เมนู

4. ปรปฺปสาทกตฺเถรอปทานวณฺณนา

อุสภํ ปวรํ วีรนฺติอาทิกํ อายสฺมโต ปรปฺปสาทกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต ติณฺณํ เวทานํ ปารคู อิติหาสปญฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย นาเมน เสลพฺราหฺมโณติ ปากโฏ สิทฺธตฺถํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ทฺวตฺติํสมหาปุริสลกฺขเณหิ อสีติอนุพฺยญฺชเนหิ จาติ สยํ โสภมานํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อเนเกหิ การเณหิ อเนกาหิ อุปมาหิ โถมนํ ปกาเสสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก สกฺกมาราทโย ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จกฺกวตฺติสมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปสีทิสฺวา ปพฺพชิโต นจิรสฺเสว จตุปฏิสมฺภิทาฉฬภิญฺญปฺปตฺโต มหาขีณาสโว อโหสิ, พุทฺธสฺส ถุติยา สตฺตานํ สพฺเพสํ จิตฺตปฺปสาทกรณโต ปรปฺปสาทกตฺเถโรติ ปากโฏฯ

[20] เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อุสภํ ปวรํ วีรนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อุสภนฺติ วสโภ นิสโภ วิสโภ อาสโภติ จตฺตาโร เชฏฺฐปุงฺควาฯ ตตฺถ ควสตเชฏฺฐโก วสโภ, ควสหสฺสเชฏฺฐโก นิสโภ, ควสตสหสฺสเชฏฺฐโก วิสโภ, ควโกฏิสตสหสฺสเชฏฺฐโก อาสโภติ จ ยสฺส กสฺสจิ ถุติํ กโรนฺตา พฺราหฺมณปณฺฑิตา พหุสฺสุตา อตฺตโน อตฺตโน ปญฺญาวเสน ถุติํ กโรนฺติ, พุทฺธานํ ปน สพฺพากาเรน ถุติํ กาตุํ สมตฺโถ เอโกปิ นตฺถิฯ อปฺปเมยฺโย หิ พุทฺโธฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘พุทฺโธปิ พุทฺธสฺส ภเณยฺย วณฺณํ, กปฺปมฺปิ เจ อญฺญมภาสมาโน;

ขีเยถ กปฺโป จิรทีฆมนฺตเร, วณฺโณ น ขีเยถ ตถาคตสฺสา’’ติฯ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.304; 3.141; ม. นิ. อฏฺฐ. 2.425; อุทา. อฏฺฐ. 53) –

อาทิกํฯ อยมฺปิ พฺราหฺมโณ มุขารูฬฺหวเสน เอกปสีทนวเสน ‘‘อาสภ’’นฺติ วตฺตพฺเพ ‘‘อุสภ’’นฺติอาทิมาหฯ วริตพฺโพ ปตฺเถตพฺโพติ วโรฯ อเนเกสุ กปฺปสตสหสฺเสสุ กตวีริยตฺตา วีโรฯ มหนฺตํ สีลกฺขนฺธาทิกํ เอสติ คเวสตีติ มเหสี, ตํ มเหสิํ พุทฺธํฯ วิเสเสน กิเลสขนฺธมาราทโย มาเร ชิตวาติ วิชิตาวี, ตํ วิชิตาวินํ สมฺพุทฺธํฯ สุวณฺณสฺส วณฺโณ อิว วณฺโณ ยสฺส สมฺพุทฺธสฺส โส สุวณฺณวณฺโณ, ตํ สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ ทิสฺวา โก นาม สตฺโต นปฺปสีทตีติฯ

ปรปฺปสาทกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

5. ภิสทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

เวสฺสภู นาม นาเมนาติอาทิกํ อายสฺมโต ภิสทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต เวสฺสภุสฺส ภควโต กาเล หิมวนฺตสฺมิํ หตฺถิโยนิยํ นิพฺพตฺโต ตสฺมิํ ปฏิวสติฯ ตสฺมิํ สมเย เวสฺสภู ภควา วิเวกกาโม หิมวนฺตมคมาสิฯ ตํ ทิสฺวา โส หตฺถินาโค ปสนฺนมานโส ภิสมุฬาลํ คเหตฺวา ภควนฺตํ โภเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน หตฺถิโยนิโต จุโต เทวโลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ตตฺถ ฉ กามาวจรสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา มนุสฺสตฺตมาคโต มนุสฺเสสุ จกฺกวตฺติสมฺปตฺติอาทโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มหาโภเค อญฺญตรสฺมิํ กุเล นิพฺพตฺโต ปุพฺพวาสนาพเลน สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิ, โส ปุพฺเพ กตกุสลนาเมน ภิสทายกตฺเถโรติ ปากโฏฯ

[29] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา ปุพฺพจริตาปทานํ ทสฺเสนฺโต เวสฺสภู นาม นาเมนาติอาทิมาหฯ ตตฺถ เวสฺสภูติ เวสฺสํ ภุนาติ อติกฺกมตีติ เวสฺสภูฯ อถ วา เวสฺเส วาณิชกมฺเม วา กามราคาทิเก วา กุสลาทิกมฺเม วา วตฺถุกามกิเลสกาเม วา ภุนาติ อภิภวตีติ เวสฺสภู, โส นาเมน เวสฺสภู นาม ภควาฯ อิสีนํ ตติโย อหูติ กุสลธมฺเม เอสติ คเวสตีติ อิสิ, ‘‘วิปสฺสี, สิขี, เวสฺสภู’’ติ วุตฺตตฺตา ตติโย อิสิ ตติโย ภควา อหุ อโหสีติ อตฺโถฯ กานนํ วนโมคฺคยฺหาติ กานนสงฺขาตํ วนํ โอคยฺห โอคเหตฺวา ปาวิสีติ อตฺโถฯ

[30] ภิสมุฬาลํ คณฺหิตฺวาติ ทฺวิปทจตุปฺปทานํ ฉาตกํ ภิสติ หิํสติ วินาเสตีติ ภิสํ, โก โส? ปทุมกนฺโท, ภิสญฺจ มุฬาลญฺจ ภิสมุฬาลํ, ตํ ภิสมุฬาลํ คเหตฺวาติ อตฺโถฯ

[31] กเรน จ ปรามฏฺโฐติ ตํ มยา ทินฺนทานํ, เวสฺสภูวรพุทฺธินา อุตฺตมพุทฺธินา เวสฺสภุนา กเรน หตฺถตเลน ปรามฏฺโฐ กตสมฺผสฺโส อโหสิฯ