[20] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิมาหฯ ตํ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมวฯ

[21] สุเขตฺเต พีชสมฺปทาติ ยถา ติณกจวรรหิเต กทฺทมาทิสมฺปนฺเน สุเขตฺเต วุตฺตพีชานิ สาทุผลานิ นิปฺผาเทนฺติ, เอวเมว ราคโทสาทิทิยฑฺฒสหสฺสกิเลสสงฺขาตติณกจวรรหิเต สุทฺธสนฺตาเน ปุญฺญกฺเขตฺเต วุตฺตทานานิ อปฺปานิปิ สมานานิ มหปฺผลานิ โหนฺตีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

สยนทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

4. คนฺโธทกิยตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต คนฺโธทกิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมมุนิวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต ปรินิพฺพุเต ภควติ นครวาสิโน โพธิปูชํ กุรุมาเน ทิสฺวา วิจิตฺตฆเฏ จนฺทนกปฺปุราครุอาทิมิสฺสกสุคนฺโธทเกน ปูเรตฺวา โพธิรุกฺขํ อภิสิญฺจิฯ ตสฺมิํ ขเณ เทโว มหาธาราหิ ปวสฺสิฯ ตทา โส อสนิเวเคน กาลํ กโตฯ เตเนว ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติ, ตตฺเถว ฐิโต ‘‘อโห พุทฺโธ, อโห ธมฺโม’’ติอาทิคาถาโย อภาสิฯ เอวํ โส เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา สพฺพปริฬาหวิปฺปมุตฺโต นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน สีติภาวมุปคโต สุขิโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปสนฺโน ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อารภิตฺวา วิปสฺสนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ปุพฺเพ กตปุญฺเญน คนฺโธทกิยตฺเถโรติ ปากโฏ อโหสิฯ

[25] โส เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตรสฺสาติอาทิมาหฯ ตํ วุตฺตตฺถเมวฯ มหาโพธิมโห อหูติ มหาโพธิรุกฺขสฺส ปูชา อโหสีติ อตฺโถฯ

วิจิตฺตํ ฆฏมาทายาติ อเนเกหิ จิตฺตกมฺมสุวณฺณกมฺเมหิ วิจิตฺตํ โสภมานํ คนฺโธทกปุณฺณํ ฆฏํ คเหตฺวาติ อตฺโถ ฯ คนฺโธทกมทาสหนฺติ คนฺโธทกํ อทาสิํ, อหํ คนฺโธทเกน อภิสิญฺจินฺติ อตฺโถฯ

[26] นฺหานกาเล จ โพธิยาติ โพธิยา ปูชากรณสมเยติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

คนฺโธทกิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

5. โอปวยฺหตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต โอปวยฺหตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรชินาทิจฺเจ โลเก ปาตุภูเต เอกสฺมิํ วิภวสมฺปนฺนกุเล นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย มหทฺธโน มหาโภโค ฆราวาสํ วสมาโน สาสเน ปสนฺโน สตฺถริ ปสาทพหุมาโน อาชานีเยน สินฺธเวน ปูชํ อกาสิ, ปูเชตฺวา จ ปน ‘‘พุทฺธาทีนํ สมณานํ หตฺถิอสฺสาทโย น กปฺปนฺติ, กปฺปิยภณฺฑํ ทสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ตํ อคฺฆาเปตฺวา ตทคฺฆนเกน กหาปเณน กปฺปิยํ กปฺปาสิกกมฺพลโกชวาทิกํ จีวรํ กปฺปูรตกฺโกลาทิกํ เภสชฺชปริกฺขารญฺจ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ หตฺถิอสฺสาทิอเนกวาหนสมฺปนฺโน สุขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต สทฺธาสมฺปนฺโน สาสเน ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ, ปุพฺเพ กตปุญฺญสมฺภารวเสน โอปวยฺหตฺเถโรติ ปากโฏ อโหสิฯ

[33] โส ‘‘เกน นุ โข การเณน อิทํ มยา สนฺติปทํ อธิคต’’นฺติ อุปธาเรนฺโต ปุพฺพกมฺมํ ญาเณน ปจฺจกฺขโต ญตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ อุทานวเสน ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิมาหฯ ตํ วุตฺตตฺถเมวฯ อาชานียมทาสหนฺติ อาชานียํ อุตฺตมชาติสินฺธวํ อหํ อทาสิํ ปูเชสินฺติ อตฺโถฯ

[35] สปตฺตภาโรติ สสฺส อตฺตโน ปตฺตานิ อฏฺฐ ปริกฺขารานิ ภารานิ ยสฺส โส สปตฺตภาโร, อฏฺฐปริกฺขารยุตฺโตติ อตฺโถฯ