5. มหาโควินฺทจริยาวณฺณนา

ปญฺจเม สตฺตราชปุโรหิโตติ สตฺตภูอาทีนํ สตฺตนฺนํ ราชูนํ สพฺพกิจฺจานุสาสกปุโรหิโตฯ ปูชิโต นรเทเวหีติ เตหิ เอว อญฺเญหิ จ ชมฺพุทีเป สพฺเพเหว ขตฺติเยหิ จตุปจฺจยปูชาย สกฺการสมฺมาเนน จ ปูชิโตฯ มหาโควินฺทพฺราหฺมโณติ มหานุภาวตาย โควินฺทสฺสาภิเสเกน อภิสิตฺตตาย จ ‘‘มหาโควินฺโท’’ติ สงฺขํ คโต พฺราหฺมโณ, อภิสิตฺตกาลโต ปฏฺฐาย หิ โพธิสตฺตสฺส อยํ สมญฺญา ชาตา, นาเมน ปน โชติปาโล นามฯ ตสฺส กิร ชาตทิวเส สพฺพาวุธานิ โชติํสุฯ ราชาปิ ปจฺจูสสมเย อตฺตโน มงฺคลาวุธํ ปชฺชลิตํ ทิสฺวา ภีโต อตฺตโน ปุโรหิตํ โพธิสตฺตสฺส ปิตรํ อุปฏฺฐานํ อาคตํ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘มา ภายิ, มหาราช, มยฺหํ ปุตฺโต ชาโต, ตสฺสานุภาเวน น เกวลํ ราชเคเหเยว, สกลนคเรปิ อาวุธานิ ปชฺชลิํสุ, น ตํ นิสฺสาย ตุยฺหํ อนฺตราโย อตฺถิ, สกลชมฺพุทีเป ปน ปญฺญาย เตน สโม น ภวิสฺสติ, ตสฺเสตํ ปุพฺพนิมิตฺต’’นฺติ ปุโรหิเตน สมสฺสาสิโต ตุฏฺฐจิตฺโต ‘‘กุมารสฺส ขีรมูลํ โหตู’’ติ สหสฺสํ ทตฺวา ‘‘วยปฺปตฺตกาเล มยฺหํ ทสฺเสถา’’ติ อาหฯ โส วุทฺธิปฺปตฺโต อปรภาเค อลมตฺถทสฺโส สตฺตนฺนํ ราชูนํ สพฺพกิจฺจานุสาสโก หุตฺวา ปพฺพชิตฺวา จ สตฺเต ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิเกหิ อนตฺเถหิ ปาเลตฺวา อตฺเถหิ นิโยเชสิฯ อิติ โชติตตฺตา ปาลนสมตฺถตาย จ ‘‘โชติปาโล’’ติสฺส นามํ อกํสุฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นาเมน โชติปาโล นามา’’ติ (ที. นิ. 2.304)ฯ

ตตฺถ โพธิสตฺโต ทิสมฺปติสฺส นาม รญฺโญ ปุโรหิตสฺส โควินฺทพฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา อตฺตโน ปิตุ ตสฺส จ รญฺโญ อจฺจเยน ตสฺส ปุตฺโต เรณุ, สหายา จสฺส สตฺตภู, พฺรหฺมทตฺโต, เวสฺสภู , ภรโต, ทฺเว จ ธตรฏฺฐาติ อิเม สตฺต ราชาโน ยถา อญฺญมญฺญํ น วิวทนฺติฯ เอวํ รชฺเช ปติฏฺฐาเปตฺวา เตสํ อตฺถธมฺเม อนุสาสนฺโต ชมฺพุทีปตเล สพฺเพสํ ราชูนํ อญฺเญสญฺจ พฺราหฺมณานํ เทวนาคคหปติกานํ สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต อุตฺตมํ คารวฏฺฐานํ ปตฺโต อโหสิฯ ตสฺส อตฺถธมฺเมสุ กุสลตาย ‘‘มหาโควินฺโท’’ตฺเวว สมญฺญา อุทปาทิฯ ยถาห ‘‘โควินฺโท วต, โภ พฺราหฺมโณ, มหาโควินฺโท วต, โภ พฺราหฺมโณ’’ติ (ที. นิ. 2.305)ฯ เตน วุตฺตํ –

[37]

‘‘ปุนาปรํ ยทา โหมิ, สตฺตราชปุโรหิโต;

ปูชิโต นรเทเวหิ, มหาโควินฺทพฺราหฺมโณ’’ติฯ

อถ โพธิสตฺตสฺส ปุญฺญานุภาวสมุสฺสาหิเตหิ ราชูหิ เตสํ อนุยุตฺเตหิ ขตฺติเยหิ พฺราหฺมณคหปติเกหิ เนคมชานปเทหิ จ อุปรูปริ อุปนีโต สมนฺตโต มโหโฆ วิย อชฺโฌตฺถรมาโน อปริเมยฺโย อุฬาโร ลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชิ, ยถา ตํ อปริมาณาสุ ชาตีสุ อุปจิตวิปุลปุญฺญสญฺจยสฺส อุฬาราภิชาตสฺส ปริสุทฺธสีลาจารสฺส เปสลสฺส ปริโยทาตสพฺพสิปฺปสฺส สพฺพสตฺเตสุ ปุตฺตสทิสมหากรุณาวิปฺผารสินิทฺธมุทุหทยสฺสฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘เอตรหิ โข มยฺหํ มหาลาภสกฺกาโร, ยํนูนาหํ อิมินา สพฺพสตฺเต สนฺตปฺเปตฺวา ทานปารมิํ ปริปูเรยฺย’’นฺติฯ โส นครสฺส มชฺเฌ จตูสุ ทฺวาเรสุ อตฺตโน นิเวสนทฺวาเรติ ฉ ทานสาลาโย กาเรตฺวา เทวสิกํ อปริมิตธนปริจฺจาเคน มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ ยํ ยํ อุปายนํ อานียติ, ยญฺจ อตฺตโน อตฺถาย อภิสงฺขรียติ, สพฺพํ ตํ ทานสาลาสุ เอว เปเสสิฯ เอวํ ทิวเส ทิวเส มหาปริจฺจาคํ กโรนฺตสฺส จสฺส จิตฺตสฺส ติตฺติ วา สนฺโตโส วา นาโหสิ, กุโต ปน สงฺโกโจฯ