เมนู

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

ชาตก-อฏฺฐกถา

(ตติโย ภาโค)

4. จตุกฺกนิปาโต

1. กาลิงฺควคฺโค

[301] 1. จูฬกาลิงฺคชาตกวณฺณนา

วิวรถิมาสํ ทฺวารนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต จตุนฺนํ ปริพฺพาชิกานํ ปพฺพชฺชํ อารพฺภ กเถสิฯ เวสาลิยํ กิร ลิจฺฉวิราชูนํ สตฺต สหสฺสานิ สตฺต สตานิ สตฺต จ ลิจฺฉวี วสิํสุฯ เต สพฺเพปิ ปุจฺฉาปฏิปุจฺฉาจิตฺตกา อเหสุํฯ อเถโก ปญฺจสุ วาทสเตสุ พฺยตฺโต นิคณฺโฐ เวสาลิยํ สมฺปาปุณิ, เต ตสฺส สงฺคหํ อกํสุฯ อปราปิ เอวรูปา นิคณฺฐี สมฺปาปุณิ ฯ ราชาโน ทฺเวปิ ชเน วาทํ กาเรสุํ, อุโภปิ สทิสาว อเหสุํฯ ตโต ลิจฺฉวีนํ เอตทโหสิ ‘‘อิเม ทฺเวปิ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺโน ปุตฺโต พฺยตฺโต ภวิสฺสตี’’ติฯ เตสํ วิวาหํ กาเรตฺวา ทฺเวปิ เอกโต วาเสสุํฯ อถ เนสํ สํวาสมนฺวาย ปฏิปาฏิยา จตสฺโส ทาริกาโย เอโก จ ทารโก ชายิฯ ทาริกานํ ‘‘สจฺจา, โลลา, อวธาริกา, ปฏิจฺฉาทา’’ติ นามํ อกํสุ, ทารกสฺส ‘‘สจฺจโก’’ติฯ

เต ปญฺจปิ ชนา วิญฺญุตํ ปตฺตา มาติโต ปญฺจ วาทสตานิ, ปิติโต ปญฺจ วาทสตานีติ วาทสหสฺสํ อุคฺคณฺหิํสุฯ มาตาปิตโร ทาริกานํ เอวํ โอวทิํสุ ‘‘สเจ โกจิ คิหี ตุมฺหากํ วาทํ ภินฺทิสฺสติ, ตสฺส ปาทปริจาริกา ภเวยฺยาถฯ สเจ ปพฺพชิโต ภินฺทิสฺสติ, ตสฺส สนฺติเก ปพฺพเชยฺยาถา’’ติฯ

อปรภาเค มาตาปิตโร กาลมกํสุฯ เตสุ กาลกเตสุ สจฺจกนิคณฺโฐ ตตฺเถว เวสาลิยํ ลิจฺฉวีนํ สิปฺปํ สิกฺขาเปนฺโต วสิฯ ภคินิโย ชมฺพุสาขํ คเหตฺวา วาทตฺถาย นครา นครํ จรมานา สาวตฺถิํ ปตฺวา นครทฺวาเร สาขํ นิขณิตฺวา ‘‘โย อมฺหากํ วาทํ อาโรเปตุํ สกฺโกติ คิหี วา ปพฺพชิโต วา, โส เอตํ ปํสุปุญฺชํ ปาเทหิ วิกิริตฺวา ปาเทเหว สาขํ มทฺทตู’’ติ ทารกานํ วตฺวา ภิกฺขาย นครํ ปวิสิํสุฯ อถายสฺมา สาริปุตฺโต อสมฺมฏฺฐฏฺฐานํ สมฺมชฺชิตฺวา ริตฺตฆเฏสุ ปานียํ อุปฏฺฐเปตฺวา คิลาเน จ ปฏิชคฺคิตฺวา ทิวาตรํ สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต ตํ สาขํ ทิสฺวา ทารเก ปุจฺฉิ, ทารกา ตํ ปวตฺติํ อาจิกฺขิํสุฯ เถโร ทารเกเหว ปาตาเปตฺวา มทฺทาเปตฺวา ‘‘เยหิ อยํ สาขา ฐปิตา, เต กตภตฺตกิจฺจาว อาคนฺตฺวา เชตวนทฺวารโกฏฺฐเก มํ ปสฺสนฺตู’’ติ ทารกานํ วตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ วิหารทฺวารโกฏฺฐเก อฏฺฐาสิฯ ตาปิ ปริพฺพาชิกา ภิกฺขาย จริตฺวา อาคตา สาขํ มทฺทิตํ ทิสฺวา ‘‘เกนายํ มทฺทิตา’’ติ วตฺวา ‘‘สาริปุตฺตตฺเถเรน, สเจ ตุมฺเห วาทตฺถิกา, เชตวนทฺวารโกฏฺฐกํ คจฺฉถา’’ติ ทารเกหิ วุตฺตา ปุน นครํ ปวิสิตฺวา มหาชนํ สนฺนิปาเตตฺวา วิหารทฺวารโกฏฺฐกํ คนฺตฺวา เถรํ วาทสหสฺสํ ปุจฺฉิํสุฯ เถโร ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา ‘‘อญฺญํ กิญฺจิ ชานาถา’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘น ชานาม, สามี’’ติฯ ‘‘อหํ ปน โว กิญฺจิ ปุจฺฉามี’’ติฯ ‘‘ปุจฺฉ, สามิ, ชานนฺติโย กเถสฺสามา’’ติฯ

เถโร ‘‘เอกํ นาม กิ’’นฺติ ปุจฺฉิฯ ตา น ชานิํสุฯ เถโร วิสฺสชฺเชสิฯ ตา ‘‘อมฺหากํ, สามิ, ปราชโย, ตุมฺหากํ ชโย’’ติ อาหํสุฯ ‘‘อิทานิ กิํ กริสฺสถา’’ติ? ‘‘อมฺหากํ มาตาปิตูหิ อยํ โอวาโท ทินฺโน ‘สเจ โว คิหี วาทํ ภินฺทิสฺสติ, ตสฺส ปชาปติโย ภเวยฺยาถฯ สเจ ปพฺพชิโต, ตสฺส สนฺติเก ปพฺพเชยฺยาถา’ติ, ปพฺพชฺชํ โน เทถา’’ติฯ เถโร ‘‘สาธู’’ติ วตฺวา ตา อุปฺปลวณฺณาย เถริยา สนฺติเก ปพฺพาเชสิฯ ตา สพฺพาปิ น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