ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

จริยาปิฏก-อฏฺฐกถา

คนฺถารมฺภกถา

จริยา สพฺพโลกสฺส, หิตา ยสฺส มเหสิโน;

อจินฺเตยฺยานุภาวํ ตํ, วนฺเท โลกคฺคนายกํฯ

วิชฺชาจรณสมฺปนฺนา, เยน นียนฺติ โลกโต;

วนฺเท ตมุตฺตมํ ธมฺมํ, สมฺมาสมฺพุทฺธปูชิตํฯ

สีลาทิคุณสมฺปนฺโน, ฐิโต มคฺคผเลสุ โย;

วนฺเท อริยสงฺฆํ ตํ, ปุญฺญกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํฯ

วนฺทนาชนิตํ ปุญฺญํ, อิติ ยํ รตนตฺตเย;

หตนฺตราโย สพฺพตฺถ, หุตฺวาหํ ตสฺส เตชสาฯ

อิมสฺมิํ ภทฺทกปฺปสฺมิํ, สมฺภตา ยา สุทุกฺกรา;

อุกฺกํสปารมิปฺปตฺตา, ทานปารมิตาทโยฯ

ตาสํ สมฺโพธิจริยานํ, อานุภาววิภาวนํ;

สกฺเกสุ นิคฺโรธาราเม, วสนฺเตน มเหสินาฯ

ยํ ธมฺมเสนาปติโน, สพฺพสาวกเกตุโน;

โลกนาเถน จริยา-ปิฏกํ นาม เทสิตํฯ

ยํ ขุทฺทกนิกายสฺมิํ, สงฺคายิํสุ มเหสโย;

ธมฺมสงฺคาหกา สตฺถุ, เหตุสมฺปตฺติทีปนํฯ

ตสฺส สมฺโพธิสมฺภาร-วิภาคนยโยคโต;

กิญฺจาปิ ทุกฺกรา กาตุํ, อตฺถสํวณฺณนา มยาฯ

สห สํวณฺณนํ ยสฺมา, ธรเต สตฺถุ สาสนํ;

ปุพฺพาจริยสีหานํ, ติฏฺฐเตว วินิจฺฉโยฯ

ตสฺมา ตํ อวลมฺพิตฺวา, โอคาหิตฺวา จ สพฺพโส;

ชาตกานุปนิสฺสาย, โปราณฏฺฐกถานยํฯ

นิสฺสิตํ วาจนามคฺคํ, สุวิสุทฺธมนากุลํ;

มหาวิหารวาสีนํ, นิปุณตฺถวินิจฺฉยํฯ

นีตเนยฺยตฺถเภทา จ, ปารมี ปริทีปยํ;

กริสฺสามิ ตํ จริยา-ปิฏกสฺสตฺถวณฺณนํฯ

อิติ อากงฺขมานสฺส, สทฺธมฺมสฺส จิรฏฺฐิติํ;

วิภชนฺตสฺส ตสฺสตฺถํ, นิสามยถ สาธโวติฯ

ตตฺถ จริยาปิฏกนฺติ เกนฏฺเฐน จริยาปิฏกํ? อตีตาสุ ชาตีสุ สตฺถุ จริยานุภาวปฺปกาสินี ปริยตฺตีติ กตฺวา, ปริยตฺติอตฺโถ หิ อยํ ปิฏกสทฺโท, ‘‘มา ปิฏกสมฺปทาเนนา’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 3.66) วิยฯ อถ วา ยสฺมา สา ปริยตฺติ ตสฺเสว สตฺถุ ปุริมชาตีสุ จริยานํ อานุภาวปฺปกาสเนน ภาชนภูตา, ตสฺมาปิ ‘‘จริยาปิฏก’’นฺติ วุจฺจติ, ภาชนตฺโถปิ หิ ปิฏกสทฺโท นิทฺทิฏฺโฐ ‘‘อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย, กุทาลปิฏกํ อาทายา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.228; อ. นิ. 3.70) วิยฯ ตํ ปเนตํ จริยาปิฏกํ วินยปิฏกํ, สุตฺตนฺตปิฏกํ, อภิธมฺมปิฏกนฺติ ตีสุ ปิฏเกสุ สุตฺตนฺตปิฏกปริยาปนฺนํฯ ทีฆนิกาโย, มชฺฌิมนิกาโย, สํยุตฺตนิกาโย, องฺคุตฺตรนิกาโย, ขุทฺทกนิกาโยติ ปญฺจสุ นิกาเยสุ ขุทฺทกนิกายปริยาปนฺนํฯ สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถา, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลนฺติ นวสุ สาสนงฺเคสุ คาถาสงฺคหํฯ

‘‘ทฺวาสีติ พุทฺธโต คณฺหิํ, ทฺเวสหสฺสานิ ภิกฺขุโต;

จตุราสีติ สหสฺสานิ, เย เม ธมฺมา ปวตฺติโน’’ติฯ (เถรคา. 1027) –