เมนู

6. นิมิราชจริยาวณฺณนา

[40] ฉฏฺเฐ มิถิลายํ ปุรุตฺตเมติ มิถิลานามเก วิเทหานํ อุตฺตมนคเรฯ นิมิ นาม มหาราชาติ เนมิํ ฆเฏนฺโต วิย อุปฺปนฺโน ‘‘นิมี’’ติ ลทฺธนาโม, มหนฺเตหิ ทานสีลาทิคุณวิเสเสหิ มหตา จ ราชานุภาเวน สมนฺนาคตตฺตา มหนฺโต ราชาติ มหาราชาฯ ปณฺฑิโต กุสลตฺถิโกติ อตฺตโน จ ปเรสญฺจ ปุญฺญตฺถิโกฯ

อตีเต กิร วิเทหรฏฺเฐ มิถิลานคเร อมฺหากํ โพธิสตฺโต มฆเทโว นาม ราชา อโหสิฯ โส จตุราสีติ วสฺสสหสฺสานิ กุมารกีฬํ กีฬิตฺวา จตุราสีติ วสฺสหสฺสานิ อุปรชฺชํ กาเรตฺวา จตุราสีติ วสฺสสหสฺสานิ รชฺชํ กาเรนฺโต ‘‘ยทา เม สิรสฺมิํ ปลิตานิ ปสฺเสยฺยาสิ, ตทา เม อาโรเจยฺยาสี’’ติ กปฺปกสฺส วตฺวา อปรภาเค เตน ปลิตานิ ทิสฺวา อาโรจิเต สุวณฺณสณฺฑาเสน อุทฺธราเปตฺวา หตฺเถ ปติฏฺฐาเปตฺวา ปลิตํ โอโลเกตฺวา ‘‘ปาตุภูโต โข มยฺหํ เทวทูโต’’ติ สํเวคชาโต ‘‘อิทานิ มยา ปพฺพชิตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา สตสหสฺสุฏฺฐานกํ คามวรํ กปฺปกสฺส ทตฺวา เชฏฺฐกุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตสฺส –

‘‘อุตฺตมงฺครุหา มยฺหํ, อิเม ชาตา วโยหรา;

ปาตุภูตา เทวทูตา, ปพฺพชฺชาสมโย มมา’’ติฯ (ชา. 1.1.9) –

วตฺวา สาธุกํ รชฺเช สมนุสาสิตฺวา ยทิปิ อตฺตโน อญฺญานิปิ จตุราสีติ วสฺสสหสฺสานิ อายุ อตฺถิ, เอวํ สนฺเตปิ มจฺจุโน สนฺติเก ฐิตํ วิย อตฺตานํ มญฺญมาโน สํวิคฺคหทโย ปพฺพชฺชํ โรเจติฯ เตน วุตฺตํ –

‘‘สิรสฺมิํ ปลิตํ ทิสฺวา, มฆเทโว ทิสมฺปติ;

สํเวคํ อลภี ธีโร, ปพฺพชฺชํ สมโรจยี’’ติฯ (ม. นิ. อฏฺฐ. 2.309);

โส ปุตฺตํ ‘‘อิมินาว นีหาเรน วตฺเตยฺยาสิ ยถา มยา ปฏิปนฺนํ, มา โข ตฺวํ อนฺติมปุริโส อโหสี’’ติ โอวทิตฺวา นครา นิกฺขมฺม ภิกฺขุปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา จตุราสีติ วสฺสสหสฺสานิ ฌานสมาปตฺตีหิ วีตินาเมตฺวา อายุปริโยสาเน พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิฯ ปุตฺโตปิสฺส พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตฺวา เตเนว อุปาเยน ปพฺพชิตฺวา พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิฯ ตถา ตสฺส ปุตฺโต, ตถา ตสฺส ปุตฺโตติ เอวํ ทฺวีหิ อูนานิ จตุราสีติ ขตฺติยสหสฺสานิ สีเส ปลิตํ ทิสฺวาว ปพฺพชิตานิฯ

