9. สุภทฺทตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปทุมุตฺตโร โลกวิทูติอาทิกํ อายสฺมโต สุภทฺทตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว นิพฺพานาธิคมนตฺถาย ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล วิภวสมฺปนฺเน สทฺธาสมฺปนฺเน เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพโต วิญฺญุตํ ปตฺวา ฆรพนฺธเนน พทฺโธ รตนตฺตเย ปสนฺโน ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺนํ ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตํ ทิสฺวา สนฺนิปติตา ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตาโย จ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส นิคฺคุณฺฑิเกฏกนีลกาโสกาสิตาทิอเนเกหิ สุคนฺธปุปฺเผหิ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จวิตฺวา ตุสิตาทีสุ ทิพฺพสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา ตโต มนุสฺเสสุ มนุสฺสสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเนสุ จ สุคนฺเธหิ ปุปฺเผหิ ปูชิโต อโหสิฯ อิมสฺมิํ ปน พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ วิภวสมฺปนฺเน กุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวาปิ ยาว พุทฺธสฺส ภควโต ปรินิพฺพานกาโล ตาว อลทฺธพุทฺธทสฺสโน ภควโต ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺนกาเลเยว ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ปุพฺเพ กตปุญฺญนาเมน สุภทฺโทติ ปากโฏ อโหสิฯ

[101] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตโร โลกวิทูติอาทิมาหฯ ตํ อุตฺตานตฺถเมวฯ สุณาถ มม ภาสโต…เป.… นิพฺพายิสฺสตินาสโวติ อิทํ ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺโนว ปทุมุตฺตโร ภควา พฺยากาสิฯ

ปญฺจมภาณวารวณฺณนา สมตฺตาฯ

[115] โส อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ทสฺเสนฺโต ปุพฺพกมฺเมน สํยุตฺโตติอาทิมาหฯ เอกคฺโคติ เอกคฺคจิตฺโตฯ สุสมาหิโตติ สุฏฺฐุ สมาหิโต, สนฺตกายจิตฺโตติ อตฺโถฯ พุทฺธสฺส โอรโส ปุตฺโตติ พุทฺธสฺส อุรสา หทเยน นิคฺคตโอวาทานุสาสนิํ สุตฺวา ปตฺตอรหตฺตผโลติ อตฺโถฯ ธมฺมโชมฺหิ สุนิมฺมิโตติ ธมฺมโต กมฺมฏฺฐานธมฺมโต ชาโต อริยาย ชาติยา สุนิมฺมิโต สุฏฺฐุ นิปฺปฺผาทิตสพฺพกิจฺโจ อมฺหิ ภวามีติ อตฺโถฯ

[116] ธมฺมราชํ อุปคมฺมาติ ธมฺเมน สพฺพสตฺตานํ ราชานํ อิสฺสรภูตํ ภควนฺตํ อุปคนฺตฺวา สมีปํ คนฺตฺวาติ อตฺโถฯ อปุจฺฉิํ ปญฺหมุตฺตมนฺติ อุตฺตมํ ขนฺธายตนธาตุสจฺจสมุปฺปาทาทิปฏิสํยุตฺตํ ปญฺหํ อปุจฺฉินฺติ อตฺโถฯ กถยนฺโต จ เม ปญฺหนฺติ เอโส อมฺหากํ ภควา เม มยฺหํ ปญฺหํ กถยนฺโต พฺยากโรนฺโตฯ ธมฺมโสตํ อุปานยีติ อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุสงฺขาตํ ธมฺมโสตํ ธมฺมปวาหํ อุปานยิ ปาวิสีติ อตฺโถฯ

[118] ชลชุตฺตมนายโกติ ปทุมุตฺตรนามโก ม-การสฺส ย-การํ กตฺวา กตโวหาโรฯ นิพฺพายิ อนุปาทาโนติ อุปาทาเน ปญฺจกฺขนฺเธ อคฺคเหตฺวา นิพฺพายิ น ปญฺญายิ อทสฺสนํ อคมาสิ, มนุสฺสโลกาทีสุ กตฺถจิปิ อปติฏฺฐิโตติ อตฺโถฯ ทีโปว เตลสงฺขยาติ วฏฺฏิเตลานํ สงฺขยา อภาวา ปทีโป อิว นิพฺพายีติ สมฺพนฺโธฯ

[119] สตฺตโยชนิกํ อาสีติ ตสฺส ปรินิพฺพุตสฺส ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต รตนมยํ ถูปํ สตฺตโยชนุพฺเพธํ อาสิ อโหสีติ อตฺโถฯ ธชํ ตตฺถ อปูเชสินฺติ ตตฺถ ตสฺมิํ เจติเย สพฺพภทฺทํ สพฺพโต ภทฺทํ สพฺพโส มโนรมํ ธชํ ปูเชสินฺติ อตฺโถฯ

