2. ปุปฺผถูปิยตฺเถรอปทานวณฺณนา

หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ อายสฺมโต ปุปฺผถูปิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิพุทฺธสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺวา สกสิปฺเป นิปฺผตฺติํ ปตฺโต ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต เคหํ ปหาย หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา อตฺตนา สหคเตหิ ปญฺจสิสฺสสหสฺเสหิ สทฺธิํ ปญฺจาภิญฺญา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา กุกฺกุรนามปพฺพตสมีเป ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา ปฏิวสติฯ ตทา พุทฺธุปฺปาทภาวํ สุตฺวา สิสฺเสหิ สห พุทฺธสฺส สนฺติกํ คนฺตุกาโม เกนจิ พฺยาธินา ปีฬิโต ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สิสฺสสนฺติกา พุทฺธสฺสานุภาวํ ลกฺขณญฺจ สุตฺวา ปสนฺนมานโส หิมวนฺตโต จมฺปกาโสกติลกเกฏกาทฺยเนเก ปุปฺเผ อาหราเปตฺวา ถูปํ กตฺวา พุทฺธํ วิย ปูเชตฺวา กาลํ กตฺวา พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิฯ อถ เต สิสฺสา ตสฺส อาฬหนํ กตฺวา พุทฺธสนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสุํฯ อถ ภควา พุทฺธจกฺขุนา โอโลเกตฺวา อนาคตํสญาเณน ปากฏีกรณมกาสิฯ โส อปรภาเค อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต ปุพฺพวาสนาพเลน สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ

[10] อถ โส อตฺตโน ปุพฺพกุสลํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิมาหฯ ตํ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมวฯ กุกฺกุโร นาม ปพฺพโตติ ปพฺพตสฺส สิขรํ กุกฺกุรากาเรน สุนขากาเรน สณฺฐิตตฺตา ‘‘กุกฺกุรปพฺพโต’’ติ สงฺขฺยํ คโต, ตสฺส สมีเป ปณฺณสาลํ กตฺวา ปญฺจตาปสสหสฺเสหิ สห วสมาโนติ อตฺโถฯ นยานุสาเรน เสสํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ปุปฺผถูปิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

3. ปายสทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธติอาทิกํ อายสฺมโต ปายสทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ วิภวสมฺปนฺเน กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺวา ฆราวาสํ วสนฺโต หตฺถิอสฺสธนธญฺญสตฺตรตนาทิวิภวสมฺปนฺโน สทฺธาสมฺปนฺโน กมฺมผลํ สทฺทหิตฺวา สหสฺสมตฺตา สุวณฺณปาติโย กาเรตฺวา ตสฺมิํ ขีรปายสสหสฺสสฺส ปูเรตฺวา ตา สพฺพา คาหาเปตฺวา สิมฺพลิวนํ อคมาสิฯ ตสฺมิํ สมเย วิปสฺสี ภควา ฉพฺพณฺณรํสิโย วิสฺสชฺเชตฺวา อากาเส จงฺกมํ มาเปตฺวา จงฺกมติฯ โส ปน เสฏฺฐิ ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อตีว ปสนฺโน ปาติโย ฐเปตฺวา วนฺทิตฺวา อาโรเจสิ ปฏิคฺคหณายฯ อถ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทาย ปฏิคฺคเหสิ, ปฏิคฺคเหตฺวา จ ปน ตสฺส โสมนุสฺสุปฺปาทนตฺถํ สหสฺสมตฺเตหิ ภิกฺขุสงฺเฆหิ สทฺธิํ ปริภุญฺชิ, ตทวเสสํ อเนกสหสฺสภิกฺขู ปริภุญฺชิํสุฯ โส เตน ปุญฺเญน สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต สทฺธาชาโต ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ

[26] โส อปรภาเค อตฺตโน กุสลํ ปจฺจเวกฺขมาโน ตํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธติอาทิมาหฯ ตํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

[28] จงฺกมํ สุสมารูฬฺโหติ จทินนฺโต ปทวิกฺเขปํ กโรนฺโต กมติ คจฺฉตีติ จงฺกมํ, จงฺกมสฺส ปทวิกฺเขปสฺส อาธารภูตปถวิปเทโส จงฺกมํ นามาติ อตฺโถ, เอตํ จงฺกมํสุ วิเสเสน อารูฬฺโหติ สมฺพนฺโธฯ อมฺพเร อนิลายเนติ วรียติ ฉาทิยติ อเนนาติ วรํ, น พรนฺติ อมฺพรํ, เสตวตฺถสทิสํ อากาสนฺติ อตฺโถฯ นตฺถิ นิลียนํ โคปนํ เอตฺถาติ อนิลํ, อา สมนฺตโต ยนฺติ คจฺฉนฺติ อเนน อิทฺธิมนฺโตติ อายนํ, อนิลญฺจ ตํ อายนญฺเจติ อนิลายนํ, ตสฺมิํ อมฺพเร อนิลายเน จงฺกมํ มาปยินฺติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปายสทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