23. เวสฺสภูพุทฺธวํสวณฺณนา

สิขิสฺส ปน สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อปรภาเค อนฺตรหิเต ตสฺส สาสเน สตฺตติวสฺสสหสฺสายุกา มนุสฺสา อนุกฺกเมน ปริหายิตฺวา ทสวสฺสายุกา อเหสุํฯ ปุน วฑฺฒิตฺวา อปริมิตายุกา หุตฺวา อนุกฺกเมน ปริหายิตฺวา สฏฺฐิวสฺสสหสฺสายุกา อเหสุํฯ ตทา วิชิตมโนภู สพฺพโลกาภิภู สยมฺภู เวสฺสภู นาม สตฺถา โลเก อุทปาทิฯ โส ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จวิตฺวา อโนมนคเร สุปฺปตีตสฺส สุปฺปตีตสฺส นาม รญฺโญ อคฺคมเหสิยา สีลวติยา ยสวติยา นาม กุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิํ อคฺคเหสิฯ โส ทสนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน อนุปมุยฺยาเน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิฯ ชายมาโนว ชนํ โตเสนฺโต วสภนาทํ นทิฯ ตสฺมา วสภนาทเหตุตฺตา ตสฺส นามคฺคหณทิวเส ‘‘เวสฺสภู’’ติ นามมกํสุ ฯ โส ฉพฺพสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิฯ รุจิ-สุรุจิ-รติวฑฺฒนนามกา ตโย ปาสาทา ตสฺส อเหสุํฯ สุจิตฺตาเทวิปฺปมุขานิ ติํส อิตฺถิสหสฺสานิ ปจฺจุปฏฺฐิตานิ อเหสุํฯ

โส จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา สุจิตฺตาย นาม เทวิยา สุปฺปพุทฺเธ นาม กุมาเร อุปฺปนฺเน สุวณฺณสิวิกาย อุยฺยานทสฺสนตฺถาย คนฺตฺวา เทวทตฺตานิ กาสายานิ คเหตฺวา ปพฺพชิฯ ตํ สตฺตตฺติํสสหสฺสานิ อนุปพฺพชิํสุฯ อถ โส เตหิ ปริวุโต ฉ มาเส ปธานจริยํ จริตฺวา วิสาขปุณฺณมาย สุจิตฺตนิคเม สนฺทิสฺสมานสรีราย สิริวฑฺฒนาย นาม ทินฺนํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา สาลวเน ทิวาวิหารํ วีตินาเมตฺวา สายนฺหสมเย นรินฺทนาคราเชน ทินฺนา อฏฺฐ ติณมุฏฺฐิโย คเหตฺวา สาลโพธิํ ปทกฺขิณโต อุปาคมิฯ ตสฺสาปิ สาลสฺส ตเทว ปาฏลิยา ปมาณเมว ปมาณํ อโหสิฯ ตเถว ปุปฺผผลสิริวิภโว เวทิตพฺโพฯ โส สาลมูลมุปคนฺตฺวา จตฺตาลีสหตฺถวิตฺถตํ ติณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา วิคตนีวรณํ สพฺพกามมทาวรณํ อนาวรณญาณํ ปฏิลภิตฺวา – ‘‘อเนกชาติสํสารํ…เป.… ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา’’ติ อุทานํ อุทาเนตฺวา สตฺตสตฺตาหํ ตตฺเถว วีตินาเมตฺวา อตฺตโน กนิฏฺฐภาติกสฺส โสณกุมารสฺส อุตฺตรกุมารสฺส จ อุปนิสฺสยสมฺปตฺติํ ทิสฺวา เทวปเถน คนฺตฺวา อโนมนครสมีเป อรุณุยฺยาเน โอตริตฺวา อุยฺยานปาเลน กุมาเร ปกฺโกสาเปตฺวา เตสํ สปริวารานํ มชฺเฌ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิฯ ตทา อสีติยา โกฏิสหสฺสานํ ปฐโม อภิสมโย อโหสิฯ

ปุน ชนปทจาริกํ จรนฺโต ภควา ตตฺถ ตตฺถ ธมฺมํ เทเสนฺโต สตฺตติยา โกฏิสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ, โส ทุติโย อภิสมโย อโหสิฯ อโนมนคเรเยว ทิฏฺฐิชาลํ ภินฺทนฺโต ติตฺถิยมานทฺธชํ ปาเตนฺโต มานมทํ วิทฺธํเสนฺโต ธมฺมทฺธชํ สมุสฺสยนฺโต นวุติโยชนวิตฺถตาย มนุสฺสปริสาย ปริมาณรหิตาย เทวปริสาย ยมกปาฏิหาริยํ กตฺวา เทวมนุสฺเส ปสาเทตฺวา สฏฺฐิโกฏิโย ธมฺมามเตน ตปฺเปสิ, โส ตติโย อภิสมโย อโหสิฯ เตน วุตฺตํ –

[1]

‘‘ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ, อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล;

เวสฺสภู นาม นาเมน, โลเก อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

[2]