺสํ อิมิสฺสํ, อสฺสา อิมิสฺสา, อาสํ อิมาสํ, อมฺหา อิมมฺหา, อมฺหิ อิมมฺหิ, อสฺส ตสฺส, อสฺมา ตสฺมา, อสฺมิํ ตสฺมิํ, อสฺสาย ตสฺสาย, อสฺสํ ตสฺสํ, อสฺสา ตสฺสา, อาสํ ตาสํ, อมฺหา ตมฺหา, อมฺหิ ตมฺหิ, สฺสายาทิคฺคหณมาเทสนฺตเร มา โหตูติฯ

[133] เฏ สิสฺสิสิสฺมาฯ

อิสิสฺมา สิสฺส เฏ วา โหติ, ‘โย นฺวชฺช วินเย กงฺขํ, อตฺถธมฺมวิทู อิเส’, วาตฺเวว? อิสิฯ

[134] ทุติยสฺส โยสฺสฯ

อิสิสฺมา ปรสฺส ทุติยาโยสฺส เฏ วา โหติ, ‘สมเณ พฺราหฺมเณ วนฺเท, สมฺปนฺนจรเณ อิเส’, วาตฺเวว? อิสโย ปสฺส, ทุติยสฺสาติ กิํ? อิสโย ติฏฺฐนฺติฯ

[135] เอกจฺจาทีห โตฯ

อการนฺเตหิ เอกจฺจาทีหิ โยนํ เฏ โหติ, เอกจฺเจ ติฏฺฐนฺติ, เอกเจ ปสฺส, อโตติ กิํ? เอกจฺจาโย, เอวํ เอส ส ปฐมฯ

[136] น นิสฺส ฏาฯ

เอกจฺจาทีหิ ปรสฺส นิสฺส ฏา น โหติ, เอกจฺจานิฯ

[137] สพฺพาทีหี ฯ

สพฺพาทีหิ ปรสฺส นิสฺส ฏา น โหติ, สพฺพานิฯ

[138] โยนเมฏฯ

อการนฺเตหิ สพฺพาทีหิ โยนเมฏ โหติ, สพฺเพ ติฏฺฐนฺติ, สพฺเพ ปสฺส, อโตตฺเวว? สพฺพาโยฯ

[139] นาญฺญํ จนามปฺปธานาฯ

นามภูเตหี อปฺปธาเนหิ จ สพฺพาทีหิ ยํ วุตฺตํ, ยญฺจาญฺญํ สพฺพาทิการิยํ, ตํ น โหติ, เต สพฺพา, เต ปิยสพฺพา, เต อติสพฺพาฯ

[140] ตติยตฺถโยเคฯ

ตติยตฺเถน โยเค สพฺพาทีหิ ยํ วุตฺตํ, ยญฺจาญฺญํ สพฺพาทิ การิยํ, ตํ น โหติ, มาเสน ปุพฺพานํ มาสปุพฺพานํฯ

[141] จตฺถสมาเสฯ

จตฺถสมาสวิสเย สพฺพาทีหิ ยํ วุตฺตํ, ยญฺจาญฺญํ สพฺพาทิการิยํ, ตํ น โหติ, อิกฺขิณุตฺตรปุพฺพานํ, สมาเสติ กิํ? อมุสญฺจ เตสญฺจ เทหิฯ

[142] เวฏฯ

เอตฺถสมาสวิสธย สพฺพาทีหิ ยธสฺสฏ วุตฺโต, ตสฺส วา โหติ, ปุคฺคุตฺตเร, ปุพฺพุตฺตราฯ

[143] ปุพฺพาทีหิ ฉหีฯ

เอเตหิ ปุพฺพาทีหิ ฉหิ สวิสเย เอฏ วา โหติ, ปุพฺเพ ปุพฺพา, ปเร ปรา, อปเร อปรา, ทกฺขิเณ ทกฺขิณา, อุตฺตเร อุตฺตรา, อธเร อธรา, ฉหิติกิํ? เยฯ

[144] มนาทีหิ สฺมิํสํนาสฺมานํ สิโสโอสาสาฯ

มนาทีหิ สฺมิมาทีนํ สิโสโอสาสา วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, มนสิ มนสฺมิํ, มนโส มนสฺส, มโน มนํ, มนสา มเนน, มนสา มนสฺมา, กถํ ‘ปุตฺโต ชาโต อเจตโส, หิตฺวา ยาติ สุเมธโส, สุทฺธุตฺตรวาสสา, เหมกปฺปนวาสเส’ติ? สกตฺเถณตฺถาฯ มนตม ตป เตช สิร อุร วจ โอช รชยส ปย (6) ‘‘สรวยา-ยวาสเจตา ชลาสยากฺขยโลหปฏมเนสุ’’ฯ

