10. ปิยาลผลทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปโรธโก ตทา อาสินฺติอาทิกํ อายสฺมโต ปิยาลผลทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล เนสาทกุเล นิพฺพตฺโต หิมวนฺเต เอกสฺมิํ ปพฺภาเร มิเค วธิตฺวา ชีวิกํ กปฺเปตฺวา วสติฯ ตสฺมิํ กาเล ตตฺถ คตํ สิขิํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส สายํ ปาตํ นมสฺสมาโน กญฺจิ เทยฺยธมฺมํ อปสฺสนฺโต มธุรานิ ปิยาลผลานิ อุจฺจินิตฺวา อทาสิฯ ภควา ตานิ ปริภุญฺชิฯ โส เนสาโท พุทฺธารมฺมณาย ปีติยา นิรนฺตรํ ผุฏฺฐสรีโร ปาปกมฺเม วิรตฺตจิตฺโต มูลผลาหาโร นจิรสฺเสว กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติฯ

[66] โส ตตฺถ ทิพฺพสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จ อเนกวิธสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท คหปติกุเล นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต ฆราวาสํ สณฺฐเปตฺวา ตตฺถ อนภิรโต เคหํ ปหาย สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺโต อตฺตโน กตผลทานกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปโรธโก ตทา อาสินฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยทา อหํ ปิยาลผลํ ทตฺวา จิตฺตํ ปสาเทสิํ, ตทา อหํ ปโรธโก อาสินฺติ สมฺพนฺโธฯ ปโรธโกติ ปรสตฺตโรธโก วิเหสโกฯ ‘‘ปรโรธโก’’ติ วตฺตพฺเพ ปุพฺพสฺส ร-การสฺส โลปํ กตฺวา ‘‘ปโรธโก’’ติ วุตฺตํฯ

[69] ปริจาริํ วินายกนฺติ ตํ นิพฺพานปาปกํ สตฺถารํ, ‘‘ภนฺเต , อิมํ ผลํ ปริภุญฺชถา’’ติ ปวาริํ นิมนฺเตสิํ อาราเธสินฺติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

ปิยาลผลทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

จุทฺทสมวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ

15. ฉตฺตวคฺโค

1. อติฉตฺติยตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปรินิพฺพุเต ภควตีติอาทิกํ อายสฺมโต อติฉตฺติยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต ธรมานสฺส ภควโต อทิฏฺฐตฺตา ปรินิพฺพุตกาเล ‘‘อโห มม ปริหานี’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘มม ชาติํ สผลํ กริสฺสามี’’ติ กตสนฺนิฏฺฐาโน ฉตฺตาธิฉตฺตํ กาเรตฺวา ตสฺส ภควโต สรีรธาตุํ นิหิตธาตุคพฺภํ ปูเชสิฯ อปรภาเค ปุปฺผจฺฉตฺตํ กาเรตฺวา ตเมว ธาตุคพฺภํ ปูเชสิฯ โส เตเนว ปุญฺเญน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท คหปติกุเล นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วายมนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

[1] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปรินิพฺพุเต ภควตีติอาทิมาหฯ ตตฺถ ฉตฺตาติฉตฺตนฺติ ฉาทิยติ สํวริยติ อาตปาทินฺติ ฉตฺตํ, ฉตฺตสฺส อติฉตฺตํ ฉตฺตสฺส อุปริ กตฉตฺตํ ฉตฺตาติฉตฺตํ, ฉตฺตสฺส อุปรูปริ ฉตฺตนฺติ อตฺโถฯ ถูปมฺหิ อภิโรปยินฺติ ถูปิยติ ราสิกรียตีติ ถูโป, อถ วา ถูปติ ถิรภาเวน วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺชมาโน ปติฏฺฐาตีติ ถูโป, ตสฺมิํ ถูปมฺหิ มยา การิตํ ฉตฺตํ อุปรูปริ ฐปนวเสน อภิ วิเสเสน อาโรปยิํ ปูเชสินฺติ อตฺโถฯ

[2] ปุปฺผจฺฉทนํ กตฺวานาติ วิกสิเตหิ สุคนฺเธหิ อเนเกหิ ผุปฺเผหิ ฉทนํ ฉตฺตุปริ วิตานํ กตฺวา ปูเชสินฺติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อติฉตฺติยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

2. ถมฺภาโรปกตฺเถรอปทานวณฺณนา

นิพฺพุเต โลกนาถมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต ถมฺภาโรปกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ธมฺมทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน ปรินิพฺพุเต ภควติ ตสฺส ภควโต ธาตุคพฺภมาฬเก ถมฺภํ นิขนิตฺวา ธชํ อาโรเปสิฯ พหูนิ ชาติสุมนปุปฺผานิ คนฺถิตฺวา นิสฺเสณิยา อาโรหิตฺวา ปูเชสิฯ