อถ โพธิสตฺโต พฺรหฺมโลเก ฐิโตว ‘‘ปวตฺตติ นุ โข มยา มนุสฺสโลเก กตํ กลฺยาณํ น ปวตฺตตี’’ติ อาวชฺเชนฺโต อทฺทส ‘‘เอตฺตกํ อทฺธานํ ปวตฺตํ, อิทานิ นปฺปวตฺติสฺสตี’’ติฯ โส ‘‘น โข ปนาหํ มยฺหํ ปเวณิยา อุจฺฉิชฺชิตุํ ทสฺสามี’’ติ อตฺตโน วํเส ชาตรญฺโญ เอว อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิตฺวา อตฺตโน วํสสฺส เนมิํ ฆเฏนฺโต วิย นิพฺพตฺโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เนมิํ ฆเฏนฺโต วิย อุปฺปนฺโนติ นิมีติ ลทฺธนาโม’’ติฯ

ตสฺส หิ นามคฺคหณทิวเส ปิตรา อานีตา ลกฺขณปาฐกาฯ ลกฺขณานิ โอโลเกตฺวา ‘‘มหาราช, อยํ กุมาโร ตุมฺหากํ วํสํ ปคฺคณฺหาติ, ปิตุปิตามเหหิปิ มหานุภาโว มหาปุญฺโญ’’ติ พฺยากริํสุฯ ตํ สุตฺวา ราชา ยถาวุตฺเตนตฺเถน ‘‘นิมี’’ติสฺส นามํ อกาสิ, โส ทหรกาลโต ปฏฺฐาย สีเล อุโปสถกมฺเม จ ยุตฺตปฺปยุตฺโต อโหสิฯ อถสฺส ปิตา ปุริมนเยเนว ปลิตํ ทิสฺวา กปฺปกสฺส คามวรํ ทตฺวา ปุตฺตํ รชฺเช สมนุสาสิตฺวา นครา นิกฺขมฺม ปพฺพชิตฺวา ฌานานิ นิพฺพตฺเตตฺวา พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิฯ

นิมิราชา ปน ทานชฺฌาสยตาย จตูสุ นครทฺวาเรสุ นครมชฺเฌ จาติ ปญฺจ ทานสาลาโย กาเรตฺวา มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ เอเกกาย ทานสาลาย สตสหสฺสํ สตสหสฺสํ กตฺวา เทวสิกํ ปญฺจสตสหสฺสานิ ปริจฺจชิ, ปญฺจ สีลานิ รกฺขิ, ปกฺขทิวเสสุ อุโปสถกมฺมํ สมาทิยิ , มหาชนมฺปิ ทานาทีสุ ปุญฺเญสุ สมาทเปสิ, สคฺคมคฺคํ อาจิกฺขิ, นิรยภเยน ตชฺเชสิ, ปาปโต นิวาเรสิฯ ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา มหาชโน ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติ, เทวโลโก ปริปูริ, นิรโย ตุจฺโฉ วิย อโหสิฯ ตทา ปน อตฺตโน ทานชฺฌาสยสฺส อุฬารภาวํ สวิเสสํ ทานปารมิยา ปูริตภาวญฺจ ปเวเทนฺโต สตฺถา –

[41]

‘‘ตทาหํ มาปยิตฺวาน, จตุสฺสาลํ จตุมฺมุขํ;

ตตฺถ ทานํ ปวตฺเตสิํ, มิคปกฺขินราทิน’’นฺติฯ – อาทิมาห;

ตตฺถ ตทาติ ตสฺมิํ นิมิราชกาเลฯ มาปยิตฺวานาติ การาเปตฺวาฯ จตุสฺสาลนฺติ จตูสุ ทิสาสุ สมฺพนฺธสาลํฯ จตุมฺมุขนฺติ จตูสุ ทิสาสุ จตูหิ ทฺวาเรหิ ยุตฺตํฯ

