เมนู

สพฺเพ เอกคฺคจิตฺตา นิสีทิํสุ ฯ ตโต มหาเมโฆ โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิฯ ตงฺขเณ อุทกํ เหฏฺฐา วิรวนฺตํ คจฺฉติฯ เตเมตุกาโมว เตเมติ, อเตมิตุกามสฺส สรีเร เอกพินฺทุมตฺตมฺปิ น ปตติฯ ตํ ทิสฺวา สพฺเพ อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตชาตา หุตฺวา – ‘‘อโห อจฺฉริยํ, อโห อพฺภุต’’นฺติ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํฯ ตํ สุตฺวา สตฺถา – ‘‘น อิทาเนว มยฺหํ ญาติสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ, อตีเตปิ วสฺสี’’ติ อิมิสฺสา อฏฺฐุปฺปตฺติยา เวสฺสนฺตรชาตกํ (ชา. 2.22.1655 อาทโย) กเถสิฯ สา ธมฺมเทสนา สาตฺถิกา ชาตาฯ ตโต ภควา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิฯ

อิติ มธุรตฺถวิลาสินิยา พุทฺธวํสฏฺฐกถาย

โคตมพุทฺธวํสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิโต ปญฺจวีสติโม พุทฺธวํโสฯ

28. พุทฺธปกิณฺณกกถา

[1-18]

‘‘อปริเมยฺยิโต กปฺเป, จตุโร อาสุํ วินายกา’’ติอาทิกา อฏฺฐารสคาถา สงฺคีติการเกหิ ฐปิตา นิคมนคาถาติ เวทิตพฺพาฯ เสสคาถาสุ สพฺพตฺถ ปากฏเมวาติฯ

เวมตฺตกถา

อิมสฺมิํ ปน สกเลปิ พุทฺธวํเส นิทฺทิฏฺฐานํ ปญฺจวีสติยา พุทฺธานํ อฏฺฐ เวมตฺตานิ เวทิตพฺพานิฯ กตมานิ อฏฺฐ? อายุเวมตฺตํ, ปมาณเวมตฺตํ, กุลเวมตฺตํ, ปธานเวมตฺตํ, รสฺมิเวมตฺตํ, ยานเวมตฺตํ, โพธิเวมตฺตํ, ปลฺลงฺกเวมตฺตนฺติฯ

ตตฺถ อายุเวมตฺตํ นาม เกจิ ทีฆายุกา โหนฺติ เกจิ อปฺปายุกาฯ ตถา หิ ทีปงฺกโร โกณฺฑญฺโญ อโนมทสฺสี ปทุโม ปทุมุตฺตโร อตฺถทสฺสี ธมฺมทสฺสี สิทฺธตฺโถ ติสฺโสติ อิเม นว พุทฺธา วสฺสสตสหสฺสายุกา อเหสุํฯ

มงฺคโล สุมโน โสภิโต นารโท สุเมโธ สุชาโต ปิยทสฺสี ผุสฺโสติ อิเม อฏฺฐ พุทฺธา นวุติวสฺสสหสฺสายุกา อเหสุํฯ เรวโต เวสฺสภู จาติ อิเม ทฺเว พุทฺธา สฏฺฐิวสฺสสหสฺสายุกา อเหสุํฯ วิปสฺสี ภควา อสีติวสฺสสหสฺสายุกา อโหสิฯ สิขี กกุสนฺโธ โกณาคมโน กสฺสโปติ อิเม จตฺตาโร พุทฺธา ยถากฺกเมน สตฺตติจตฺตาลีสติํสวีสวสฺสสหสฺสายุกา อเหสุํฯ อมฺหากํ ปน ภควโต วสฺสสตํ อายุปฺปมาณํ อโหสิฯ อุปจิตปุญฺญสมฺภารานํ ทีฆายุกสํวตฺตนิยกมฺมสมุเปตานมฺปิ พุทฺธานํ ยุควเสน อายุปฺปมาณํ อปฺปมาณํ อโหสิฯ อยํ ปญฺจวีสติยา พุทฺธานํ อายุเวมตฺตํ นามฯ

