19. ติสฺสพุทฺธวํสวณฺณนา

ตสฺส ปน สิทฺธตฺถสฺส ภควโต อปรภาเค เอโก กปฺโป พุทฺธสุญฺโญ อโหสิฯ อิโต ทฺวานวุติกปฺปมตฺถเก ติสฺโส, ผุสฺโสติ เอกสฺมิํ กปฺเป ทฺเว พุทฺธา นิพฺพตฺติํสุฯ ตตฺถ ติสฺโส นาม มหาปุริโส ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จวิตฺวา เขมกนคเร ชนสนฺธสฺส นาม รญฺโญ อคฺคมเหสิยา ปทุมทลสทิสนยนาย ปทุมานามาย เทวิยา กุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา ทสนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน อโนมุยฺยาเน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิฯ สตฺตวสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิฯ ตสฺส คุหาเสล-นาริสย-นิสภนามกา ตโย ปาสาทา อเหสุํฯ สุภทฺทาเทวิปฺปมุขานิ เตตฺติํส อิตฺถิสหสฺสานิ อเหสุํฯ

โส จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา สุภทฺทาเทวิยา ปุตฺเต อานนฺทกุมาเร อุปฺปนฺเน โสนุตฺตรํ นาม อนุตฺตรํ ตุรงฺควรมารุยฺห มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิฯ ตํ มนุสฺสานํ โกฏิ อนุปพฺพชิฯ โส เตหิ ปริวุโต อฏฺฐ มาเส ปธานจริยํ จริตฺวา วิสาขปุณฺณมาย วีรนิคเม วีรเสฏฺฐิสฺส ธีตาย ทินฺนํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา สลลวเน ทิวาวิหารํ วีตินาเมตฺวา สายนฺหสมเย วิชิตสงฺคามเกน นาม ยวปาเลน อุปนีตา อฏฺฐ ติณมุฏฺฐิโย คเหตฺวา อสนโพธิํ อุปสงฺกมิตฺวา จตฺตาลีสหตฺถวิตฺถตํ ติณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา ตตฺถ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา สมารํ มารพลํ วิธมิตฺวา อธิคตสพฺพญฺญุตญฺญาโณ – ‘‘อเนกชาติสํสารํ…เป.… ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา’’ติ อุทานํ อุทาเนตฺวา สตฺตสตฺตาหํ โพธิสมีเปเยว วีตินาเมตฺวา ยสวตี นคเร พฺรหฺมเทวํ อุทยญฺจ ทฺเว ราชปุตฺเต สปริวาเร อุปนิสฺสยสมฺปนฺเน อากาเสน คนฺตฺวา ยสวตีมิคทาเย โอตริตฺวา อุยฺยานปาเลน ราชปุตฺเต ปกฺโกสาเปตฺวา เตสํ สปริวารานํ อวิสารินา พฺยาปินา มธุเรน พฺรหฺมสฺสเรน ทสสหสฺสิโลกธาตุํ วิญฺญาเปนฺโตว ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ, ตทา โกฏิสตานํ ปฐโม ธมฺมาภิสมโย อโหสิฯ เตน วุตฺตํ –

[1]

‘‘สิทฺธตฺถสฺส อปเรน, อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล;

อนนฺตเตโช อมิตยโส, ติสฺโส โลกคฺคนายโกฯ

[2]

‘‘ตมนฺธการํ วิธมิตฺวา, โอภาเสตฺวา สเทวกํ;

อนุกมฺปโก มหาวีโร, โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมาฯ

[3]

‘‘ตสฺสาปิ อตุลา อิทฺธิ, อตุลํ สีลํ สมาธิ จ;

สพฺพตฺถ ปารมิํ คนฺตฺวา, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิฯ

[4]