ทานสาลาย หิ มหนฺตภาวโต เทยฺยธมฺมสฺส ยาจกชนสฺส จ พหุภาวโต น สกฺกา เอเกเนว ทฺวาเรน ทานธมฺมํ ปริยนฺตํ กาตุํ เทยฺยธมฺมญฺจ ปริโยสาเปตุนฺติ สาลาย จตูสุ ทิสาสุ จตฺตาริ มหาทฺวารานิ การาเปสิฯ ตตฺถ ทฺวารโต ปฏฺฐาย ยาว โกณา เทยฺยธมฺโม ราสิกโต ติฏฺฐติฯ อรุณุคฺคํ อาทิํ กตฺวา ยาว ปกติยา สํเวสนกาโล, ตาว ทานํ ปวตฺเตติฯ อิตรสฺมิมฺปิ กาเล อเนกสตา ปทีปา ฌายนฺติฯ ยทา ยทา อตฺถิกา อาคจฺฉนฺติ, ตทา ตทา ทียเตวฯ ตญฺจ ทานํ น กปณทฺธิกวนิพฺพกยาจกานญฺเญว , อถ โข อฑฺฒานํ มหาโภคานมฺปิ อุปกปฺปนวเสน มหาสุทสฺสนทานสทิสํ อุฬารตรปณีตตรานํ เทยฺยธมฺมานํ ปริจฺจชนโต สพฺเพปิ สกลชมฺพุทีปวาสิโน มนุสฺสา ปฏิคฺคเหสุญฺเจว ปริภุญฺชิํสุ จฯ สกลชมฺพุทีปญฺหิ อุนฺนงฺคลํ กตฺวา มหาปุริโส ตทา มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ ยถา จ มนุสฺสานํ, เอวํ มิคปกฺขิเก อาทิํ กตฺวา ติรจฺฉานคตานมฺปิ ทานสาลาย พหิ เอกมนฺเต เตสํ อุปกปฺปนวเสน ทานํ ปวตฺเตสิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ตตฺถ ทานํ ปวตฺเตสิํ, มิคปกฺขินราทิน’’นฺติฯ น เกวลญฺจ ติรจฺฉานานเมว, เปตานมฺปิ ทิวเส ทิวเส ปตฺติํ ทาเปสิฯ ยถา จ เอกิสฺสา ทานสาลาย, เอวํ ปญฺจสุปิ ทานสาลาสุ ทานํ ปวตฺติตฺถฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘ตทาหํ มาปยิตฺวาน, จตุสฺสาลํ จตุมฺมุข’’นฺติ เอกํ วิย วุตฺตํ, ตํ นครมชฺเฌ ทานสาลํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

[42] อิทานิ ตตฺถ เทยฺยธมฺมํ เอกเทเสน ทสฺเสนฺโต ‘‘อจฺฉาทนญฺจ สยนํ, อนฺนํ ปานญฺจ โภชน’’นฺติ อาหฯ

ตตฺถ อจฺฉาทนนฺติ โขมสุขุมาทินานาวิธนิวาสนปารุปนํฯ สยนนฺติ มญฺจปลฺลงฺกาทิญฺเจว โคนกจิตฺตกาทิญฺจ อเนกวิธํ สยิตพฺพกํ, อาสนมฺปิ เจตฺถ สยนคฺคหเณเนว คหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ อนฺนํ ปานญฺจ โภชนนฺติ เตสํ เตสํ สตฺตานํ ยถาภิรุจิตํ นานคฺครสํ อนฺนญฺเจว ปานญฺจ อวสิฏฺฐํ นานาวิธโภชนวิกติญฺจฯ อพฺโพจฺฉินฺนํ กริตฺวานาติ อารมฺภโต ปฏฺฐาย ยาว อายุปริโยสานา อโหรตฺตํ อวิจฺฉินฺนํ กตฺวาฯ

[43-4] อิทานิ ตสฺส ทานสฺส สมฺมาสมฺโพธิํ อารพฺภ ทานปารมิภาเวน ปวตฺติตภาวํ ทสฺเสนฺโต ยถา ตทา อตฺตโน อชฺฌาสโย ปวตฺโต, ตํ อุปมาย ทสฺเสตุํ ‘‘ยถาปิ เสวโก’’ติอาทิมาหฯ

