11. กณฺหทีปายนจริยาวณฺณนา

[92] เอกาทสเม กณฺหทีปายโน อิสีติ เอวํนามโก ตาปโสฯ โพธิสตฺโต หิ ตทา ทีปายโน นาม อตฺตโน สหายํ มณฺฑพฺยตาปสํ สูเล อุตฺตาสิตํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส สีลคุเณน ตํ อวิชหนฺโต ติยามรตฺติํ สูลํ นิสฺสาย ฐิโต ตสฺส สรีรโต ปคฺฆริตฺวา ปติตปติเตหิ โลหิตพินฺทูหิ สุกฺเขหิ กาฬวณฺณสรีรตาย ‘‘กณฺหทีปายโน’’ติ ปากโฏ อโหสิฯ ปโรปญฺญาสวสฺสานีติ สาธิกานิ ปญฺญาสวสฺสานิ, อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํฯ อนภิรโต จริํ อหนฺติ ปนฺตเสนาสเนสุ เจว อธิกุสลธมฺเมสุ จ อนภิรติวาสํ วสนฺโต อหํ พฺรหฺมจริยํ อจริํฯ ปพฺพชิตฺวา สตฺตาหเมว หิ ตทา มหาสตฺโต อภิรโต พฺรหฺมจริยํ จริฯ ตโต ปรํ อนภิรติวาสํ วสิฯ

กสฺมา ปน มหาปุริโส อเนกสตสหสฺเสสุ อตฺตภาเวสุ เนกฺขมฺมชฺฌาสโย พฺรหฺมจริยวาสํ อภิรมิตฺวา อิธ ตํ นาภิรมิ? ปุถุชฺชนภาวสฺส จญฺจลภาวโตฯ กสฺมา จ ปุน น อคารํ อชฺฌาวสีติ? ปฐมํ เนกฺขมฺมชฺฌาสเยน กาเมสุ โทสํ ทิสฺวา ปพฺพชิฯ อถสฺส อโยนิโสมนสิกาเรน อนภิรติ อุปฺปชฺชิฯ โส ตํ วิโนเทตุมสกฺโกนฺโตปิ กมฺมญฺจ ผลญฺจ สทฺทหิตฺวา ตาว มหนฺตํ วิภวํ ปหาย อคารสฺมา นิกฺขมนฺโต ยํ ปชหิ, ปุน ตทตฺถเมว นิวตฺโต, ‘‘เอฬมูโค จปโล วตายํ กณฺหทีปายโน’’ติ อิมํ อปวาทํ ชิคุจฺฉนฺโต อตฺตโน หิโรตฺตปฺปเภทภเยนฯ อปิ จ ปพฺพชฺชาปุญฺญํ นาเมตํ วิญฺญูหิ พุทฺธาทีหิ ปสตฺถํ, เตหิ จ อนุฏฺฐิตํ, ตสฺมาปิ สหาปิ ทุกฺเขน สหาปิ โทมนสฺเสน อสฺสุมุโข โรทมาโนปิ พฺรหฺมจริยวาสํ วสิ, น ตํ วิสฺสชฺเชสิฯ วุตฺตญฺเจตํ –

‘‘สทฺธาย นิกฺขมฺม ปุน นิวตฺโต, โส เอฬมูโค จปโล วตายํ;

เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรามิ พฺรหฺมจริยํ;

วิญฺญุปฺปสตฺถญฺจ สตญฺจ ฐานํ, เอวมฺปหํ ปุญฺญกโร ภวามี’’ติฯ (ชา. 1.10.66);

[93] น โกจิ เอตํ ชานาตีติ เอตํ มม อนภิรติมนํ พฺรหฺมจริยวาเส อภิรติวิรหิตจิตฺตํ โกจิ มนุสฺสภูโต น ชานาติฯ กสฺมา? อหญฺหิ กสฺสจิ นาจิกฺขิํ มม มานเส จิตฺเต อรติ จรติ ปวตฺตตีติ กสฺสจิปิ น กเถสิํ, ตสฺมา น โกจิ มนุสฺสภูโต เอตํ ชานาตีติฯ

[94]

‘‘สพฺรหฺมจารี มณฺฑพฺโย, สหาโย เม มหาอิสิ;

ปุพฺพกมฺมสมายุตฺโต, สูลมาโรปนํ ลภิฯ

.