[145] สโต สพ เภฯ

สนฺถสทฺทสฺส สพ ภวติ ภกาเร, สพฺภิฯ

[146] ภวโต วา โภนฺโต คโยนาเสฯ

ภวนฺตสทฺทสฺส โภนฺตาเทโส วา โหติ คโยนาเส, โภนฺต ภวํ, โภนฺโต ภวนฺโต, โภตา ภวตา, โภโต ภวโต, โภ อิติ อามนฺตเณ นิปาโต ‘กุโต นุ อาคจฺฉถ โภ ตโย ชนา’, เอวํ ภวนฺตติ, ภทฺเทติ สทฺทนฺถเรน สิทฺธํ, สทฺธนฺถอิติ ทสฺส ทฺวิภาเวนฯ

[147] สิสฺสาคฺคิโต นิฯ

อคฺคิสฺมา สิสฺส นิ โยติ วา, อคฺคินิ อคฺคิฯ

[148] นฺตสฺสํฯ

สิมฺหิ นฺตปฺปจฺจยสฺส อํ โหติ วา, คจฺฉํ คจฺฉนฺโตฯ

[149] ภูโตฯ

ภูธาตุโต นฺตสฺส อํ โหติ สิมฺหิ นิจฺจํ ปุนพฺพิธานา, ภวํฯ

[150] มหนฺตารหนฺตานํ ฏา วาฯ

สิมฺหิ มหนฺตารหนฺตานํ นฺตสฺส ฏา วา โหติ, มหา มหํ, อรหา อรหํฯ

[151] นฺตุสฺสฯ

สิมฺหิ นฺตุสฺส ฏา โหติ, คุณวาฯ

[152] อํงํ นปุํสเกฯ

นฺตุสฺส อํงํ โหนฺติ สิมฺหิ นปุํสเก, คุณวํ กุลํ, คุณวนฺตํ กุลํ, นปุํสเกติํ กิํ? สีลวา ภิกฺขุฯ

[153] หิมวโต วา โอฯ

หิมวโต สิมฺหี นฺตุสฺส โอ วา โหติ, หิมวนฺโต หิมวาฯ

[154] ราชาทิยุวาทิตฺวาฯ

ราชาทีหิยุวาทีหิ จ สิสฺส อา โหติ, ราชา, ยุวาฯ ราช พฺรหฺม สข อตฺต อาตุม (7) ‘‘ธมฺโม วาญฺญตฺเถ’’ ทฬฺหธมฺมา, อสฺม, (8) ‘‘อิโม ภาเว’’ อณิมา, (มหิมา, คริมา) ลฆิมา, ยุว สา สุวา มฆว ปุม วตฺตหฯ

[155] วามฺหานงฯ

ราชาทีนํ ยุวาทีนํ จ อานง โหติ วา อํมฺหิ, ราชานํ ราชํ, ยุวานํ ยุวํฯ

[156] โยนมาโนฯ

ราชาทีหิ ยุวาทีหิ จ โยนํ อาโน วา โหติ, ราชาโน ยุวาโน, วา ตฺเวว? ราชา ราเช, ยุวา ยุเวฯ

[157] อาโยโน จ สขาฯ

สขโต โยน มาโย โน โหนฺติ วา อาโน จ, สขาโย, สขิโน, สขาโน, วา ตฺเวว? สขา, สเขฯ

[158] เฏ สฺมิโนฯ

สขโต สฺมิโน เฏ โหติ, สเข, นิจฺจตฺโถ-ยมารมฺโภฯ

[159] โนนาเสสฺวิฯ

สขสฺส อิ โหติ โนนาเสสุ, สขิโน, สขินา, สขิสฺสฯ

[160] สฺมานํสุ วาฯ

สขสฺส อิ วา โหติ สฺมานํสุ, สขิสฺมา สขสฺมา, สขีนํ สขานํฯ

[161] โยสฺวํหิสุ จารงฯ

สขสฺส อารง วา โหติ โยสฺวํหิสุ สฺมานํสุ จ, สขาโร สขาโย, สขาเรสุ สเขสุ, สขารํ สขํ, สขาเรหิ สเขหิ, สขารา สขา, สขสฺมา, สขารานํ สขานํฯ

