สพฺพสํหารโก นตฺถีติ อยํ สพฺพสํหารกปญฺโห สพฺพากาเรน อุมงฺคชาตเก อาวิ ภวิสฺสตีติฯ

สพฺพสํหารกปญฺหชาตกวณฺณนา ทสมาฯ

ปโรสตวคฺโค เอกาทสโมฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ปโรสตมฺปิ ปณฺณิกํ, เวรี จ มิตฺตวินฺทกํ;

ทุพฺพลญฺจ อุทญฺจนี, สาลิตฺตมฺปิ จ พาหิยํ;

กุณฺฑกปูวสพฺพสํหารกนฺติฯ

12. หํจิวคฺโค

[111] 1. คทฺรภปญฺหชาตกวณฺณนา

หํจิ ตุวํ เอวมญฺญสีติ อยมฺปิ คทฺรภปญฺโห มหาอุมงฺคชาตเกเยว (ชา. 2.22.590 อาทโย) อาวิ ภวิสฺสติฯ

คทฺรภปญฺหชาตกวณฺณนา ปฐมาฯ

[112] 2. อมราเทวีปญฺหชาตกวณฺณนา

เยน สตฺตุพิลงฺคา จาติ อยมฺปิ อมราเทวิปญฺโห นาม ตตฺเถว อาวิ ภวิสฺสติฯ

อมราเทวีปญฺหชาตกวณฺณนา ทุติยาฯ

[113] 3. สิงฺคาลชาตกวณฺณนา

สทฺทหาสิ สิงฺคาลสฺสาติ อิทํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต เทวทตฺตํ อารพฺภ กเถสิฯ ตสฺมิญฺหิ สมเย ภิกฺขู ธมฺมสภายํ สนฺนิปติตฺวา ‘‘อาวุโส, เทวทตฺเตน ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ อาทาย คยาสีสํ คนฺตฺวา ‘ยํ สมโณ โคตโม กโรติ, น โส ธมฺโมฯ ยมหํ กโรมิ, อยเมว ธมฺโม’ติ เต ภิกฺขู อตฺตโน ลทฺธิํ คาหาเปตฺวา ฐานปฺปตฺตํ มุสาวาทํ กตฺวา สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา เอกสีมาย ทฺเว อุโปสถา กตา’’ติ เทวทตฺตสฺส อคุณกถํ กเถนฺตา นิสีทิํสุฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุตฺเต ‘‘น, ภิกฺขเว, เทวทตฺโต อิทาเนว มุสาวาที, ปุพฺเพปิ มุสาวาทีเยวา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ

อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต สุสานวเน รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตทา พาราณสิยํ นกฺขตฺตํ ฆุฏฺฐํ อโหสิฯ มนุสฺสา ‘‘ยกฺขพลิกมฺมํ กโรมา’’ติ เตสุ เตสุ จจฺจรรจฺฉาทิฏฺฐาเนสุ มจฺฉมํสาทีนิ วิปฺปกิริตฺวา กปาลเกสุ พหุํ สุรํ ฐปยิํสุฯ อเถโก สิงฺคาโล อฑฺฒรตฺตสมเย นิทฺธมเนน นครํ ปวิสิตฺวา มจฺฉมํสํ ขาทิตฺวา สุรํ ปิวิตฺวา ปุนฺนาคคจฺฉนฺตรํ ปวิสิตฺวา ยาว อรุณุคฺคมนา นิทฺทํ โอกฺกมิฯ โส ปพุชฺฌิตฺวา อาโลกํ ทิสฺวา ‘‘อิทานิ นิกฺขมิตุํ น สกฺกา’’ติ มคฺคสมีปํ คนฺตฺวา อทิสฺสมาโน นิปชฺชิตฺวา อญฺเญ มนุสฺเส ทิสฺวาปิ กิญฺจิ อวตฺวา เอกํ พฺราหฺมณํ มุขโธวนตฺถาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ ‘‘พฺราหฺมณา นาม ธนโลลา โหนฺติ, อิมํ ธเนน ปโลเภตฺวา ยถา มํ อุปกจฺฉกนฺตเร กตฺวา อุตฺตราสงฺเคน ปฏิจฺฉาเทตฺวา นครา นีหรติ, ตถา กริสฺสามี’’ติฯ โส มนุสฺสภาสาย ‘‘พฺราหฺมณา’’ติ อาหฯ โส นิวตฺติตฺวา ‘‘โก มํ ปกฺโกสตี’’ติ อาหฯ ‘‘อหํ, พฺราหฺมณา’’ติฯ ‘‘กิํการณา’’ติฯ ‘‘พฺราหฺมณ, มยฺหํ ทฺเว กหาปณสตานิ อตฺถิฯ สเจ มํ อุปกจฺฉกนฺตเร กตฺวา อุตฺตราสงฺเคน ปฏิจฺฉาเทตฺวา ยถา น โกจิ ปสฺสติ, ตถา นครา นิกฺขาเมตุํ สกฺโกสิ, ตุยฺหํ เต กหาปเณ ทสฺสามี’’ติฯ พฺราหฺมโณ ธนโลเภน ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตํ ตถา กตฺวา อาทาย นครา นิกฺขมิตฺวา โถกํ อคมาสิฯ อถ นํ สิงฺคาโล ปุจฺฉิ ‘‘กตรฏฺฐานํ, พฺราหฺมณา’’ติ? ‘‘อสุกํ นามา’’ติฯ ‘‘อญฺญํ โถกํ ฐานํ คจฺฉา’’ติฯ