สพฺรหฺมจารีติ ตาปสปพฺพชฺชาย สมานสิกฺขตาย สพฺรหฺมจารีฯ มณฺฑพฺโยติ เอวํนามโกฯ สหาโยติ คิหิกาเล ปพฺพชิตกาเล จ ทฬฺหมิตฺตตาย ปิยสหาโยฯ มหาอิสีติ มหานุภาโว อิสิฯ ปุพฺพกมฺมสมายุตฺโต, สูลมาโรปนํ ลภีติ กโตกาเสน อตฺตโน ปุพฺพกมฺเมน ยุตฺโต สูลาโรปนํ ลภิ, สูลํ อุตฺตาสิโตติฯ

ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา – อตีเต วํสรฏฺเฐ โกสมฺพิยํ โกสมฺพิโก นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิฯ ตทา โพธิสตฺโต อญฺญตรสฺมิํ นิคเม อสีติโกฏิวิภวสฺส พฺราหฺมณมหาสาลสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, นาเมน ทีปายโน นามฯ ตาทิสสฺเสว พฺราหฺมณมหาสาลสฺส ปุตฺโต พฺราหฺมณกุมาโร ตสฺส ปิยสหาโย อโหสิ, นาเมน มณฺฑพฺโย นามฯ เต อุโภปิ อปรภาเค มาตาปิตูนํ อจฺจเยน กาเมสุ โทสํ ทิสฺวา มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา กาเม ปหาย ญาติมิตฺตปริชนสฺส โรทนฺตสฺส ปริเทวนฺตสฺส นิกฺขมิตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส อสฺสมํ กตฺวา ปพฺพชิตฺวา อุญฺฉาจริยาย วนมูลผลาหาเรน ยาเปนฺโต ปโรปณฺณาสวสฺสานิ วสิํสุ, กามจฺฉนฺทํ วิกฺขมฺเภตุํ นาสกฺขิํสุ, เต ฌานมตฺตมฺปิ น นิพฺพตฺเตสุํฯ

เต โลณมฺพิลเสวนตฺถาย ชนปทจาริกํ จรนฺตา กาสิรฏฺฐํ สมฺปาปุณิํสุฯ ตตฺเรกสฺมิํ นิคเม ทีปายนสฺส คิหิสหาโย มณฺฑพฺโย นาม ปฏิวสติฯ เต อุโภปิ ตสฺส สนฺติกํ อุปสงฺกมิํสุฯ โส เต ทิสฺวา อตฺตมโน ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิฯ เต ตตฺถ ตีณิ จตฺตาริ วสฺสานิ วสิตฺวา ตํ อาปุจฺฉิตฺวา จาริกํ จรนฺตา พาราณสิสมีเป อติมุตฺตกสุสาเน วสิํสุฯ

ตตฺถ ทีปายโน ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ปุน ตสฺมิํ นิคเม มณฺฑพฺยสฺส อตฺตโน สหายสฺส สนฺติกํ คโตฯ มณฺฑพฺยตาปโส ตตฺเถว วสิฯ