[162] ลฺถุปิตาทีนมเสฯ

ลฺตุปฺปจฺจยนฺตานํ ปิตาทีนํ จ อารง โหตี สโต-ญฺญตฺร, กตฺตาโร, ปิตโร, กตฺตารํ, ปิตรํ, กตฺตารา, ปิตรา, กตฺตริ, ปิตริ, อเสติ กิํ? กตฺตุโน, ปิตุโนฯ

[163] นมฺหิ วาฯ

นมฺหิ ลฺตุปิตาทีนุมานง วา โหติ, กตฺตารานํ กตฺตูนํ, ทิตรานํ ปิตุนฺนํฯ

[164] อาฯ

นมฺหิ ลฺตุปิตาทีนมา วา โหตี, กตฺตานํ กตฺตูนํ, ปีตานํ ปิตุนฺนํฯ

[165] สโลโปฯ

ลฺตุปิตาทิหิ สสฺส โลโป วา โหติ, กตฺถุ กตฺถุโน, สกมนฺตาตุ สกมนฺธาตุโน, ปีตุ ปิตุโนฯ

[166] สุหิสฺวารงฯ

สุหิสุ ลฺตุปิตาทีนมารง วา โหติ, กตฺตาเรสุ กตฺตูสุ, ปิตเรสุ ปิตูสุ, กตฺตาเรหิ กตฺตูหิ, ปิตเรหิ ปีตูหีฯ

[167] นชฺชาโยสฺมามฯ

โยสุ นทิสทฺทสฺส อาม วา โหติ, นชฺชาโย นทิโยฯ

[168] ฏิ กติมฺหาฯ

กติมฺหา ธยานํ ฏิ โหติ, กติ ติฏฺฐนฺติ, กติ ปสฺสฯ

[169] ฏ ปญฺจาทีหิ จุทฺทสหิฯ

ปญฺจาทีหิ จุทฺทสหิ สํขฺยาหิ โยนํ โฏ โหติ ปญฺจ, ปญฺจ, เอวํ ยาว อฏฺฐารสาฯ ปญฺจาทีหีติ กิํ? ทฺเว, ตโย, จตฺตาโร, จุทฺธสหีติ กิํ? ทฺเว วิสติโยฯ

[170] อุภโคหิ โฏฯ

อุภโคหิ โยนํ โฏ โหติ, อุโภ, อุโภ, คาโว, คาโว, กถํ ‘อิเมกรตฺถิํ อุภโย วสามา’ติ? โฏมฺหิ ยการาคโมฯ

[171] อารง สฺมาฯ

อารวาเทสโต โยนํ โฏ โหติ, สขาโร, กตฺตาโร, ปิตโรฯ

[172] โฏเฏ วาฯ

อารวาเทสมฺหา โยนํ โฏเฏ วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, สขาโร, สขาเร สขาโย, โฏคฺคหณํ ลาฆวตฺถํฯ

[173] ฏา นาสฺมานํฯ

อารวาเทสมฺหา นาสฺมานํ ฏา โหติ, กตฺตารา, กตฺตราฯ กูจิ วา โหติ พยุลาธิการา, เอตาทิสา สขารมฺหาฯ

[174] ฏิ สฺมิโนฯ

อารวาเทสมฺหา สฺมิโน ฏิ โหติ, กตฺตริ, วิตริฯ

[175] ทิวาทิโตฯ

ทิวาทีหิ นาเมหิ สฺมิโน ฏิ โหติ, ทิวิ, ภุวิฯ นิจฺจํ วการาคโมฯ

[176] รสฺสารงฯ

สฺมิมฺหิ อาโร รสฺโส โหติ, กตฺตริ, นตฺตริฯ

[177] ปิตาทีนมนตฺวาทีนํฯ

นตฺวาทิวชฺชิตานํ ปิตาทีนมาโร รสฺโส โหติ สพฺพาสุ วิภตฺตีสุ, ปิตโร, ปิตรํ, อนุตฺวาทีนนฺติ กิํ? นตฺตาโรฯ

