อุทฺทานคาถาวณฺณนา

‘‘ยุธญฺชโย’’ติอาทิกา อุทฺทานคาถาฯ ตตฺถ ภิเสนาติ ภิสาปเทเสน มหากญฺจนจริยํ (จริยา. 3.34 อาทโย) ทสฺเสติฯ โสณนนฺโทติ อิมินา โสณปณฺฑิตจริยํ (จริยา. 3.42 อาทโย ) ทสฺเสติฯ ตถา มูคปกฺโขติ มูคปกฺขาปเทเสน เตมิยปณฺฑิตจริยํ (จริยา. 3.48 อาทโย) ทสฺเสติฯ อุเปกฺขาปารมิสีเสน มหาโลมหํสจริยํ (จริยา. 3.119 อาทโย) ทสฺเสติฯ อาสิ อิติ วุฏฺฐํ มเหสินาติ ยถา, สาริปุตฺต, ตุยฺหํ เอตรหิ เทสิตํ, อิติ เอวํ อิมินา วิธาเนน มหนฺตานํ ทานปารมิอาทีนํ โพธิสมฺภารานํ เอสนโต มเหสินา ตทา โพธิสตฺตภูเตน มยา วุฏฺฐํ จิณฺณํ จริตํ ปฏิปนฺนํ อาสิ อโหสีติ อตฺโถ ฯ อิทานิ ปารมิปริปูรณวเสน จิรกาลปฺปวตฺติตํ อิธ วุตฺตํ อวุตฺตญฺจ อตฺตโน ทุกฺกรกิริยํ เอกชฺฌํ กตฺวา ยทตฺถํ สา ปวตฺติตา, ตญฺจ สงฺเขเปเนว ทสฺเสตุํ ‘‘เอวํ พหุพฺพิธ’’นฺติ คาถมาหฯ

ตตฺถ เอวนฺติ อิมินา วุตฺตนเยนฯ พหุพฺพิธํ ทุกฺขนฺติ อกิตฺติปณฺฑิตาทิกาเล การปณฺณาทิอาหารตาย ตญฺจ ยาจกสฺส ทตฺวา อาหารูปจฺเฉทาทินา จ พหุวิธํ นานปฺปการํ ทุกฺขํฯ ตถา กุรุราชาทิกาเล สกฺกสมฺปตฺติสทิสา สมฺปตฺตี จ พหุพฺพิธาฯ ภวาภเวติ ขุทฺทเก เจว มหนฺเต จ ภเวฯ ภวาภเว วา วุทฺธิหานิโย อนุภวิตฺวา พหุวิเธหิ ทุกฺเขหิ อวิหญฺญมาโน พหุวิธาหิ จ สมฺปตฺตีหิ อนากฑฺฒิยมาโน ปารมิปริปูรณปสุโต เอว หุตฺวา ตทนุรูปํ ปฏิปตฺติํ ปฏิปนฺโน อุตฺตมํ อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต, อธิคโตสฺมีติ อตฺโถฯ

อิทานิ ยาสํ ปารมีนํ ปริปูรณตฺถํ เอสา ทุกฺกรจริยา จิรํ ปวตฺติตา, ตาสํ อนวเสสโต ปริปุณฺณภาวํ เตน จ ปตฺตพฺพผลสฺส อตฺตนา อธิคตภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทตฺวา ทาตพฺพกํ ทานํ, สีลํ ปูเรตฺวา อเสสโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ตตฺถ ทตฺวา ทาตพฺพกํ ทานนฺติ ตทา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุชฺฌิตุํ อคฺคยานปฏิปทํ ปฏิปนฺเนน มหาโพธิสตฺเตน ทาตพฺพํ เทยฺยธมฺมํ พาหิรํ รชฺชาทิํ อพฺภนฺตรํ อตฺตปริจฺจาโคติ ปญฺจ มหาปริจฺจาคปริโยสานํ ทานปารมิทานอุปปารมิทานปรมตฺถปารมิปฺปเภทํ ทานํ อนวเสสโต สมฺปาเทตฺวาติ อตฺโถฯ ตตฺถ อกิตฺติพฺราหฺมณกาเล (จริยา. 1.1 อาทโย; ชา. 1.13.83 อาทโย) สงฺขพฺราหฺมณกาเลติ (จริยา. 1.11 อาทโย; ชา. 1.10.39 อาทโย) เอวมาทีสุ อิธ อาคเตสุ อนาคเตสุ จ วิสยฺหเสฏฺฐิกาเล (ชา. 1.4.157 อาทโย) เวลามกาเลติ (อ. นิ. 9.20) เอวมาทีสุปิ ทานปารมิยา มหาปุริสสฺส ปูริตตฺตภาวานํ ปริมาณํ นาม นตฺถิฯ เอกนฺเตน ปนสฺส สสปณฺฑิตกาเล –

‘‘ภิกฺขาย อุปคตํ ทิสฺวา, สกตฺตานํ ปริจฺจชิํ;

ทาเนน เม สโม นตฺถิ, เอสา เม ทานปารมี’’ติฯ (จริยา. 1. ตสฺสุทฺทาน) –