อเถกทิวสํ เอโก โจโร อนฺโตนคเร โจริกํ กตฺวา ธนสารํ อาทาย นิกฺขนฺโต ปฏิพุทฺเธหิ เคหสามิเกหิ นครารกฺขกมนุสฺเสหิ จ อนุพทฺโธ นิทฺธมเนน นิกฺขมิตฺวา เวเคน สุสานํ ปวิสิตฺวา ตาปสสฺส ปณฺณสาลทฺวาเร ภณฺฑิกํ ฉฑฺเฑตฺวา ปลายิฯ มนุสฺสา ภณฺฑิกํ ทิสฺวา ‘‘อเร ทุฏฺฐชฏิล, รตฺติํ, โจริกํ กตฺวา ทิวา ตาปสเวเสน จรสี’’ติ ตชฺเชตฺวา โปเถตฺวา ตํ อาทาย รญฺโญ ทสฺสยิํสุฯ ราชา อนุปปริกฺขิตฺวาว ‘‘สูเล อุตฺตาเสถา’’ติ อาหฯ ตํ สุสานํ เนตฺวา ขทิรสูเล อาโรปยิํสุฯ ตาปสสฺส สรีเร สูลํ น ปวิสติฯ ตโต นิมฺพสูลํ อาหริํสุ, ตมฺปิ น ปวิสติฯ ตโต อยสูลํ อาหริํสุ, ตมฺปิ น ปวิสติฯ ตาปโส ‘‘กิํ นุ โข เม ปุพฺพกมฺม’’นฺติ จินฺเตสิฯ ตสฺส ชาติสฺสรญาณํ อุปฺปชฺชิฯ เตน ปุพฺพกมฺมํ อทฺทส – โส กิร ปุริมตฺตภาเว วฑฺฒกีปุตฺโต หุตฺวา ปิตุ รุกฺขตจฺฉนฏฺฐานํ คนฺตฺวา เอกํ มกฺขิกํ คเหตฺวา โกวิฬารสกลิกาย สูเลน วิย วิชฺฌิฯ ตสฺส ตํ ปาปํ อิมสฺมิํ ฐาเน โอกาสํ ลภิฯ โส ‘‘น สกฺกา อิโต ปาปโต มุจฺจิตุ’’นฺติ ญตฺวา ราชปุริเส อาห – ‘‘สเจ มํ สูเล อุตฺตาเสตุกามตฺถ, โกวิฬารสูลํ อาหรถา’’ติฯ เต ตถา กตฺวา ตํ สูเล อุตฺตาเสตฺวา อารกฺขํ ทตฺวา ปกฺกมิํสุฯ

ตทา กณฺหทีปายโน ‘‘จิรทิฏฺโฐ เม สหาโย’’ติ มณฺฑพฺยสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา ตํ ฐานํ คนฺตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต ‘‘กิํ, สมฺม, การโกสี’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อการโกมฺหี’’ติ วุตฺเต ‘‘อตฺตโน มโนปโทสํ รกฺขิตุํ สกฺขิ น สกฺขี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘สมฺม, เยหิ อหํ คหิโต, เนว เตสํ น รญฺโญ อุปริ มยฺหํ มโนปโทโส อตฺถี’’ติฯ ‘‘เอวํ สนฺเต ตาทิสสฺส สีลวโต ฉายา มยฺหํ สุขา’’ติ วตฺวา กณฺหทีปายโน สูลํ นิสฺสาย นิสีทิฯ อารกฺขกปุริสา ตํ ปวตฺติํ รญฺโญ อาโรเจสุํฯ ราชา ‘‘อนิสาเมตฺวา เม กต’’นฺติ เวเคน ตตฺถ คนฺตฺวา ‘‘กสฺมา, ภนฺเต, ตฺวํ สูลํ นิสฺสาย นิสินฺโนสี’’ติ ทีปายนํ ปุจฺฉิฯ ‘‘มหาราช, อิมํ ตาปสํ รกฺขนฺโต นิสินฺโนสฺมี’’ติฯ ‘‘กิํ ปน ตฺวํ อิมสฺส การกภาวํ ญตฺวา เอวํ กโรสี’’ติฯ โส กมฺมสฺส อวิโสธิตภาวํ อาจิกฺขิฯ อถสฺส ทีปายโน ‘‘รญฺญา นาม นิสมฺมการินา ภวิตพฺพํฯ