[178] ยุวาทีนํ สุหิสฺวานงฯ

สุหิสุ ยุวาทีนํ อานง โหติ, ยุวาเนสุ, ยุวาเนหิฯ

[179] โนนาเนสฺวาฯ

เอสุ ยุวาทีนมา โหติ, ยุวาโน, ยุวานา, ยุวาเนฯ

[180] สฺมาสฺมินฺนํ นาเนฯ

ยุวาทีหิ สฺมาสฺมินฺนํ นาเน โหนฺติ ยถากฺกมํ, ยุวานา, ยุวาเนฯ

[181] โยนํ โนเน วาฯ

ยุวาทีหิ โยนํ โนเน วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, ยุวาโน, ยุวาเน, วาติ กิํ? ยุเว ปสฺส, โนคฺคหณํ ลาฆวตฺถํฯ

[182] อิโต ญฺญตฺเถ ปุเมฯ

อญฺญปทตฺเถ วตฺตมานา อิการนฺตโต นามสฺมา โยนํ โนเน วา โหนฺติ ยถากฺกมํ ปุลฺลิงฺเค, โตมรงฺกุสปาณิโน, โตมรงฺกุสปาณิเน, วาตฺเวว? โตมรงฺกุสปาณโย, อญฺญตฺเถติ กิํ? ปาณโยฯ

[183] เน สฺมิโน กฺวจิฯ

อญฺญปทตฺเถ วตฺถมานา อิการนฺตโต นามสฺมา สฺมิโน เน โหติ วา กฺวจิ ปุลฺลิงฺเค, กตญฺญุมฺหิ จ โปสมฺหิ, สีลวนฺเต อริย วุตฺติเน, วาตฺเวว? อริยวุตฺติมฺหิ, ปุเมตฺเวว? อริยวุตฺติยาฯ

[184] ปุมาฯ

ปุมสทฺทโต สฺมิโน ยํ วุตฺตํ, ตํ วา โหติ, ปุมาเน ปุเมฯ

[185] นามฺหิฯ

ปุมสฺส นามฺหิ ยํ วุตฺตํ, ตํ วา โหติ, ปุมานา ปุเมนฯ

[186] สุมฺหา จฯ

ปุมสฺส สุมฺหิ ยํ วุตฺตํ, ตํ อา จ วา โหติ, ปุมาเนสุ, ปุมาสุ ปุเมสุํฯ

[187] คสฺสํฯ

ปุมสทฺทโต คสฺส อํ วา โหติ, โภ ปุมํ โภ ปุม, โภ อิตฺติปุมํ โภ อิตฺถิปุมฯ

[188] สาสฺสํเส จานงฯ

สาสทฺทสฺส อานง โหติ อํเส เค จ, สานํ, สานสฺส, จภา สานฯ

[189] วตฺตหา สนํนํ โนนานํฯ

วตฺตหา สนํนํ โนนานํ โหนฺติ ยถากฺกมํ, วตฺตหาโน, วตฺตหานานํฯ

[190] พฺรหฺมสฺสุ วาฯ

พฺรหฺมสฺส อุ วา โหติ สนํสุ, พฺรหฺมุโน พฺรหฺมสฺส, พฺรหฺมูนํ พฺรหฺมานํฯ

[191] นามฺหิฯ

พฺรหฺมสฺส อุ โหติ นามฺหิ, พฺรหฺมุนาฯ

[192] ปุมกมฺมถามทฺธานํ วา สสฺมาสุ จฯ

ปุมาทินมุ โหติ วา สสฺมาสุ นามฺหิ จ, ปุมุโน ปุมสฺส, ปุมุนา ปุมานา, ปุมุนา ปุมานา, กมฺมุโน กมฺมสฺส, กมฺมุนา กมฺมสฺมา, กมฺมุนา กมฺมนา, ถามุโน ถามสฺส, ถามุนา ถามสฺมา, ถามุนา ถาเมน, อทฺธุโน อทฺธสฺส, อทฺธุนา อทฺธสฺมา, อทฺธุนา อทฺธนาฯ

[193] ยุวา สสฺสิโนฯ

ยุวา สสฺส วา อิโน โหติ, ยุวิโน ยุวสฺสฯ

[194] โน-ตฺตาตุมาฯ

อตฺตาตุเมหิ สสฺส โน โหติ วา, อตฺตโน อตฺตสฺส, อาตุมโน อาตุมสฺสฯ

[195] สุหีสุ นกฯ

อตฺตอาตุมานํ สุหิสุ วา นก โหติ, อตฺตเนสุ อตฺเตสุ อาตุมเนสุ อาตุเมสุ, อตฺตเนหิ อตฺเตหิ อาตุมเนหิ อาตุเมหิ, กถํ ‘เวริเนสุ’ติ? ‘นก’ อิติ โยควิภาคาฯ