ปมาณเวมตฺตํ นาม เกจิ ทีฆา โหนฺติ เกจิ รสฺสาฯ ตถา หิ ทีปงฺกร-เรวต-ปิยทสฺสี-อตฺถทสฺสี-ธมฺมทสฺสี-วิปสฺสีพุทฺธานํ อสีติหตฺถุพฺเพธํ สรีรปฺปมาณํ อโหสิฯ โกณฺฑญฺญ-มงฺคล-นารท-สุเมธานํ อฏฺฐาสีติหตฺถุพฺเพโธ กาโย อโหสิฯ สุมนสฺส นวุติหตฺถุพฺเพธํ สรีรํ อโหสิฯ โสภิต-อโนมทสฺสี-ปทุม-ปทุมุตฺตร-ผุสฺสพุทฺธานํ อฏฺฐปณฺณาสหตฺถุพฺเพธํ สรีรํ อโหสิฯ สุชาโต ปณฺณาสหตฺถุพฺเพธสรีโร อโหสิฯ สิทฺธตฺถ-ติสฺส-เวสฺสภุโน สฏฺฐิหตฺถุพฺเพธา อเหสุํฯ สิขี สตฺตติหตฺถุพฺเพโธ อโหสิฯ กกุสนฺธ-โกณาคมน-กสฺสปา ยถากฺกเมน จตฺตาลีสติํสวีสติหตฺถุพฺเพธา อเหสุํฯ อมฺหากํ ภควา อฏฺฐารสหตฺถุพฺเพโธ อโหสิฯ อยํ ปญฺจวีสติยา พุทฺธานํ ปมาณเวมตฺตํ นามฯ

กุลเวมตฺตํ นาม เกจิ ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺติํสุ เกจิ พฺราหฺมณกุเลฯ ตถา หิ กกุสนฺธโกณาคมนกสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธา พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติํสุฯ ทีปงฺกราทิโคตมพุทฺธปริยนฺตา ทฺวาวีสติ พุทฺธา ขตฺติยกุเลเยว นิพฺพตฺติํสุฯ อยํ ปญฺจวีสติยา พุทฺธานํ กุลเวมตฺตํ นามฯ

ปธานเวมตฺตํ นาม ทีปงฺกร-โกณฺฑญฺญ-สุมน-อโนมทสฺสี-สุชาตสิทฺธตฺถ-กกุสนฺธานํ ทสมาสิกา ปธานจริยาฯ มงฺคล-สุเมธติสฺส สิขีนํ อฏฺฐมาสิกาฯ เรวตสฺส สตฺตมาสิกาฯ โสภิตสฺส จตฺตาโร มาสาฯ ปทุมอตฺถทสฺสี วิปสฺสีนํ อฑฺฒมาสิกาฯ นารท-ปทุมุตฺตร-ธมฺมทสฺสี-กสฺสปานํ สตฺตาหานิ ฯ ปิยทสฺสี-ผุสฺส-เวสฺสภู โกณาคมนานํ ฉมาสิกาฯ อมฺหากํ พุทฺธสฺส ฉพฺพสฺสานิ ปธานจริยา อโหสิฯ อยํ ปธานเวมตฺตํ นามฯ

รสฺมิเวมตฺตํ นาม มงฺคลสฺส กิร สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สรีรสฺมิ ทสสหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อฏฺฐาสิฯ ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส ทฺวาทสโยชนิกา อโหสิฯ วิปสฺสิสฺส ภควโต สตฺตโยชนิกา อโหสิฯ สิขิสฺส ติโยชนปฺปมาณาฯ กกุสนฺธสฺส ทสโยชนิกาฯ อมฺหากํ ภควโต สมนฺตโต พฺยามปฺปมาณาฯ เสสานํ อนิยตา อโหสิฯ อยํ รสฺมิเวมตฺตํ นาม อชฺฌาสยปฏิพทฺธํ, โย ยตฺตกํ อิจฺฉติ, ตสฺส สรีรปฺปภา ตตฺตกํ ผรติ, ปฏิวิทฺธคุเณ ปน กสฺสจิ เวมตฺตํ นาม นตฺถิฯ อยํ รสฺมิเวมตฺตํ นามฯ

ยานเวมตฺตํ นาม เกจิ หตฺถิยาเนน เกจิ อสฺสยาเนน เกจิ รถปท-ปาสาท-สิวิกาทีสุ อญฺญตเรน นิกฺขมนฺติฯ ตถา หิ ทีปงฺกร-สุมน-สุเมธ-ผุสฺส-สิขี-โกณาคมนา หตฺถิยาเนน นิกฺขมิํสุฯ โกณฺฑญฺญ-เรวต-ปทุม-ปิยทสฺสี-วิปสฺสี-กกุสนฺธา รถยาเนนฯ มงฺคล-สุชาต-อตฺถทสฺสี-ติสฺส-โคตมา อสฺสยาเนนฯ อโนมทสฺสีสิทฺธตฺถเวสฺสภุโน สิวิกายาเนนฯ นารโท ปทสา นิกฺขมิฯ โสภิต-ปทุมุตฺตร-ธมฺมทสฺสี-กสฺสปา ปาสาเทน นิกฺขมิํสุฯ อยํ ยานเวมตฺตํ นามฯ