‘‘อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธู’’ติฯ (ชา. 1.4.127; 1.5.4; 1.10.153; 1.15.229) –

อาทีนิ วตฺวา ธมฺมํ เทเสสิฯ

ราชา มณฺฑพฺยตาปสสฺส นิทฺโทสภาวํ ญตฺวา ‘‘สูลํ หรถา’’ติ อาณาเปสิฯ สูลํ หรนฺตา หริตุํ นาสกฺขิํสุฯ มณฺฑพฺโย อาห – ‘‘มหาราช, อหํ ปุพฺเพ กตกมฺมโทเสน เอวรูปํ อยสํ ปตฺโต, มม สรีรโต สูลํ หริตุํ น สกฺกา, สเจปิ มยฺหํ ชีวิตํ ทาตุกาโม, กกเจน อิมํ สูลํ จมฺมสมํ กตฺวา ฉินฺทาเปหี’’ติฯ ราชา ตถา กาเรสิฯ สูลํ อนฺโตเยว อโหสิ, น กญฺจิ ปีฬํ ชเนสิฯ ตทา กิร สุขุมํ สกลิกหีรํ คเหตฺวา มกฺขิกาย วจฺจมคฺคํ ปเวเสสิ, ตํ ตสฺส อนฺโต เอว อโหสิฯ โส เตน การเณน อมริตฺวา, อตฺตโน อายุกฺขเยเนว มริ, ตสฺมา อยมฺปิ น มโตติฯ ราชา ตาปเส วนฺทิตฺวา ขมาเปตฺวา อุโภปิ อุยฺยาเนเยว วสาเปนฺโต ปฏิชคฺคิฯ ตโต ปฏฺฐาย โส อาณิมณฺฑพฺโย นาม ชาโตฯ โส ราชานํ อุปนิสฺสาย ตตฺเถว วสิฯ ทีปายโน ปน ตสฺส วณํ ผาสุกํ กริตฺวา อตฺตโน คิหิสหายมณฺฑพฺเยน การิตํ ปณฺณสาลเมว คโตฯ เตน วุตฺตํ –

[95]

‘‘ตมหํ อุปฏฺฐหิตฺวาน, อาโรคฺยมนุปาปยิํ;

อาปุจฺฉิตฺวาน อาคญฺฉิํ, ยํ มยฺหํ สกมสฺสม’’นฺติฯ

ตตฺถ อาปุจฺฉิตฺวานาติ มยฺหํ สหายํ มณฺฑพฺยตาปสํ อาปุจฺฉิตฺวาฯ ยํ มยฺหํ สกมสฺสมนฺติ ยํ ตํ มยฺหํ คิหิสหาเยน มณฺฑพฺยพฺราหฺมเณน การิตํ สกํ มม สนฺตกํ อสฺสมปทํ ปณฺณสาลา, ตํ อุปาคญฺฉิํฯ

[96] ตํ ปน ปณฺณสาลํ ปวิสนฺตํ ทิสฺวา สหายสฺส อาโรเจสุํฯ

โส สุตฺวาว ตุฏฺฐจิตฺโต สปุตฺตทาโร พหุคนฺธมาลผาณิตาทีนิ อาทาย ปณฺณสาลํ คนฺตฺวา ทีปายนํ วนฺทิตฺวา ปาเท โธวิตฺวา ปานกํ ปาเยตฺวา อาณิมณฺฑพฺยสฺส ปวตฺติํ สุณนฺโต นิสีทิฯ อถสฺส ปุตฺโต ยญฺญทตฺตกุมาโร นาม จงฺกมนโกฏิยํ เคณฺฑุเกน กีฬิฯ ตตฺถ เจกสฺมิํ วมฺมิเก อาสิวิโส วสติฯ กุมาเรน ภูมิยํ ปหตเคณฺฑุโก คนฺตฺวา วมฺมิกพิเล อาสิวิสสฺส มตฺถเก ปติฯ กุมาโร อชานนฺโต พิเล หตฺถํ ปเวเสสิฯ