[196] สฺมาสฺส นา พฺรหฺมา จฯ

พฺรหฺมา อตฺตอาตุเมหิ จ สฺวาสฺส นา โหติ, พฺรหฺมุนา, อตฺตนา, อาตุมนาฯ

[197] อิเมตานเมนานฺวาเทเส ทุติยายํฯ

อิมเอตสทฺทานํ กถิตานุกถนวิสเย ทุติยายเมนาเทโส โหติ, อิมํ ภิกฺขุํ วินยมชฺฌาปย, อโถ เอนํ ธมฺมมชฺฌาปย, อิเม ภิกฺขู วินยมชฺฌาปย, อโถ เอเน ธมฺมมชฺฌาปย, เอวเมตสฺส จ โยชนิยํฯ

[198] กิสฺส โก สพฺพาสุฯ

สพฺพาสุ วิภตฺติสุ กิสฺส โก โหติ, โก, เอก, กา, กาโย, กํ, กานิ, เกเนจฺจามิฯ

[199] กิ สสฺมิํสุ วานิตฺถิยํฯ

อนิตฺถิยํ กิสฺส กิ วา โหติ สสฺมิํสุ, กิสฺส กสฺส, กิสฺมิํ กสฺมิํ, อนิตฺถิยนฺติ กิํ? กสฺสา, กสฺสํฯ

[200] กิมํสิสุ สห นปุํสเกฯ

อํสิสุ สห เตหิ กิํสทฺทสฺส กิํ โหติ นปุํสเกฯ กิํ, กิํ, นปุํสเกติ กิํ? โก, กํฯ

[201] อิมสฺสิทํ วาฯ

อํสิสุ สห เตติ อิมสฺส อิทํ โหติ วา นปุํสเก, อิทํ อิมํ, อิทํ อิมํฯ

[202] อมุสฺสาทุํฯ

อํสิสุ สห เตหิ อมุสฺส อทุํ โหติ วา นปุํสเก, อทุํ อมุํ, อทุํ อมุํฯ

[203] สุมฺหามุสฺสาสฺมาฯ

อมฺหสฺส อสฺมา โหติ วา สุมฺหิ, ภตฺติรสฺมาสุ ยา ตว, วา ตฺเวว? อมฺเหสุฯ

[204] นํมฺหิ ติจตุนฺนมิตฺถิยํ ติสฺสจตสฺสาฯ

นํมฺหิ ติจตุนฺนํ ติสฺสจตสฺสา โหนฺติ อิตฺถิยํ ยถากฺกมํ, ติสฺสนฺนํ จตสฺสนฺนํ, อิตฺถิยนฺติ กิํ? ติณฺณํ จตุนฺนํฯ

[205] ติสฺโสจตสฺโส โยมฺหิ สวิภตฺตีนํฯ

วิภตฺติสหิตานํ ติจตุนฺนํ โยมฺหิ ติสฺโส จตสฺโส โหนฺติ อิตฺถิยํ ยถากฺกมํ, ติสฺโส จตสฺโสฯ

[206] ตีณิจตฺตาริ นปุํสเกฯ

โยมฺหิ สวิภตฺตีนํ ติจตุนฺนํ ยถากฺกมํ ตีณิจตฺตาริ โหนฺติ นปุํสเก, ตีณิฯ จตฺตาริฯ

[207] ปุเม ตโย จตฺตาโรฯ

โยมฺหิ สวิภตฺตีนํ ติจตุนฺนํ ตโยจตฺตาโร โหนฺติ ยถากฺกมํ ปุลฺลิงฺเค, ตโย, จตฺตาโรฯ

[208] จตุโร วา จตุสฺสฯ

จตุสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส โยมฺหิ จตุโร วา โหติ ปุลฺลิงฺเค, จตุโร ชนา สํวิธาย, กถํ ‘จตุโร นิมิตฺเต นาทฺทสฺสาสิ’นฺติ? ลิงฺควิปลฺลาสาฯ

[209] มยมสฺมามฺหสฺสฯ

โยสฺวมฺหสฺส สวิภตฺติสฺส มยมสฺมา วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, มยํ, อสฺมา, อมฺเหฯ

[210] นํเสสฺวสฺมากํมมํฯ

นํเสสฺวมุสฺส สวิภตฺติสฺส อสฺมากํ มมํ โหนฺติ วา ยถากฺกมํ, อสฺมากํ, อมฺหากํ, มมํ มมฯ