[120] กสฺสปสฺส จ พุทฺธสฺสาติ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาลโต ปฏฺฐาย อาคตสฺส เทวมนุสฺเสสุ สํสรโต เม มยฺหํ โอรโส ปุตฺโต ติสฺโส นาม กสฺสปสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อคฺคสาวโก ชินสาสเน พุทฺธสาสเน ทายาโท อาสิ อโหสีติ สมฺพนฺโธฯ

[121] ตสฺส หีเนน มนสาติ ตสฺส มม ปุตฺตสฺส ติสฺสสฺส อคฺคสาวกสฺส หีเนน ลามเกน มนสา จิตฺเตน อภทฺทกํ อสุนฺทรํ อยุตฺตกํ ‘‘อนฺตโก ปจฺฉิโม’’ติ วาจํ วจนํ อภาสิํ กเถสินฺติ อตฺโถฯ เตน กมฺมวิปาเกนาติ เตน อรหนฺตภกฺขานสงฺขาตสฺส อกุสลกมฺมสฺส วิปาเกนฯ ปจฺฉิเม อทฺทสํ ชินนฺติ ปจฺฉิเม ปริโยสาเน ปรินิพฺพานกาเล มลฺลานํ อุปวตฺตเน สาลวเน ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺนํ ชินํ ชิตสพฺพมารํ อมฺหากํ โคตมสมฺมาสมฺพุทฺธํ อทฺทสํ อหนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ปจฺฉา เม อาสิ ภทฺทก’’นฺติปิ ปาโฐฯ ตสฺส ปจฺฉา ตสฺส ภควโต อวสานกาเล นิพฺพานาสนฺนกาเล เม มยฺหํ ภทฺทกํ สุนฺทรํ จตุสจฺจปฏิวิชฺฌนํ อาสิ อโหสีติ อตฺโถฯ

[122] ปพฺพาเชสิ มหาวีโรติ มหาวีริโย สพฺพสตฺตหิโต กรุณายุตฺโต ชิตมาโร มุนิ มลฺลานํ อุปวตฺตเน สาลวเน ปจฺฉิเม สยเน ปรินิพฺพานมญฺเจ สยิโตว มํ ปพฺพาเชสีติ สมฺพนฺโธฯ

[123] อชฺเชว ทานิ ปพฺพชฺชาติ อชฺช เอว ภควโต ปรินิพฺพานทิวเสเยว มม ปพฺพชฺชา, ตถา อชฺช เอว อุปสมฺปทา, อชฺช เอว ทฺวิปทุตฺตมสฺส สมฺมุขา ปรินิพฺพานํ อโหสีติ สมฺพนฺโธฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

สุภทฺทตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

10. จุนฺทตฺเถรอปทานวณฺณนา

สิทฺธตฺถสฺส ภควโตติอาทิกํ อายสฺมโต จุนฺทตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตปุญฺญสมฺภาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล วิภวสมฺปนฺเน กุเล นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถริ ปสีทิตฺวา สตฺตรตนมยํ สุวณฺณคฺฆิยํ กาเรตฺวา สุมนปุปฺเผหิ ฉาเทตฺวา ภควนฺตํ ปูเชสิฯ ตานิ ปุปฺผานิ อากาสํ สมุคฺคนฺตฺวา วิตานากาเรน อฏฺฐํสุฯ อถ นํ ภควา ‘‘อนาคเต โคตมสฺส นาม ภควโต สาสเน จุนฺโท นาม สาวโก ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน ตโต จุโต เทวโลเก อุปปนฺโน กเมน ฉสุ กามาวจรเทเวสุ สุขํ อนุภวิตฺวา มนุสฺเสสุ จกฺกวตฺติอาทิสมฺปตฺติโย จ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พฺราหฺมณกุเล รูปสาริยา ปุตฺโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส กนิฏฺโฐ หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺส วิญฺญุตํ ปตฺตสฺส อาโรหปริณาหรูปวยานํ สุนฺทรตาย สการสฺส จการํ กตฺวา จุนฺโทติ นามํ กริํสุฯ โส วยปฺปตฺโต ฆราวาเส อาทีนวํ ปพฺพชฺชาย จ อานิสํสํ ทิสฺวา ภาตุตฺเถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

[125] โส ปตฺตอรหตฺตผโล เอกทิวสํ อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโตติอาทิมาหฯ ตํ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมวฯ อคฺฆิยนฺติอาทโยปิ อุตฺตานตฺถาเยวฯ

[128] วิติณฺณกงฺโข สมฺพุทฺโธติ วิเสเสน มคฺคาธิคเมน วิจิกิจฺฉาย เขปิตตฺตา วิติณฺณกงฺโข อสํสโย สมฺพุทฺโธฯ