อถ นํ กุทฺโธ อาสิวิโส หตฺเถ ฑํสิฯ โส วิสเวเคน มุจฺฉิโต ตตฺเถว ปติฯ อถสฺส มาตาปิตโร สปฺเปน ทฏฺฐภาวํ ญตฺวา กุมารํ อุกฺขิปิตฺวา ตาปสสฺส ปาทมูเล นิปชฺชาเปตฺวา ‘‘ภนฺเต, โอสเธน วา มนฺเตน วา ปุตฺตกํ โน นีโรคํ กโรถา’’ติ อาหํสุฯ โส ‘‘อหํ โอสธํ น ชานามิ, นาหํ เวชฺชกมฺมํ กริสฺสามิ, ปพฺพชิโตมฺหี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภนฺเต, อิมสฺมิํ กุมารเก เมตฺตํ กตฺวา สจฺจกิริยํ กโรถา’’ติฯ ตาปโส ‘‘สาธุ สจฺจกิริยํ กริสฺสามี’’ติ วตฺวา ยญฺญทตฺตสฺส สีเส หตฺถํ ฐเปตฺวา สจฺจกิริยํ อกาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สหาโย พฺราหฺมโณ มยฺห’’นฺติอาทิฯ

ตตฺถ อาคญฺฉุํ ปาหุนาคตนฺติ อติถิอภิคมนํ อภิคมิํสุฯ

[97] วฏฺฏมนุกฺขิปนฺติ ขิปนวฏฺฏสณฺฐานตาย ‘‘วฏฺฏ’’นฺติ ลทฺธนามํ เคณฺฑุกํ อนุกฺขิปนฺโต, เคณฺฑุกกีฬํ กีฬนฺโตติ อตฺโถฯ อาสิวิสมโกปยีติ ภูมิยํ ปฏิหโต หุตฺวา วมฺมิกพิลคเตน เคณฺฑุเกน ตตฺถ ฐิตํ กณฺหสปฺปํ สีเส ปหริตฺวา โรเสสิฯ

[98] วฏฺฏคตํ มคฺคํ, อนฺเวสนฺโตติ เตน วฏฺเฏน คตํ มคฺคํ คเวสนฺโตฯ อาสิวิสสฺส หตฺเถน, อุตฺตมงฺคํ ปรามสีติ วมฺมิกพิลํ ปเวสิเตน อตฺตโน หตฺเถน อาสีวิสสฺส สีสํ ผุสิฯ

[99] วิสพลสฺสิโตติ วิสพลนิสฺสิโต อตฺตโน วิสเวคํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกสปฺโปฯ อฑํสิ ทารกํ ขเณติ ตสฺมิํ ปรามสิตกฺขเณ เอว ตํ พฺราหฺมณกุมารํ ฑํสิฯ

[100] สหทฏฺโฐติ ฑํเสน สเหว, ทฏฺฐสมกาลเมวฯ อาสิวิเสนาติ โฆรวิเสนฯ

เตนาติ เตน ทารกสฺส วิสเวเคน มุจฺฉิตสฺส ภูมิยํ ปตเนน อหํ ทุกฺขิโต อโหสิํฯ มม วาหสิ ตํ ทุกฺขนฺติ ตํ ทารกสฺส มาตาปิตูนญฺจ ทุกฺขํ มม วาหสิ, มยฺหํ สรีเร วิย มม กรุณาย วาเหสิฯ

[101] ตฺยาหนฺติ เต ตสฺส ทารกสฺส มาตาปิตโร อหํ ‘‘มา โสจถ, มา ปริเทวถา’’ติอาทินา นเยน สมสฺสาเสตฺวาฯ โสกสลฺลิเตติ โสกสลฺลวนฺเตฯ อคฺคนฺติ เสฏฺฐํ ตโต เอว วรํ อุตฺตมํ สจฺจกิริยํ อกาสิํฯ

