เมนู

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

ชาตก-อฏฺฐกถา

จตุตฺโถ ภาโค

10. ทสกนิปาโต

[439] 1. จตุทฺวารชาตกวณฺณนา

จตุทฺวารมิทํ นครนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ ทุพฺพจภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุ นวกนิปาตสฺส ปฐมชาตเก วิตฺถาริตเมวฯ อิธ ปน สตฺถา ตํ ภิกฺขุํ ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ ทุพฺพโจ’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘สจฺจํ, ภนฺเต’’ติ วุตฺเต ‘‘ปุพฺเพปิ ตฺวํ ภิกฺขุ ทุพฺพจตาย ปณฺฑิตานํ วจนํ อกตฺวา ขุรจกฺกํ อาปาเทสี’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ

อตีเต กสฺสปทสพลสฺส กาเล พาราณสิยํ อสีติโกฏิวิภวสฺส เสฏฺฐิโน เอโก ปุตฺโต มิตฺตวินฺทโก นาม อโหสิฯ ตสฺส มาตาปิตโร โสตาปนฺนา อเหสุํ, โส ปน ทุสฺสีโล อสฺสทฺโธฯ อถ นํ อปรภาเค ปิตริ กาลกเต มาตา กุฏุมฺพํ วิจาเรนฺตี อาห – ‘‘ตาต, ตยา ทุลฺลภํ มนุสฺสตฺตํ ลทฺธํ, ทานํ เทหิ, สีลํ รกฺขาหิ, อุโปสถกมฺมํ กโรหิ, ธมฺมํ สุณาหี’’ติฯ อมฺม, น มยฺหํ ทานาทีหิ อตฺโถ, มา มํ กิญฺจิ อวจุตฺถ, อหํ ยถากมฺมํ คมิสฺสามีติฯ

เอวํ วทนฺตมฺปิ นํ เอกทิวสํ ปุณฺณมุโปสถทิวเส มาตา อาห – ‘‘ตาต, อชฺช อภิลกฺขิโต มหาอุโปสถทิวโส, อชฺช อุโปสถํ สมาทิยิตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สพฺพรตฺติํ ธมฺมํ สุตฺวา เอหิ, อหํ เต สหสฺสํ ทสฺสามี’’ติฯ โส ‘‘สาธู’’ติ ธนโลเภน อุโปสถํ สมาทิยิตฺวา ภุตฺตปาตราโส วิหารํ คนฺตฺวา ทิวสํ วีตินาเมตฺวา รตฺติํ ยถา เอกมฺปิ ธมฺมปทํ กณฺณํ น ปหรติ, ตถา เอกสฺมิํ ปเทเส นิปชฺชิตฺวา นิทฺทํ โอกฺกมิตฺวา ปุนทิวเส ปาโตว มุขํ โธวิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา นิสีทิฯ

มาตา ปนสฺส ‘‘อชฺช เม ปุตฺโต ธมฺมํ สุตฺวา ปาโตว ธมฺมกถิกตฺเถรํ อาทาย อาคมิสฺสตี’’ติ ยาคุํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาเทตฺวา อาสนํ ปญฺญเปตฺวา ตสฺสาคมนํ ปฏิมาเนนฺตี ตํ เอกกํ อาคตํ ทิสฺวา ‘‘ตาต, ธมฺมกถิโก เกน น อานีโต’’ติ วตฺวา ‘‘น มยฺหํ ธมฺมกถิเกน อตฺโถ’’ติ วุตฺเต ‘‘เตน หิ ยาคุํ ปิวา’’ติ อาหฯ โส ‘‘ตุมฺเหหิ มยฺหํ สหสฺสํ ปฏิสฺสุตํ, ตํ ตาว เม เทถ, ปจฺฉา ปิวิสฺสามี’’ติ อาหฯ ‘‘ปิว, ตาต, ปจฺฉา ทสฺสามี’’ติฯ ‘‘คเหตฺวาว ปิวิสฺสามี’’ติฯ อถสฺส มาตา สหสฺสภณฺฑิกํ ปุรโต ฐเปสิฯ โส ยาคุํ ปิวิตฺวา สหสฺสภณฺฑิกํ คเหตฺวา โวหารํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว วีสสตสหสฺสํ อุปฺปาเทสิฯ อถสฺส เอตทโหสิ – ‘‘นาวํ อุปฏฺฐเปตฺวา โวหารํ กริสฺสามี’’ติฯ โส นาวํ อุปฏฺฐเปตฺวา ‘‘อมฺม, อหํ นาวาย โวหารํ กริสฺสามี’’ติ อาหฯ อถ นํ มาตา ‘‘ตฺวํ ตาต, เอกปุตฺตโก, อิมสฺมิํ ฆเร ธนมฺปิ พหุ, สมุทฺโท อเนกาทีนโว, มา คมี’’ติ นิวาเรสิฯ โส ‘‘อหํ คมิสฺสาเมว, น สกฺกา มํ นิวาเรตุ’’นฺติ วตฺวา ‘‘อหํ ตํ, ตาต, วาเรสฺสามี’’ติ มาตรา หตฺเถ คหิโต หตฺถํ วิสฺสชฺชาเปตฺวา มาตรํ ปหริตฺวา ปาเตตฺวา อนฺตรํ กตฺวา คนฺตฺวา นาวาย สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิฯ

นาวา สตฺตเม ทิวเส มิตฺตวินฺทกํ นิสฺสาย สมุทฺทปิฏฺเฐ นิจฺจลา อฏฺฐาสิฯ กาฬกณฺณิสลากา กริยมานา มิตฺตวินฺทกสฺเสว หตฺเถ ติกฺขตฺตุํ ปติฯ อถสฺส อุฬุมฺปํ ทตฺวา ‘‘อิมํ เอกํ นิสฺสาย พหู มา นสฺสนฺตู’’ติ ตํ สมุทฺทปิฏฺเฐ ขิปิํสุฯ ตาวเทว นาวา ชเวน มหาสมุทฺทํ ปกฺขนฺทิฯ โสปิ อุฬุมฺเป นิปชฺชิตฺวา เอกํ ทีปกํ ปาปุณิฯ ตตฺถ ผลิกวิมาเน จตสฺโส เวมานิกเปติโย อทฺทสฯ