กุมุทํ ปุปฺผเต ตตฺถาติ ตสฺมิํ มหาสเร สูริยรํสิยา อภาเว สติ สายนฺเห มกุฬิตํ กุญฺจิตากาเรน นิปฺปภํ อวณฺณํ โหตีติ ‘‘กุมุท’’นฺติ ลทฺธนามํ ปุปฺผํ ปุปฺผเต วิกสตีติ อตฺโถฯ จกฺกมตฺตานิ ชายเรติ ตานิ ปุปฺผานิ รถจกฺกปมาณานิ หุตฺวา ชายนฺตีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

กุมุทมาลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

2. นิสฺเสณิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

โกณฺฑญฺญสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต นิสฺเสณิทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร อเนกาสุ ชาตีสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต โกณฺฑญฺญสฺส ภควโต กาเล วฑฺฒกิกุเล นิพฺพตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ภควโต วสนปาสาทสฺสาโรหนตฺถาย สารกฏฺฐมยํ นิสฺเสณิํ กตฺวา อุสฺสาเปตฺวา ฐเปสิฯ ภควา ตสฺส ปสาทสํวฑฺฒนตฺถาย ปสฺสนฺตสฺเสว อุปริปาสาทํ อารุหิฯ โส อตีว ปสนฺโน เตเนว ปีติโสมนสฺเสน กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโต ตตฺถ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ ชายมาโน นิสฺเสณิทานนิสฺสนฺเทน อุจฺจกุเล นิพฺพตฺโต มนุสฺสสุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ กุเล นิพฺพตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สทฺธาชาโต ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ

[9] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต โกณฺฑญฺญสฺส ภควโตติอาทิมาหฯ ตตฺถ โกณฺฑญฺญสฺสาติ กุจฺฉิโต หุตฺวา เฑติ ปวตฺตตีติ โกณฺโฑ, ลามกสตฺโต, โกณฺฑโต อญฺโญติ โกณฺฑญฺโญ, อลามโก อุตฺตมปุริโสติ อตฺโถฯ อถ วา พฺราหฺมณโคตฺเตสุ โกณฺฑญฺญโคตฺเต อุปฺปนฺนตฺตา ‘‘โกณฺฑญฺโญ’’ติ โคตฺตวเสน ตสฺส นามํ, ตสฺส โกณฺฑญฺญสฺสฯ เสสํ ปากฏเมวาติฯ

นิสฺเสณิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