[211] สิมฺห-หํฯ

สิมฺหิ อมฺหสฺส สวิภตฺติสฺส อหํ โหติ, อหํฯ

[212] ตุมฺหสฺส ตุวํตฺวมมฺหิ จฯ

อํมฺหิ สิมฺหิ จ ตุมฺหสฺส สวิภตฺติสฺส ตุวํตฺวํ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตุวํ, ตฺวํฯ

[213] ตยาตยีนํ ตฺว วา ตสฺสฯ

ตุมฺหสฺส ตยาตยีนํ ตการสฺส ตฺว โหติ วา, ตฺวยา ตยา, ตฺวยิ ตยิฯ

[214] สฺมามฺหิ ตฺวมฺหาฯ

สฺวามฺหิ ตุมฺหสฺส สวิภตฺติสฺส ตฺวมฺหา โหติ วา, ปตฺตา นิสฺสํ สยํ ตฺวมฺหา, วา ตฺเวว? ตฺวยาฯ

[215] นฺตนฺตูนํนฺโตโยมฺหี ปฐเมฯ

ปฐเม โยมฺหิ นฺตนฺตูนํ สวิภตฺตีนํ นฺโตอิจฺจาเทโส วา โหติ, คจฺฉนฺโต, คจฺฉนฺตา, คุณวนฺโต คุณวนฺตาฯ

[216] ตํ นํมฺหิฯ

นํมฺหิ นฺตนฺตูนํ สวิภตฺถีนํ ตํ วา โหติ, คจฺฉตํ คจฺฉนฺตานํ, คุณวตํ คุณวนฺตานํฯ

[217] โตตาติตา สสฺมาสฺมิํนาสุฯ

สาทีสุ นฺตนฺตูนํ สวิภตฺตีนํ โตตาติตา โหนฺติ วา ยถากฺกมํ, คจฺฉโต คจฺฉนฺตสฺส, คุณวโต คุณวนฺตสฺส, คจฺฉตา คจฺฉนฺตมฺหา, คุณวตา คุณวนฺถมฺหา, คจฺฉติ คจฺฉนฺเต, คุณวติ คุณวนฺเต, คจฺฉตา คจฺฉนฺเตน, คุณวตา คุณวนฺเตนฯ

[218] ฏฏาอํ เคฯ

เค ปเร นฺตนฺตูนํ สวิภตฺตีนํ ฏฏาอํ อิจฺจาเทสา โหนฺติ, โภ คจฺฉ, โภ คจฺฉา, โภ คจฺฉํ, โต คุณว, โภ คุณวา, โภ คุณวํฯ

[219] โยมฺหิ ทฺวินฺนํ ทุเวทฺเวฯ

โยมฺหี ทฺวีสฺส สวิภตฺติสฺส ทุเวทฺเว โหนฺติ ปจฺเจกํ, ทุเว, ทฺเวฯ

[220] ทุวินฺนํ นํมฺหิ วาฯ นํมฺหิ ทฺวิสฺส สวิภตฺติสฺส ทุวินฺนํ โหติ วา, ทุวินฺนํ, ทฺวินฺนํฯ

[221] ราชสฺส รญฺญํฯ นํมฺหิ ราชสฺส สวิภตฺติสฺส รญฺญํ โหติ วา, รญฺญํ ราชานํฯ

[222] นาสฺมาสุ รญฺญาฯ นาสฺมาสุ ราชสฺส สวิภตฺติสฺส รญฺญา โหติ, รญฺญา กตํ, รญฺญา นิสฺสฏํฯ

[223] รญฺโญ รญฺญสฺส ราชิโน เสฯ เส ราชสฺส สวิภตฺติสฺส รญฺโญ รญฺญสฺส ราชิโน โหนฺติ, รญฺโญ, รญฺญสฺส, ราชิโนฯ

[224] สฺมิมฺหิ รญฺเญราชินิฯ สฺมิมฺหิ ราชสฺส สวิภตฺติสฺส รญฺเญ ราชินิ โหนฺติ, รญฺเญ, ราชินิฯ

[225] สมาเส วาฯ สมาสวิสเย เอเต อาเทสา ราชสฺส วา โหนฺติ, กาสิรญฺญา กาสิราเชน, กาสิรญฺญา กาสิราชสฺมา, กาสิรญฺโญ กาสิราชสฺส, กาสิรญฺเญ กาสิราเชฯ

