เมนู

ตตฺถ สุสุมาโรติ ขุทฺทกมจฺฉคุมฺเพ ขณฺฑาขณฺฑิกํ กโรนฺโต มาเรตีติ สุสุมาโร, จณฺฑมจฺโฉ กุมฺภีโลติ อตฺโถฯ สโภชนปสุโตหนฺติ อหํ สโภชเน สกโคจเร ปสุโต พฺยาวโฏฯ นทีติตฺถํ อคจฺฉหนฺติ ภควโต อาคมนกาเล อหํ นทีติตฺถํ อคจฺฉิํ ปตฺโตมฺหิฯ

[170] สิทฺธตฺโถ ตมฺหิ สมเยติ ตสฺมิํ มม ติตฺถคมนกาเล สิทฺธตฺโถ ภควา อคฺคปุคฺคโล สพฺพสตฺเตสุ เชฏฺโฐ เสฏฺโฐ สยมฺภู สยเมว ภูโต ชาโต พุทฺธภูโต โส ภควา นทิํ ตริตุกาโม นทีตีรํ อุปาคมิฯ

[172] เปตฺติกํ วิสยํ มยฺหนฺติ มยฺหํ ปิตุปิตามหาทีหิ ปรมฺปรานีตํ, ยทิทํ สมฺปตฺตสมฺปตฺตมหานุภาวานํ ตรณนฺติ อตฺโถฯ

[173] มม อุคฺคชฺชนํ สุตฺวาติ มยฺหํ อุคฺคชฺชนํ อาราธนํ สุตฺวา มหามุนิ ภควา อภิรุหีติ สมฺพนฺโธฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อุตฺติยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

9. เอกญฺชลิกตฺเถรอปทานวณฺณนา

สุวณฺณวณฺณนฺติอาทิกํ อายสฺมโต เอกญฺชลิกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต รตนตฺตเย ปสนฺโน ปิณฺฑาย จรนฺตํ วิปสฺสิํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา อฏฺฐาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สพฺพตฺถ ปูชนีโย หุตฺวา อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท วิภวสมฺปนฺเน กุเล นิพฺพตฺติตฺวา สาสเน ปสีทิตฺวา ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ ปุพฺเพ กตปุญฺญวเสน เอกญฺชลิกตฺเถโรติ ปากโฏฯ

[180] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา ตํ หตฺถตเล อามลกํ วิย ทิสฺวา อุทานวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต สุวณฺณวณฺณนฺติอาทิมาหฯ

วิปสฺสิํ สตฺถวาหคฺคนฺติ วาณิเช กนฺตารา วหติ ตาเรตีติ สตฺถวาโห ฯ วาฬกนฺตารา โจฬกนฺตารา ทุพฺภิกฺขกนฺตารา นิรุทกกนฺตารา ยกฺขกนฺตารา อปฺปภกฺขกนฺตารา จ ตาเรติ อุตฺตาเรติ ปตาเรติ นิตฺตาเรติ เขมนฺตภูมิํ ปาเปตีติ อตฺโถฯ โก โส? วาณิชเชฏฺฐโกฯ สตฺถวาหสทิสตฺตา อยมฺปิ ภควา สตฺถวาโหฯ ตถา หิ โส ติวิธํ โพธิํ ปตฺถยนฺเต กตปุญฺญสมฺภาเร สตฺเต ชาติกนฺตารา ชรากนฺตารา พฺยาธิกนฺตารา มรณกนฺตารา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสกนฺตารา จ สพฺพสฺมา สํสารกนฺตารา จ ตาเรติ อุตฺตาเรติ ปตาเรติ นิตฺตาเรติ นิพฺพานถลํ ปาเปตีติ อตฺโถฯ สตฺถวาโห จ โส อคฺโค เสฏฺโฐ ปธาโน จาติ สตฺถวาหคฺโค, ตํ สตฺถวาหคฺคํ วิปสฺสิํ สมฺพุทฺธนฺติ สมฺพนฺโธฯ นรวรํ วินายกนฺติ นรานํ อนฺตเร อสิถิลปรกฺกโมติ นรวีโร, ตํฯ วิเสเสน กตปุญฺญสมฺภาเร สตฺเต เนติ นิพฺพานปุรํ ปาเปตีติ วินายโก, ตํฯ

[181] อทนฺตทมนํ ตาทินฺติ ราคโทสโมหาทิกิเลสสมฺปยุตฺตตฺตา กายวจีมโนทฺวาเรหิ อทนฺเต สตฺเต ทเมตีติ อทนฺตทมโน, ตํฯ อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ อกมฺปิยตาทิคุณยุตฺโตติ ตาที, ตํฯ มหาวาทิํ มหามตินฺติ สกสมยปรสมยวาทีนํ อนฺตเร อตฺตนา สมธิกปุคฺคลวิรหิตตฺตา มหาวาที , มหตี ปถวิสมานา เมรุสมานา จ มติ ยสฺส โส มหามติ, ตํ มหาวาทิํ มหามติํ สมฺพุทฺธนฺติ อิมินา ตุลฺยาธิกรณํฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

เอกญฺชลิกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

10. โขมทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา

นคเร พนฺธุมติยาติอาทิกํ อายสฺมโต โขมทายกตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วยปฺปตฺโต สาสเน อภิปฺปสนฺโน รตนตฺตยมามโก วิปสฺสิสฺส ภควโต สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส โขมทุสฺเสน ปูชํ อกาสิฯ โส ตเทว มูลํ กตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา ตโต เทวโลเก นิพฺพตฺโตฯ ฉสุ เทเวสุ อปราปรํ ทิพฺพสุขํ อนุภวิตฺวา ตโต จวิตฺวา มนุสฺสโลเก จกฺกวตฺติอาทิอเนกวิธมนุสฺสสมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา ปริปากคเต ปุญฺญสมฺภาเร อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต วยปฺปตฺโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ กตปุญฺญนาเมน โขมทายกตฺเถโรติ ปากโฏฯ

[184] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ทสฺเสนฺโต นคเร พนฺธุมติยาติอาทิมาหฯ ตตฺถ พนฺธุ วุจฺจติ ญาตโก, เต พนฺธู ยสฺมิํ นคเร อญฺญมญฺญํ สงฺฆฏิตา วสนฺติ, ตํ นครํ ‘‘พนฺธุมตี’’ติ วุจฺจติฯ โรเปมิ พีชสมฺปทนฺติ ทานสีลาทิปุญฺญพีชสมฺปตฺติํ โรเปมิ ปฏฺฐเปมีติ อตฺโถฯ

โขมทายกตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

ตติยสฺส สุภูติวคฺคสฺส วณฺณนา สมตฺตาฯ

จตุภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. กุณฺฑธานวคฺโค

1. กุณฺฑธานตฺเถรอปทานวณฺณนา

สตฺตาหํ ปฏิสลฺลีนนฺติอาทิกํ อายสฺมโต กุณฺฑธานตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุตฺตนเยน ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ปฐมํ สลากํ คณฺหนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ตทนุรูปํ ปุญฺญํ กโรนฺโต วิจริฯ โส เอกทิวสํ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย นิสินฺนสฺส มโนสิลาจุณฺณปิญฺชรํ มหนฺตํ กทลิผลกณฺณิกํ อุปเนสิ, ตํ ภควา ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เอกาทสกฺขตฺตุํ เทเวสุ เทวรชฺชํ กาเรสิฯ จตุวีสติวาเร จ ราชา อโหสิ จกฺกวตฺตีฯ