โพธิเวมตฺตํ นาม ทีปงฺกรสฺส ภควโต กปีตนรุกฺโข โพธิ; โกณฺฑญฺญสฺส ภควโต สาลกลฺยาณิรุกฺโข , มงฺคล-สุมน-เรวต-โสภิตานํ นาครุกฺโข, อโนมทสฺสิสฺส อชฺชุนรุกฺโข, ปทุมนารทานํ มหาโสณรุกฺโข, ปทุมุตฺตรสฺส สลลรุกฺโข, สุเมธสฺส นีโป, สุชาตสฺส เวฬุ, ปิยทสฺสิโน กกุโธ, อตฺถทสฺสิสฺส จมฺปกรุกฺโข, ธมฺมทสฺสิสฺส รตฺตกุรวกรุกฺโข, สิทฺธตฺถสฺส กณิการรุกฺโข, ติสฺสสฺส อสนรุกฺโข, ผุสฺสสฺส อามลกรุกฺโข, วิปสฺสิสฺส ปาฏลิรุกฺโข, สิขิสฺส ปุณฺฑรีกรุกฺโข, เวสฺสภุสฺส สาลรุกฺโข, กกุสนฺธสฺส สิรีสรุกฺโข, โกณาคมนสฺส อุทุมฺพรรุกฺโข, กสฺสปสฺส นิคฺโรโธ, โคตมสฺส อสฺสตฺโถติ อยํ โพธิเวมตฺตํ นามฯ

ปลฺลงฺกเวมตฺตํ นาม ทีปงฺกร-เรวต-ปิยทสฺสี-อตฺถทสฺสี-ธมฺมทสฺสี-วิปสฺสีนํ เตปณฺณาสหตฺถปลฺลงฺกา อเหสุํ; โกณฺฑญฺญ-มงฺคล-นารท-สุเมธานํ สตฺตปณฺณาสหตฺถา; สุมนสฺส สฏฺฐิหตฺโถ ปลฺลงฺโก อโหสิ; โสภิต-อโนมทสฺสี-ปทุม-ปทุมุตฺตร-ผุสฺสานํ อฏฺฐตฺติํสหตฺถา, สุชาตสฺส ทฺวตฺติํสหตฺโถ, สิทฺธตฺถ-ติสฺส-เวสฺสภูนํ จตฺตาลีสหตฺถา, สิขิสฺส ทฺวตฺติํสหตฺโถ , กกุสนฺธสฺส ฉพฺพีสติหตฺโถ, โกณาคมนสฺส วีสติหตฺโถ, กสฺสปสฺส ปนฺนรสหตฺโถ, โคตมสฺส จุทฺทสหตฺโถ ปลฺลงฺโก อโหสิฯ อยํ ปลฺลงฺกเวมตฺตํ นามฯ อิมานิ อฏฺฐ เวมตฺตานิ นามฯ

อวิชหิตฏฺฐานกถา

สพฺพพุทฺธานํ ปน จตฺตาริ อวิชหิตฏฺฐานานิ นาม โหนฺติฯ สพฺพพุทฺธานญฺหิ โพธิปลฺลงฺโก อวิชหิโต เอกสฺมิํเยว ฐาเน โหติฯ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ อิสิปตเน มิคทาเย อวิชหิตเมว โหติฯ เทโวโรหณกาเล สงฺกสฺสนครทฺวาเร ปฐมกฺกปาทฏฺฐานํ อวิชหิตเมว โหติฯ เชตวเน คนฺธกุฏิยา จตฺตาริ มญฺจปาทฏฺฐานานิ อวิชหิตาเนว โหนฺติฯ วิหาโร ปน ขุทฺทโกปิ มหนฺโตปิ โหติฯ วิหาโร น วิชหติเยว, นครํ ปน วิชหติฯ

สหชาตปริจฺเฉท-นกฺขตฺตปริจฺเฉทกถา

อปรํ ปน อมฺหากํเยว ภควโต สหชาตปริจฺเฉทญฺจ นกฺขตฺตปริจฺเฉทญฺจ ทีเปสุํฯ อมฺหากํ สพฺพญฺญุโพธิสตฺเตน กิร สทฺธิํ ราหุลมาตา อานนฺทตฺเถโร ฉนฺโน กณฺฑโก อสฺสราชา นิธิกุมฺโภ มหาโพธิ กาฬุทายีติ อิมานิ สตฺต สหชาตานิฯ อยํ สหชาตปริจฺเฉโทฯ มหาปุริโส ปน อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเตเนว มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมิ, มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ, ยมกปาฏิหาริยํ อกาสิฯ วิสาขนกฺขตฺเตน ชาโต จ อภิสมฺพุทฺโธ จ ปรินิพฺพุโต จฯ มาฆนกฺขตฺเตน ตสฺส สาวกสนฺนิปาโต จ อายุสงฺขารโวสชฺชนญฺจ อโหสิฯ อสฺสยุชนกฺขตฺเตน เทโวโรหณํฯ อยํ นกฺขตฺตปริจฺเฉโทติฯ