[31] โส เอวํ สิทฺธิปฺปตฺโต อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต มิคลุทฺโท ปุเร อาสินฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ มรณาย คจฺฉติ ปาปุณาตีติ มิโค, อถ วา มคยมาโน อิหติ ปวตฺตตีติ มิโค, มิคานํ มารเณ ลุทฺโท โลภี เคโธติ มิคลุทฺโท, ปุเร มยฺหํ ปุญฺญกรณสมเย กานนสงฺขาเต มหาอรญฺเญ มิคลุทฺโท อาสินฺติ สมฺพนฺโธฯ ปาฏลิํ หริตํ ทิสฺวาติ ตตฺถ ปกาเรน ตเลน รตฺตวณฺเณน ภวตีติ ปาฏลิ , ปุปฺผานํ รตฺตวณฺณตาย ปาฏลีติ โวหาโร, ปตฺตานํ หริตตาย หริตํ นีลวณฺณํ ปาฏลิโพธิํ ทิสฺวาติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ติปุปฺผิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

7. มธุปิณฺฑิกตฺเถรอปทานวณฺณนา

วิวเน กานเน ทิสฺวาติอาทิกํ อายสฺมโต มธุปิณฺฑิกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล เนสาทโยนิยํ นิพฺพตฺโต มหาอรญฺเญ ปฏิวสติฯ ตทา วิเวกาภิรติยา สมฺปตฺตํ สิทฺธตฺถํ ภควนฺตํ ทิสฺวา สมาธิโต วุฏฺฐิตสฺส ตสฺส สุมธุรํ มธุมทาสิฯ ตตฺถ จ ปสนฺนมานโส วนฺทิตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตเนว ปุญฺเญน สมฺปตฺติํ อนุภวนฺโต เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ

[37] โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต วิวเน กานเน ทิสฺวาติอาทิมาหฯ ตตฺถ วิวเนติ วิเสเสน วนํ ปตฺถฏํ วิวนํ, หตฺถิอสฺสรถสทฺเทหิ เภริสทฺเทหิ จ วตฺถุกามกิเลสกาเมหิ จ วิคตํ พฺยาปคตนฺติ อตฺโถ, กานนสงฺขาเต มหาอรญฺเญ วิวเนติ สมฺพนฺโธฯ โอสธิํว วิโรจนฺตนฺติ ภววฑฺฒกิชนานํ อิจฺฉิติจฺฉิตํ นิปฺผาเทตีติ โอสธํฯ โอชานิพฺพตฺติการณํ ปฏิจฺจ ยาย ตารกาย อุคฺคตาย อุทฺธรนฺติ คณฺหนฺตีติ สา โอสธิฯ

โอสธิตารกา อิว วิโรจนฺตีติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธสุขตฺถํ ‘‘โอสธิํว วิโรจนฺต’’นฺติ จ วุตฺตํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

มธุปิณฺฑิกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

8. เสนาสนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

สิทฺธตฺถสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต เสนาสนทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ วนนฺตรํ สมฺปตฺตสฺส ภควโต ปณามํ กตฺวา ปณฺณสนฺถรํ สนฺถริตฺวา อทาสิฯ ภควโต นิสินฺนฏฺฐานสฺส สมนฺตโต ภิตฺติปริจฺเฉทํ กตฺวา ปุปฺผปูชมกาสิฯ โส เตน ปุญฺเญน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ

[45] โส อปรภาเค อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต อตฺตโน ปุพฺพจริตาปทานํ ทสฺเสนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโตติอาทิมาหฯ ตํ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

เสนาสนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

9. เวยฺยาวจฺจกรตฺเถรอปทานวณฺณนา

วิปสฺสิสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต เวยฺยาวจฺจกรตฺเถรสฺส อปทานํฯ ตสฺส อุปฺปตฺติอาทโย เหฏฺฐา วุตฺตนิยาเมเนว ทฏฺฐพฺพาฯ

เวยฺยาวจฺจกรตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