[226] สฺมิมฺหิ ตุมฺหามฺหานํ ตยิมยิฯ สฺมิมฺหิ ตุมฺหอมุสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยิมยิ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตยิ, มยิฯ

[227] อํมฺหิ ตํ มํ ตวํ มมํฯ

อํมฺหิ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตํ มํ ตวํ มมํ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตํ, มํ, ตวํ, มมํ,

[228] นาสฺมาสุ ตยามยาฯ

นาสฺมาสุ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยามยา โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตยา กตํ, มยา กตํ, ตยา นิสฺสฏํ, มยา นิสฺสฏํฯ

[229] ตว มม ตุยฺหํ มยฺหํ เสฯ

เส ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตว มม ตุยฺหํ มยฺหํ โหนฺติ ยถากฺกมํ, ตว, ตุยฺหํ, มม, มยฺหํฯ

[230] งํงากํ นํมฺหิฯ

นํมฺหิ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ งํงากํ โหนฺติ ปจฺเจกํ, ตุมฺหํ, ตุมฺหากํ, อมฺหํ, อมฺหากํ, ยถาสงฺขฺยมตฺร น วิวจฺฉเตฯ

[231] ทุติเย โยมฺหิ วาฯ

ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปจฺเจกํ งํงากํ วา โหนฺติ โยมฺหิ ทุติเย, ตุมฺหํ, ตุมฺหากํ, ตุมฺเห, อมฺหํ, อมฺหากํ, อมฺเหฯ

[232] อปาทาโท ปทเตกวากฺเยฯ

อิทมธิกตํ เวทิตพฺพํฯ ปชฺชเต-เนนตฺโถติ ปทํ-สฺยาทฺยนฺตํ ตฺยาทฺยนฺตํ จ, ปทสมูโห วากฺยํฯ

[233] โยนํหิสฺวปญฺจมฺยา โวโนฯ

อปญฺจมิยา โยนํหิสฺวปาทาโท วตฺตมานานํ ปทสฺมา ปเรสํ เอกวากฺเย ฐิตานํ ตุมฺหามฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ โวโน โหนฺติ วา ยถากฺกมํ, ติฏฺฐถ โว, ติฏฺฐถ ตุมฺเห, ติฏฺฐาม โน, ติฏฺฐาม มยํ, ปสฺสติ โว, ปสฺสติ ตุมฺเห, ปสฺสติ โน, ปสฺสติ อมฺเห, ทียเต โว, ทียเต ตุมฺหํ, ทียเต โน, ทียเต อมฺหํ, ธนํ โว, ธนํ ตุมฺหํ, ธนํ โน ธนํ อมฺหํ, กตํ โว, กตํ ตุมฺเหหิ, กตํ โน, กตํ อมฺเหหิ, อปญฺจมฺยาติ กิํ? นิสฺสฏํ ตุมฺเหหิ, นิสฺสฏํ อมฺเหหิ, อปาทาโทตฺเวว? ‘พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนํ, ตุมฺเหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปกํ’, ปทโตตฺเวว? ตุมฺเห ติฏฺฐถ, เอกวากฺเยตฺเวว? เทวทตฺโต ติฏฺฐติ คาเม, ตุมฺเห ติฏฺฐถ นคเร, สวิภตฺตีนํตฺเวว? อรหติ ธมฺโม ตุมฺหาทิสานํ, อรหติ ธมฺโม อมฺหาทิสานํฯ

[234] เตเม นาเสฯ

นามฺหิ เส จ อปาทาโท วตฺตมานานํ ปทสฺมา ปเรสํ เอกวากฺเย ฐิตานํ ตุมฺหามฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ เตเม วา โหนฺติ ยถากฺกมํ, กตํ เต, กตํ ตยา, กตํ เม, กตํ มยา, ทียเต เต, ทียเต ตว ทียเต เม, ทียเต มม, ธนํ เต, ธนํ ตว, ธนํ เม, ธนํ มมฯ

[235] อนฺวาเทเสฯ

กถิตานุกถนวิสเย ตุมฺหอมฺห-สทฺทานมาเทสา นิจฺจํ ภวนฺติ ปุนพฺพิธานา, คาโม ตุมฺหํ ปริคฺคโห, อโถ ชนปโท โว ปริคฺคโหฯ