[102] อิทานิ ตํ สจฺจกิริยํ สรูเปน ทสฺเสตุํ ‘‘สตฺตาหเมวา’’ติ คาถมาหฯ

ตตฺถ สตฺตาหเมวาติ ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย สตฺต อหานิ เอวฯ ปสนฺนจิตฺโตติ กมฺมผลสทฺธาย ปสนฺนมานโสฯ ปุญฺญตฺถิโกติ ปุญฺเญน อตฺถิโก, ธมฺมจฺฉนฺทยุตฺโตฯ อถาปรํ ยํ จริตนฺติ อถ ตสฺมา สตฺตาหา อุตฺตริ ยํ มม พฺรหฺมจริยจรณํฯ

[103] อกามโกวาหีติ ปพฺพชฺชํ อนิจฺฉนฺโต เอวฯ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตูติ สเจ อติเรกปญฺญาสวสฺสานิ อนภิรติวาสํ วสนฺเตน มยา กสฺสจิ อชานาปิตภาโว สจฺโจ, เอเตน สจฺเจน ยญฺญทตฺตกุมารสฺส โสตฺถิ โหตุ, ชีวิตํ ปฏิลภตูติฯ

เอวํ ปน มหาสตฺเตน สจฺจกิริยาย กตาย ยญฺญทตฺตสฺส สรีรโต วิสํ ภสฺสิตฺวา ปถวิํ ปาวิสิฯ กุมาโร อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา มาตาปิตโร โอโลเกตฺวา ‘‘อมฺม, ตาตา’’ติ วตฺวา วุฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ –

[104]

‘‘สห สจฺเจ กเต มยฺหํ, วิสเวเคน เวธิโต;

อพุชฺฌิตฺวาน วุฏฺฐาสิ, อโรโค จาสิ มาณโว’’ติฯ

ตสฺสตฺโถ – มม สจฺจกรเณน สห สมานกาลเมว ตโต ปุพฺเพ วิสเวเคน เวธิโต กมฺปิโต วิสญฺญิภาเวน อพุชฺฌิตฺวา ฐิโต วิคตวิสตฺตา ปฏิลทฺธสญฺโญ สหสา วุฏฺฐาสิฯ โส มาณโว กุมาโร วิสเวคาภาเวน อโรโค จ อโหสีติฯ

อิทานิ สตฺถา ตสฺสา อตฺตโน สจฺจกิริยาย ปรมตฺถปารมิภาวํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สจฺเจน เม สโม นตฺถิ, เอสา เม สจฺจปารมี’’ติ อาหฯ

ตํ อุตฺตานตฺถเมว ฯ ชาตกฏฺฐกถายํ (ชา. อฏฺฐ. 4.10.62) ปน ‘‘มหาสตฺตสฺส สจฺจกิริยาย กุมารสฺส ถนปฺปเทสโต อุทฺธํ วิสํ ภสฺสิตฺวา วิคตํฯ ทารกสฺส ปิตุ สจฺจกิริยาย กฏิโต อุทฺธํ, มาตุ สจฺจกิริยาย อวสิฏฺฐสรีรโต วิสํ ภสฺสิตฺวา วิคต’’นฺติ อาคตํฯ ตถา หิ วุตฺตํ –

‘‘ยสฺมา ทานํ นาภินนฺทิํ กทาจิ, ทิสฺวานหํ อติถิํ วาสกาเล;

น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทุํ, พหุสฺสุตา สมณพฺราหฺมณา จ;

อกามโก วาปิ อหํ ททามิ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;

หตํ วิสํ ชีวตุ ยญฺญทตฺโตฯ

‘‘อาสีวิโส ตาต ปหูตเตโช, โย ตํ อทํสี ปตรา อุทิจฺจ;