ตสฺสตฺโถ – ยถา นาม เสวกปุริโส อตฺตโน สามิกํ กาลานุกาลํ เสวนวเสน อุปคโต ลทฺธพฺพธนเหตุ กาเยน วาจาย มนสา สพฺพถาปิ กายวจีมโนกมฺเมหิ ยถา โส อาราธิโต โหติ, เอวํ อาราธนียํ อาราธนเมว เอสติ คเวสติ, ตถา อหมฺปิ โพธิสตฺตภูโต สเทวกสฺส โลกสฺส สามิภูตํ อนุตฺตรํ พุทฺธภาวํ เสเวตุกาโม ตสฺส อาราธนตฺถํ สพฺพภเว สพฺพสฺมิํ นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตภเว ทานปารมิปริปูรณวเสน ทาเนน สพฺพสตฺเต สนฺตปฺเปตฺวา โพธิสงฺขาตโต อริยมคฺคญาณโต ชาตตฺตา ‘‘โพธิช’’นฺติ ลทฺธนามํ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปรโต สพฺพถา นานูปาเยหิ เอสิสฺสามิ คเวสิสฺสามิ, ตํ อุตฺตมํ โพธิํ สมฺมาสมฺโพธิํ ชีวิตปริจฺจาคาทิํ ยํกิญฺจิ กตฺวา อิจฺฉามิ อภิปตฺเถมีติฯ

เอวมิธ ทานชฺฌาสยสฺส อุฬารภาวํ ทสฺเสตุํ ทานปารมิวเสเนว เทสนา กตาฯ ชาตกเทสนายํ ปนสฺส สีลปารมิอาทีนมฺปิ ปริปูรณํ วิภาวิตเมว, ตถา หิสฺส เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว สีลาทิคุเณหิ อตฺตานํ อลงฺกริตฺวา มหาชนํ ตตฺถ ปติฏฺฐเปนฺตสฺส โอวาเท ฐตฺวา นิพฺพตฺตเทวตา สุธมฺมายํ เทวสภายํ สนฺนิปติตา ‘‘อโห อมฺหากํ นิมิราชานํ นิสฺสาย มยํ อิมํ สมฺปตฺติํ ปตฺตา, เอวรูปาปิ นาม อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ มหาชนสฺส พุทฺธกิจฺจํ สาธยมานา อจฺฉริยมนุสฺสา โลเก อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ มหาปุริสสฺส คุเณ วณฺเณนฺตา อภิตฺถวิํสุฯ เตน วุตฺตํ –

‘‘อจฺเฉรํ วต โลกสฺมิํ, อุปฺปชฺชนฺติ วิจกฺขณา;

ยทา อหุ นิมิราชา, ปณฺฑิโต กุสลตฺถิโก’’ติฯ (ชา. 2.22.421) –

อาทิฯ

ตํ สุตฺวา สกฺกํ เทวานมินฺทํ อาทิํ กตฺวา สพฺเพ เทวา โพธิสตฺตํ ทฏฺฐุกามา อเหสุํฯ อเถกทิวสํ มหาปุริสสฺส อุโปสถิกสฺส อุปริปาสาทวรคตสฺส ปจฺฉิมยาเม ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ‘‘ทานํ นุ โข วรํ, อุทาหุ พฺรหฺมจริย’’นฺติฯ โส ตํ อตฺตโน กงฺขํ ฉินฺทิตุํ นาสกฺขิฯ ตสฺมิํ ขเณ สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิฯ

สกฺโก ตํ การณํ อาวชฺเชนฺโต โพธิสตฺตํ ตถา วิตกฺเกนฺตํ ทิสฺวา ‘‘หนฺทสฺส วิตกฺกํ ฉินฺทิสฺสามี’’ติ อาคนฺตฺวา ปุรโต ฐิโต เตน ‘‘โกสิ ตฺว’’นฺติ ปุฏฺโฐ อตฺตโน เทวราชภาวํ อาโรเจตฺวา ‘‘กิํ, มหาราช, จินฺเตสี’’ติ วุตฺเต ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ สกฺโก พฺรหฺมจริยเมว อุตฺตมํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต –

‘‘หีเนน พฺรหฺมจริเยน, ขตฺติเย อุปปชฺชติ;

มชฺฌิเมน จ เทวตฺตํ, อุตฺตเมน วิสุชฺฌติฯ

‘‘น เหเต สุลภา กายา, ยาจโยเคน เกนจิ;

เย กาเย อุปปชฺชนฺติ, อนคารา ตปสฺสิโน’’ติฯ (ชา. 2.22.429-430) –

อาหฯ

ตตฺถ ปุถุติตฺถายตเนสุ เมถุนวิรติมตฺตํ หีนํ พฺรหฺมจริยํ นาม, เตน ขตฺติยกุเล อุปปชฺชติฯ ฌานสฺส อุปจารมตฺตํ มชฺฌิมํ นาม, เตน เทวตฺตํ อุปปชฺชติฯ อฏฺฐสมาปตฺตินิพฺพตฺตนํ ปน อุตฺตมํ นาม, เตน พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตติฯ ตญฺหิ พาหิรกา ‘‘นิพฺพาน’’นฺติ กเถนฺติฯ เตนาห ‘‘วิสุชฺฌตี’’ติฯ สาสเน ปน ปริสุทฺธสีลสฺส ภิกฺขุโน อญฺญตรํ เทวนิกายํ ปตฺเถนฺตสฺส พฺรหฺมจริยเจตนา หีนตาย หีนํ นาม, เตน ยถาปตฺถิเต เทวโลเก นิพฺพตฺตติฯ ปริสุทฺธสีลสฺส อฏฺฐสมาปตฺตินิพฺพตฺตนํ มชฺฌิมํ นาม, เตน พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตติฯ ปริสุทฺธสีลสฺส ปน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตปฺปตฺติ อุตฺตมํ นาม, เตน วิสุชฺฌตีติฯ อิติ สกฺโก ‘‘มหาราช, ทานโต พฺรหฺมจริยวาโสว สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน มหปฺผโล’’ติ วณฺเณสิฯ กายาติ พฺรหฺมคณาฯ ยาจโยเคนาติ ยาจนยุตฺเตนฯ ‘‘ยาชโยเคนา’’ติปิ ปาฬิ, ยชนยุตฺเตน, ทานยุตฺเตนาติ อตฺโถฯ ตปสฺสิโนติ ตปนิสฺสิตกาฯ อิมายปิ คาถาย พฺรหฺมจริยวาสสฺเสว มหานุภาวตํ ทีเปติฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา ‘‘กิญฺจาปิ, มหาราช, ทานโต พฺรหฺมจริยเมว มหปฺผลํ, ทฺเวปิ ปเนเต มหาปุริสกตฺตพฺพาว ฯ ทฺวีสุปิ อปฺปมตฺโต หุตฺวา ทานญฺจ เทหิ สีลญฺจ รกฺขาหี’’ติ วตฺวา ตํ โอวทิตฺวา สกฏฺฐานเมว คโตฯ

อถ นํ เทวคโณ ‘‘มหาราช, กุหิํ คตตฺถา’’ติ อาหฯ สกฺโก ‘‘มิถิลายํ นิมิรญฺโญ กงฺข ฉินฺทิตุ’’นฺติ ตมตฺถํ ปกาเสตฺวา โพธิสตฺตสฺส คุเณ วิตฺถารโต วณฺเณสิฯ ตํ สุตฺวา เทวา ‘‘มหาราช, มยฺหํ นิมิราชานํ ทฏฺฐุกามมฺหา, สาธุ นํ ปกฺโกสาเปหี’’ติ วทิํสุฯ

