7. อภยตฺเถรอปทานวณฺณนา
สตฺตมาปทาเน ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิกํ อายสฺมโต อภยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิปฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโตฯ โส วุทฺธิมนฺวาย เวทงฺคปารโค สกปรสมยกุสโล เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ภควนฺตํ คาถาหิ โถเมสิฯ โส ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ปุญฺญานิ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺโต อปราปรํ สุคตีสุเยวํ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พิมฺพิสารรญฺโญ ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อภโยตฺเววสฺส นามํ กริํสุฯ โส วยปฺปตฺโต นิคณฺเฐหิ สทฺธิํ วิสฺสาสิโก หุตฺวา จรนฺโต เอกทิวสํ นิคณฺเฐน นาฏปุตฺเตน สตฺถุ วาทาโรปนตฺถาย เปสิโต นิปุณปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา นิปุณพฺยากรณํ สุตฺวา ปสนฺโน สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานานุรูปํ ญาณํ เปเสตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ
[195] โส อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิมาหฯ ตํ สพฺพํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ
อภยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
8. โลมสกงฺคิยตฺเถรอปทานวณฺณนา
อฏฺฐมาปทาเน อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเปติอาทิกํ อายสฺมโต โลมสกงฺคิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน อโหสิฯ อปโร จนฺทโน นาม ตสฺส สหาโย จาสิฯ เต ทฺเวปิ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนมานสา ปพฺพชิตฺวา ยาวชีวํ สีลํ รกฺขิตฺวา สุปริสุทฺธสีลา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ ทิพฺพสุขํ อนุภวิํสุฯ เตสุ อยํ อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สากิยกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อปโร จนฺทโน เทวปุตฺโต หุตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติฯ อถ โส สกฺยกุลปฺปสาทเกน กาฬุทายินา อาราธิเตน ภควตา สกฺยราชูนํ มานมทฺทนาย กตํ เวสฺสนฺตรธมฺมเทสนายํ (ชา. 2.22.1655 อาทโย) โปกฺขรวสฺสอิทฺธิปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา มชฺฌิมนิกาเย วุตฺตํ ภทฺเทกรตฺตสุตฺตนฺตเทสนํ สุตฺวา อรญฺญวาสํ วสนฺโต ภทฺเทกรตฺตสุตฺตนฺตเทสนานุสาสนํ (ม. นิ. 3.286 อาทโย) สริตฺวา ตทนุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา กมฺมฏฺฐานํ มนสิ กริตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ
[225] อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา สญฺชาตโสมนสฺโส ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเปติอาทิมาหฯ ตตฺถ กปฺโป ตาว จตุพฺพิโธ – สารกปฺโป, วรกปฺโป, มณฺฑกปฺโป, ภทฺทกปฺโปติฯ เตสุ ยสฺมิํ กปฺเป เอโก พุทฺโธ อุปฺปชฺชติ, อยํ สารกปฺโป นามฯ ยสฺมิํ ทฺเว วา ตโย วา พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, อยํ วรกปฺโป นามฯ ยสฺมิํ จตฺตาโร พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, อยํ มณฺฑกปฺโป นามฯ ยสฺมิํ ปญฺจ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺติ, อยํ ภทฺทกปฺโป นามฯ อญฺญตฺถ ปน –
‘‘สารกปฺโป มณฺฑกปฺโป, สารมณฺฑกปฺโป ตถา;
วรกปฺโป ภทฺทกปฺโป, กปฺปา ปญฺจวิธา สิยุํฯ
‘‘เอโก ทฺเว ตโย จตฺตาโร, ปญฺจ พุทฺธา ยถากฺกมํ;
เอเตสุ ปญฺจกปฺเปสุ, อุปฺปชฺชนฺติ วินายกา’’ติฯ –
เอวํ ปญฺจ กปฺปา วุตฺตาฯ เตสุ อยํ กปฺโป ‘‘กกุสนฺโธ โกณาคมโน กสฺสโป โคตโม เมตฺเตยฺโย’’ติ ปญฺจพุทฺธปฏิมณฺฑิตตฺตา ภทฺทกปฺโป นาม ชาโตฯ
ตสฺมา อิมสฺมิํ ภทฺทกปฺปมฺหิ กสฺสโป นายโก อุปฺปชฺชีติ สมฺพนฺโธฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ
โลมสกงฺคิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
9. วนวจฺฉตฺเถรอปทานวณฺณนา
นวมาปทาเน อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเปติอาทิกํ อายสฺมโต วนวจฺฉตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺโต, ตโต จุโต อรญฺญายตเน ภิกฺขูนํ สมีเป กโปตโยนิยํ นิพฺพตฺโตฯ เตสุ เมตฺตจิตฺโต ธมฺมํ สุตฺวา ตโต จุโต เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุสฺมิํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติฯ ตสฺส มาตุกุจฺฉิคตกาเลเยว มาตุ โทหโฬ อุทปาทิ วเน วสิตุํ วเน วิชายิตุํ ฯ ตโต อิจฺฉานุรูปวเสน วเน วสนฺติยา คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิฯ คพฺภโต นิกฺขนฺตญฺจ นํ กาสาวขณฺเฑน ปฏิคฺคเหสุํฯ ตทา โพธิสตฺตสฺส อุปฺปนฺนกาโล, ราชา ตํ กุมารํ อาหราเปตฺวา สเหว โปเสสิฯ อถ โพธิสตฺโต มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตฺวา ฉพฺพสานิ ทุกฺกรการิกํ กตฺวา พุทฺเธ ชาเต โส มหากสฺสปสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตสฺโสวาเท ปสนฺโน ตสฺส สนฺติกา พุทฺธุปฺปาทภาวํ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว ฉฬภิญฺโญ อรหา อโหสิฯ
[251] โส อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเปติอาทิมาหฯ ตตฺถ พฺรหฺมพนฺธุ มหายโสติ เอตฺถ พฺราหฺมณานํ พนฺธุ ญาตโกติ พฺราหฺมณพนฺธูติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธสุขตฺถํ ‘‘พฺรหฺมพนฺธู’’ติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ โลกตฺตยพฺยาปกยสตฺตา มหายโสฯ เสสํ สพฺพํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ
วนวจฺฉตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