ตสฺมิญฺจ เม อปฺปิยตาย อชฺช, ปิตริ จ เต นตฺถิ โกจิ วิเสโส;

เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ, หตํ วิสํ ชีวตุ ยญฺญทตฺโต’’ติฯ

ตตฺถ วาสกาเลติ วสนตฺถาย เคหํ อาคตกาเลฯ น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทุนฺติ พหุสฺสุตาปิ สมณพฺราหฺมณา อยํ เนว ทานํ อภินนฺทติ, น อมฺเหติ อิมํ มม อปฺปิยภาวํ เนว ชานิํสุฯ อหญฺหิ เต ปิยจกฺขูหิเยว โอโลเกมีติ ทีเปติฯ เอเตน สจฺเจนาติ สเจ อหํ ททมาโนปิ วิปากํ อสทฺทหิตฺวา อตฺตโน อนิจฺฉาย เทมิ, อนิจฺฉภาวญฺจ เม ปเร น ชานนฺติ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตูติ อตฺโถฯ อิตรคาถาย, ตาตาติ ปุตฺตํ อาลปติฯ ปหูตเตโชติ พลววิโสฯ ปตราติ ปทรา, อยเมว วา ปาโฐฯ อุทิจฺจาติ อุทฺธํ คนฺตฺวา, วมฺมิกพิลโต อุฏฺฐหิตฺวาติ อตฺโถฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ตาต ยญฺญทตฺต, ตสฺมิญฺจ อาสิวิเส ตว จ ปิตริ อปฺปิยภาเวน มยฺหํ โกจิ วิเสโส นตฺถิ, ตญฺจ ปน อปฺปิยภาวํ ฐเปตฺวา อชฺช มยา น โกจิ ชานาปิตปุพฺโพ, สเจ เอตํ สจฺจํ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตูติฯ

เอวํ โพธิสตฺโต กุมาเร อโรเค ชาเต ตสฺส ปิตรํ ‘‘ทานํ ททนฺเตน นาม กมฺมญฺจ ผลญฺจ สทฺทหิตฺวา ทาตพฺพ’’นฺติ กมฺมผลสทฺธาย นิเวเสตฺวา สยํ อนภิรติํ วิโนเทตฺวา ฌานาภิญฺญาโย อุปฺปาเทตฺวา อายุปริโยสาเน พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิฯ

ตทา มณฺฑพฺโย อานนฺทตฺเถโร อโหสิ, ตสฺส ภริยา วิสาขา, ปุตฺโต ราหุลตฺเถโร, อาณิมณฺฑพฺโย สาริปุตฺตตฺเถโร, กณฺหทีปายโน โลกนาโถฯ

ตสฺส อิธ ปาฬิยา อารุฬฺหา สจฺจปารมี, เสสา จ ปารมิโย เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว นิทฺธาเรตพฺพาฯ ตถา อนวเสสมหาโภคปริจฺจาคาทโย คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพาติฯ

กณฺหทีปายนจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. มหาสุตโสมจริยาวณฺณนา

[105] ทฺวาทสเม สุตโสโม มหีปตีติ เอวํนาโม ขตฺติโยฯ มหาสตฺโต หิ ตทา กุรุรฏฺเฐ อินฺทปตฺถนคเร โกรพฺยสฺส รญฺโญ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติฯ ตํ สุตวิตฺตตาย จนฺทสมานโสมฺมวรวณฺณตาย จ ‘‘สุตโสโม’’ติ สญฺชานิํสุฯ ตํ วยปฺปตฺตํ สพฺพสิปฺปนิปฺผตฺติปฺปตฺตํ มาตาปิตโร รชฺเช อภิสิญฺจิํสุฯ คหิโต โปริสาเทนาติ ปุริสานํ มนุสฺสานํ อทนโต ขาทนโต ‘‘โปริสาโท’’ติ ลทฺธนาเมน พาราณสิรญฺญา เทวตาพลิกมฺมตฺถํ คหิโตฯ