สกฺโก ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา มาตลิํ อามนฺเตสิ – ‘‘คจฺฉ นิมิราชานํ เวชยนฺตํ อาโรเปตฺวา อาเนหี’’ติ ฯ โส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา รเถน คนฺตฺวา ตตฺถ มหาสตฺตํ อาโรเปตฺวา เตน ยาจิโต ยถากมฺมํ ปาปกมฺมีนํ ปุญฺญกมฺมีนญฺจ ฐานานิ อาจิกฺขนฺโต อนุกฺกเมน เทวโลกํ เนสิ ฯ เทวาปิ โข ‘‘นิมิราชา อาคโต’’ติ สุตฺวา ทิพฺพคนฺธวาสปุปฺผหตฺถา ยาว จิตฺตกูฏทฺวารโกฏฺฐกา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา มหาสตฺตํ ทิพฺพคนฺธาทีหิ ปูเชนฺตา สุธมฺมํ เทวสภํ อานยิํสุฯ ราชา รถา โอตริตฺวา เทวสภํ ปวิสิตฺวา สกฺเกน สทฺธิํ เอกาสเน นิสีทิตฺวา เตน ทิพฺเพหิ กาเมหิ นิมนฺติยมาโน ‘‘อลํ, มหาราช, มยฺหํ อิเมหิ ยาจิตกูปเมหิ กาเมหี’’ติ ปฏิกฺขิปิตฺวา อเนกปริยาเยน ธมฺมํ เทเสตฺวา มนุสฺสคณนาย สตฺตาหเมว ฐตฺวา ‘‘คจฺฉามหํ มนุสฺสโลกํ, ตตฺถ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กริสฺสามี’’ติ อาหฯ สกฺโก ‘‘นิมิราชานํ มิถิลํ เนหี’’ติ มาตลิํ อาณาเปสิฯ โส ตํ เวชยนฺตรถํ อาโรเปตฺวา ปาจีนทิสาภาเคน มิถิลํ ปาปุณิฯ มหาชโน ทิพฺพรถํ ทิสฺวา รญฺโญ ปจฺจุคฺคมนํ อกาสิฯ มาตลิ สีหปญฺชเร มหาสตฺตํ โอตาเรตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา สกฏฺฐานเมว คโตฯ มหาชโนปิ ราชานํ ปริวาเรตฺวา ‘‘กีทิโส, เทว, เทวโลโก’’ติ ปุจฺฉิฯ ราชา เทวโลกสมฺปตฺติํ วณฺเณตฺวา ‘‘ตุมฺเหปิ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรถ, เอวํ ตสฺมิํ เทวโลเก อุปฺปชฺชิสฺสถา’’ติ ธมฺมํ เทเสสิฯ โส อปรภาเค ปุพฺเพ วุตฺตนเยน ปลิตํ ทิสฺวา ปุตฺตสฺส รชฺชํ ปฏิจฺฉาเปตฺวา กาเม ปหาย ปพฺพชิตฺวา จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิฯ

ตทา สกฺโก อนุรุทฺโธ อโหสิฯ มาตลิ อานนฺโทฯ จตุราสีติ ราชสหสฺสานิ พุทฺธปริสาฯ นิมิราชา โลกนาโถฯ

ตสฺส อิธาปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว โพธิสมฺภารา นิทฺธาเรตพฺพาฯ ตถา พฺรหฺมโลกสมฺปตฺติํ ปหาย ปุพฺเพ อตฺตนา ปวตฺติตํ กลฺยาณวตฺตํ อนุปฺปพนฺเธสฺสามีติ มหากรุณาย มนุสฺสโลเก นิพฺพตฺตนํ, อุฬาโร ทานชฺฌาสโย, ตทนุรูปา ทานาทีสุ ปฏิปตฺติ, มหาชนสฺส จ ตตฺถ ปติฏฺฐาปนํ, ยาว เทวมนุสฺสานํ ปตฺถฏยสตา, สกฺกสฺส เทวราชสฺส อุปสงฺกมเน อติวิมฺหยตา, เตน ทิพฺพสมฺปตฺติยา นิมนฺติยมาโนปิ ตํ อนลงฺกริตฺวา ปุญฺญสมฺภารปริพฺรูหนตฺถํ ปุน มนุสฺสวาสูปคมนํ, ลาภสมฺปตฺตีสุ สพฺพตฺถ อลคฺคภาโวติ เอวมาทโย คุณานุภาวา นิทฺธาเรตพฺพาติฯ

นิมิราชจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. จนฺทกุมารจริยาวณฺณนา

[45] สตฺตเม เอกราชสฺส อตฺรโชติ เอกราชสฺส นาม กาสิรญฺโญ โอรสปุตฺโตฯ นคเร ปุปฺผวติยาติ ปุปฺผวตินามเก นคเรฯ จนฺทสวฺหโยติ จนฺทสทฺเทน อวฺหาตพฺโพ, จนฺทนาโมติ อตฺโถฯ

อตีเต กิร อยํ พาราณสี ปุปฺผวตี นาม อโหสิฯ ตตฺถ วสวตฺติรญฺโญ ปุตฺโต เอกราชา นาม รชฺชํ กาเรสิฯ โพธิสตฺโต ตสฺส โคตมิยา นาม อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ อคฺคเหสิฯ ‘‘จนฺทกุมาโร’’ติสฺส นามมกํสุฯ ตสฺส ปทสา คมนกาเล อปโรปิ ปุตฺโต อุปฺปนฺโน, ตสฺส ‘‘สูริยกุมาโร’’ติ นามมกํสุฯ ตสฺส ปทสา คมนกาเล เอกา ธีตา อุปฺปนฺนา, ‘‘เสลา’’ติสฺสา นามมกํสุฯ เวมาติกา จ เนสํ ภทฺทเสโน สูโร จาติ ทฺเว ภาตโร อเหสุํฯ โพธิสตฺโต อนุปุพฺเพน วุทฺธิปฺปตฺโต สิปฺเปสุ จ วิชฺชาฏฺฐาเนสุ จ ปารํ อคมาสิฯ ตสฺส ราชา อนุจฺฉวิกํ จนฺทํ นาม ราชธีตรํ อาเนตฺวา อุปรชฺชํ อทาสิฯ โพธิสตฺตสฺส เอโก ปุตฺโต อุปฺปนฺโน, ตสฺส ‘‘วาสุโล’’ติ นามมกํสุฯ ตสฺส ปน รญฺโญ ขณฺฑหาโล นาม ปุโรหิโต, ตํ ราชา วินิจฺฉเย ฐเปสิฯ โส ลญฺชวิตฺตโก หุตฺวา ลญฺชํ คเหตฺวา อสฺสามิเก สามิเก กโรติ, สามิเก จ อสฺสามิเก กโรติฯ อเถกทิวสํ อฏฺฏปราชิโต เอโก ปุริโส วินิจฺฉยฏฺฐาเน อุปกฺโกเสนฺโต นิกฺขมิตฺวา ราชูปฏฺฐานํ คจฺฉนฺตํ โพธิสตฺตํ ทิสฺวา ตสฺส ปาเทสุ นิปติตฺวา ‘‘สามิ ขณฺฑหาโล วินิจฺฉเย วิโลปํ ขาทติ, อหํ เตน ลญฺชํ คเหตฺวา ปราชยํ ปาปิโต’’ติ อฏฺฏสฺสรมกาสิฯ โพธิสตฺโต ‘‘มา ภายี’’ติ ตํ อสฺสาเสตฺวา วินิจฺฉยํ เนตฺวา สามิกเมว สามิกํ อกาสิฯ มหาชโน มหาสทฺเทน สาธุการมทาสิฯ

ราชา ‘‘โพธิสตฺเตน กิร อฏฺโฏ สุวินิจฺฉิโต’’ติ สุตฺวา ตํ อามนฺเตตฺวา ‘‘ตาต, อิโต ปฏฺฐาย ตฺวเมว อฏฺฏกรเณ วินิจฺฉยํ วินิจฺฉินาหี’’ติ วินิจฺฉยํ โพธิสตฺตสฺส อทาสิฯ ขณฺฑหาลสฺส อาโย ปจฺฉิชฺชิฯ โส ตโต ปฏฺฐาย โพธิสตฺเต อาฆาตํ พนฺธิตฺวา โอตาราเปกฺโข วิจริฯ โส ปน ราชา มุธปฺปสนฺโนฯ