[50] โส เตน ปุญฺเญน เทวมนุสฺเสสุ อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมิํ กุเล นิพฺพตฺติตฺวา วุทฺธิมนฺวาย สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหา หุตฺวา ปุพฺพกมฺมํ สรนฺโต ปจฺจกฺขโต ญตฺวา ‘‘อิมํ นาม กุสลกมฺมํ กตฺวา อีทิสํ โลกุตฺตรสมฺปตฺติํ ปตฺโตมฺหี’’ติ ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ติสฺโส นามาสิ ภควาติอาทิมาหฯ ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ปญฺจงฺคุลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

สตฺตรสมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ

18. กุมุทวคฺโค

1. กุมุทมาลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต กุมุทมาลิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ เถโร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล หิมวนฺตปพฺพตสมีเป ชาตสฺสรสฺส อาสนฺเน รกฺขโส หุตฺวา นิพฺพตฺโต อตฺถทสฺสิํ ภควนฺตํ ตตฺถ อุปคตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส กุมุทปุปฺผานิ โอจินิตฺวา ภควนฺตํ ปูเชสิฯ ภควา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิฯ

[1] โส เตน ปุญฺเญน ตโต จวิตฺวา เทวโลกํ อุปปนฺโน ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ จกฺกวตฺติอาทิสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต รตนตฺตเย ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา วายมนฺโต พฺรหฺมจริยปริโยสานํ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหีติอาทิมาหฯ ตตฺถ ตตฺถโช รกฺขโส อาสินฺติ ตสฺมิํ ชาตสฺสรสมีเป ชาโต นิพฺพตฺโต รกฺขโส ปรรุธิรมํสขาทโก นิทฺทโย โฆรรูโป ภยานกสภาโว มหาพโล มหาถาโม กกฺขโฬ ยกฺโข อาสิํ อโหสินฺติ อตฺโถฯ

กุมุทํ ปุปฺผเต ตตฺถาติ ตสฺมิํ มหาสเร สูริยรํสิยา อภาเว สติ สายนฺเห มกุฬิตํ กุญฺจิตากาเรน นิปฺปภํ อวณฺณํ โหตีติ ‘‘กุมุท’’นฺติ ลทฺธนามํ ปุปฺผํ ปุปฺผเต วิกสตีติ อตฺโถฯ จกฺกมตฺตานิ ชายเรติ ตานิ ปุปฺผานิ รถจกฺกปมาณานิ หุตฺวา ชายนฺตีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

กุมุทมาลิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

2. นิสฺเสณิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

โกณฺฑญฺญสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต นิสฺเสณิทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร อเนกาสุ ชาตีสุ วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต โกณฺฑญฺญสฺส ภควโต กาเล วฑฺฒกิกุเล นิพฺพตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส ภควโต วสนปาสาทสฺสาโรหนตฺถาย สารกฏฺฐมยํ นิสฺเสณิํ กตฺวา อุสฺสาเปตฺวา ฐเปสิฯ ภควา ตสฺส ปสาทสํวฑฺฒนตฺถาย ปสฺสนฺตสฺเสว อุปริปาสาทํ อารุหิฯ โส อตีว ปสนฺโน เตเนว ปีติโสมนสฺเสน กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโต ตตฺถ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ ชายมาโน นิสฺเสณิทานนิสฺสนฺเทน อุจฺจกุเล นิพฺพตฺโต มนุสฺสสุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ กุเล นิพฺพตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สทฺธาชาโต ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ

[9] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต โกณฺฑญฺญสฺส ภควโตติอาทิมาหฯ ตตฺถ โกณฺฑญฺญสฺสาติ กุจฺฉิโต หุตฺวา เฑติ ปวตฺตตีติ โกณฺโฑ, ลามกสตฺโต, โกณฺฑโต อญฺโญติ โกณฺฑญฺโญ, อลามโก อุตฺตมปุริโสติ อตฺโถฯ อถ วา พฺราหฺมณโคตฺเตสุ โกณฺฑญฺญโคตฺเต อุปฺปนฺนตฺตา ‘‘โกณฺฑญฺโญ’’ติ โคตฺตวเสน ตสฺส นามํ, ตสฺส โกณฺฑญฺญสฺสฯ เสสํ ปากฏเมวาติฯ

นิสฺเสณิทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