[236] สปุพฺพา ปฐมนฺตา วาฯ

วิชฺชมานปุพฺพสฺมา ปฐมนฺตา ปเรสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานมาเทสา วา โหนฺติ อนฺวาเทเสปิ, คาเม ปโฏ ตุมฺหากํ, อโถ นคเร กมฺพโล โว, อโถ นคเร กมฺพโล ตุมฺหากํ, สปุพฺพาติ กิํ? ปโฏ ตุมฺหากํ, อโถ กมฺพโล โว, ปฐมนฺตาติ กิ? ปโฏ นาคเร ตุมฺหากํ, อโถ กมฺพโล คาเม โวฯ

[237] น จ วา หา เหวโยเคฯ

จาทีหิ โยเค ตุมฺหอมฺหสทฺทานมาเทสา น โหนฺติ, คาโม ตว จ ปริคฺคโห, มม จ ปริคฺคโห, คาโม ตว วา ปริคฺคโห, มม วา ปริคฺคโห, คาโม ตว ห ปริคฺคโห, มม ห ปริคฺคโห, คาโม ตวาห ปริคฺคโห, มมาห ปริคฺคโห, คาโม ตเวว ปริคฺคโห, มเมว ปริคฺคโห, เอวํ สพฺพตฺถ อุทาหริตพฺพํ, โยเคติ กิํ? คาโม จ เต ปริคฺคโห, นครญฺจ เม ปริคฺคโหฯ

[238] ทสฺสนตฺเถ นาโลจเนฯ

ทสฺสนตฺเถสุ อาโลจนวชฺชิเตสุ ปยุชฺชมาเนสุ ตุมฺหอมฺหสทฺทานมาเทสา น โหนฺติ, คาโม ตุมฺเห อุทฺทิสฺสาคโต, คาโม อมฺเห อุทฺทิสฺสาคโต, อนาโลจเนติ กิํ? คาโม โว อาโลเจติ, คาโม โน อาโลเจติฯ

[293] อามนฺตณํ ปุพฺพมสนฺตํวฯ

อามนฺตณํ ปุพฺพมวิชฺชมานํ วิย โหติ ตุมฺหามฺหสทฺทานมาเทสวิสเย, เทวทตฺต ตว ปริคฺคโห, อามนฺตณนฺติ กิํ? กมฺพโล เต ปริคฺคโห, ปุพฺพมิติ กิํ? ‘มเยตํ สพฺพมกฺขาตํ, ตุมฺหากํ ทฺวิชปุงฺควา , ปรสฺส หิ อวิชฺชมานตฺเต ‘อปาทาโท’ติ ปฏิเสโธ น สิยาฯ อิวาติ กิํ? สวนํ ยถา สิยาฯ

[240] น สามญฺญวจนเมกตฺเถฯ

สมานาธิกรเณ ปรโต สามญฺญวจนมามนฺตณมสนฺตํ วิย น โหติ, มาณวก ชฏิลก เต ปริคฺคโหฯ ปรสฺสาวิชฺชมานตฺเตปิ ปุพฺพรูปมุปาทายาเทโส โหติ, สามญฺญวจนนฺติ กิํ? เทวทตฺต มาณวก ตว ปริคฺคโห, เอกตฺเถติ กิํ? เทวทตฺต ยญฺญทตฺต ตุมฺหํ ปริคฺคโหฯ

[241] พหูสุ วาฯ

พหูสุ วตฺตมานมามนฺตณํ สามญฺญวจนเมกตฺเถ อวิชฺชมานํ วิย วา น โหติ, พฺราหฺมณา คุณวนฺโต ตุมฺหากํ ปริคฺคโห, พฺราหฺมณา คุณวนฺโต โว ปริคฺคโหฯ

อิติ โมคฺคลฺลาเน พฺยากรเณ วุตฺติยํ

สฺยาทิกณฺโฑ ทุติโยฯ

(3) ตติโย กณฺโฑ (สมาโส)

[1] สฺยาทิ สฺยาทิเนกตฺถํฯ

สฺยาทฺยนฺตํ สฺยาทฺยนฺเตน สเหกตฺถํ โหตีติ อิทมธิกตํ เวทิตพฺพํ, โส จ ภินฺนตฺถานเมกตฺถีภาโว สมาโสติ วุจฺจเตฯ

[2] อสงฺขฺยํวิภตฺติ สมฺปตฺติ สมีป สากลฺยาภาว ยถา ปจฺฉายุคปทตฺเถฯ