25. โกณาคมนพุทฺธวํสวณฺณนา

กกุสนฺธสฺส ปน ภควโต อปรภาเค ตสฺส สาสเน จ อนฺตรหิเต สตฺเตสุ ติํสวสฺสสหสฺสายุเกสุ ชาเตสุ ปรหิตโกณาคมโน โกณาคมโน นาม สตฺถา โลเก อุทปาทิฯ อถ วา กนกาคมนโต โกณาคมโน นาม สตฺถา โลเก อุทปาทิฯ ตตฺถ ก-การสฺส โกอาเทสํ กตฺวา น-การสฺส ณาเทสํ กตฺวา เอกสฺส ก-การสฺส โลปํ กตฺวา นิรุตฺตินเยน กนกสฺส กนกาทิอาภรณสฺส อาคมนํ ปวสฺสนํ ยสฺส ภควโต อุปฺปนฺนกาเล โส โกณาคมโน นามฯ เอตฺถ ปน อายุ อนุปุพฺเพน ปริหีนสทิสํ กตํ, น เอวํ ปริหีนํ, ปุน วฑฺฒิตฺวา ปริหีนนฺติ เวทิตพฺพํฯ กถํ? อิมสฺมิํเยว กปฺเป กกุสนฺโธ ภควา จตฺตาลีสวสฺสสหสฺสายุกกาเล นิพฺพตฺโต, ตํ ปน อายุ ปริหายมานํ ทสวสฺสกาลํ ปตฺวา ปุน อสงฺเขฺยยฺยํ ปตฺวา ตโต ปริหายมานํ ติํสวสฺสสหสฺสายุกกาเล ฐิตํ, ตทา โกณาคมโน ภควา โลเก อุปฺปนฺโนติ เวทิตพฺโพฯ

โสปิ ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จวิตฺวา โสภวตีนคเร ยญฺญทตฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส ภริยาย รูปาทีหิ คุเณหิ อนุตฺตราย อุตฺตราย นาม พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา ทสนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน สุภวตีอุยฺยาเน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิฯ ชายมาเน ปน ตสฺมิํ สกลชมฺพุทีเป เทโว กนกวสฺสํ วสฺสิฯ เตนสฺส กนกาคมนการณตฺตา ‘‘กนกาคมโน’’ติ นามมกํสุฯ ตํ ปนสฺส นามํ อนุกฺกเมน ปริณมมานํ โกณาคมโน’’ติ ชาตํฯ โส ปน ตีณิ วสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิฯ ตุสิต-สนฺตุสิต-สนฺตุฏฺฐนามกา ปนสฺส ตโย ปาสาทา อเหสุํฯ รุจิคตฺตาพฺราหฺมณีปมุขานิ โสฬส อิตฺถิสหสฺสานิ อเหสุํฯ

โส จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา รุจิคตฺตาย พฺราหฺมณิยา สตฺถวาเห นาม ปุตฺเต อุปฺปนฺเน หตฺถิกฺขนฺธวรคโต หตฺถิยาเนน มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิฯ ตํ ติํสปุริสสหสฺสานิ อนุปพฺพชิํสุฯ โส เตหิ ปริวุโต ฉ มาเส ปธานจริยํ จริตฺวา วิสาขปุณฺณมายํ อคฺคิโสนพฺราหฺมณสฺส ธีตาย อคฺคิโสนพฺราหฺมณกุมาริยา ทินฺนํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา ขทิรวเน ทิวาวิหารํ กตฺวา สายนฺหสมเย ชฏาตินฺทุเกน นาม ยวปาเลน ทินฺนา อฏฺฐ ติณมุฏฺฐิโย คเหตฺวา อุทุมฺพรโพธิํ ปุณฺฑรีเก วุตฺตปฺปมาณํ ผลวิภูติสมฺปนฺนํ ทกฺขิณโต อุปคนฺตฺวา วีสติหตฺถวิตฺถตํ ติณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา มารพลํ วิทฺธํเสตฺวา ทสพลญาณานิ ปฏิลภิตฺวา – ‘‘อเนกชาติสํสารํ…เป.… ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา’’ติ อุทานํ อุทาเนตฺวา สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา อตฺตนา สห ปพฺพชิตานํ ติํสภิกฺขุสหสฺสานํ อุปนิสฺสยสมฺปตฺติํ ทิสฺวา คคนปเถน คนฺตฺวา สุทสฺสนนครสมีเป อิสิปตเน มิคทาเย โอตริตฺวา เตสํ มชฺฌคโต ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ, ตทา ติํสโกฏิสหสฺสานํ ปฐมาภิสมโย อโหสิฯ

ปุน สุนฺทรนครทฺวาเร มหาสาลรุกฺขมูเล ยมกปาฏิหาริยํ กตฺวา วีสติโกฏิสหสฺสานํ ธมฺมามตํ ปาเยสิ, โส ทุติโย อภิสมโย อโหสิฯ