เมนู

10. สุมงฺคลตฺเถรอปทานวณฺณนา

อาหุติํ ยิฏฺฐุกาโมติอาทิกํ อายสฺมโต สุมงฺคลตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปายสฺมา ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปิยทสฺสิสฺส ภควโต กาเล รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ โส เอกทิวสํ สตฺถารํ นฺหตฺวา เอกจีวรํ ฐิตํ ทิสฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต อปฺโผเฏสิฯ โส เตน ปุญฺเญน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยา อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก ตาทิเสน กมฺมนิสฺสนฺเทน ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺติ, ตสฺส สุมงฺคโลติ นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ขุชฺชกาสิตนงฺคลกุทฺทาลปริกฺขาโร หุตฺวา กสิยา ชีวิกํ กปฺเปสิฯ โส เอกทิวสํ รญฺญา ปเสนทินา โกสเลน ภควโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ มหาทาเน ปวตฺติยมาเน ทานูปกรณานิ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺเตหิ มนุสฺเสหิ สทฺธิํ ทธิฆฏํ คเหตฺวา อาคโต ภิกฺขูนํ สกฺการสมฺมานํ ทิสฺวา ‘‘อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา สุขุมวตฺถนิวตฺถา สุโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา นิวาเตสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺติ, ยํนูนาหมฺปิ ปพฺพเชยฺย’’นฺติ จินฺเตตฺวา อญฺญตรํ มหาเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา อตฺตโน ปพฺพชาธิปฺปายํ นิเวเทสิฯ โส ตํ กรุณายนฺโต ปพฺพาเชตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิฯ โส อรญฺเญ วิหรนฺโต เอกกวิหาเร นิพฺพินฺโน อุกฺกณฺฐิโต หุตฺวา วิพฺภมิตุกาโม ญาติคามํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค กจฺฉํ พนฺธิตฺวา เขตฺตํ กสนฺเต กิลิฏฺฐวตฺถนิวตฺเถ สมนฺตโต รโชกิณฺณสรีเร วาตาตเปน สุสฺสนฺเต เขตฺตํ กสฺสเก มนุสฺเส ทิสฺวา ‘‘มหนฺตํ วติเม สตฺตา ชีวิกนิมิตฺตํ ทุกฺขํ ปจฺจนุภวนฺตี’’ติ สํเวคํ ปฏิลภิฯ ญาณสฺส ปริปากคตตฺตา จสฺส ยถาคหิตํ กมฺมฏฺฐานํ อุปฏฺฐาสิฯ โส อญฺญตรํ รุกฺขมูลํ อุปคนฺตฺวา วิเวกํ ลภิตฺวา โยนิโสมนสิกโรนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

[124] เอวํ โส ปตฺตอรหตฺตผโล อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อาหุติํ ยิฏฺฐุกาโมหนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อาหุตินฺติ อนฺนปานาทิอเนกวิธํ ปูชาสกฺการูปกรณํฯ ยิฏฺฐุกาโมติ ยชิตุกาโม, ทานํ ทาตุกาโม อหํฯ ปฏิยาเทตฺวาน โภชนนฺติ อาหารํ ปฏิยาเทตฺวา นิปฺผาเทตฺวาฯ พฺราหฺมเณ ปฏิมาเนนฺโตติ ปฏิคฺคาหเก สุทฺธปพฺพชิเต ปริเยสนฺโตฯ วิสาเล มาฬเก ฐิโตติ ปริสุทฺธปณฺฑรปุลินตลาภิราเม วิปุเล มาฬเก ฐิโตฯ

[125-7] อถทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธนฺติอาทีสุ มหายสํ มหาปริวารํ สพฺพโลกํ สกลสตฺตโลกํ วิเนตานํ วิเสเสน เนตารํ นิพฺพานสมฺปาปกํ สยมฺภุํ สยเมว ภูตํ อนาจริยกํ อคฺคปุคฺคลํ เสฏฺฐปุคฺคลํ ภควนฺตํ ภคฺยวนฺตาทิคุณยุตฺตํ ชุติมนฺตํ นีลปีตาทิปภาสมฺปนฺนํ สาวเกหิ ปุรกฺขตํ ปริวาริตํ อาทิจฺจมิว สูริยมิว โรจนฺตํ โสภมานํ รถิยํ วีถิยํ ปฏิปนฺนกํ คจฺฉนฺตํ ปิยทสฺสิํ นาม สมฺพุทฺธํ อทฺทสินฺติ สมฺพนฺโธฯ อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวานาติ พนฺธญฺชลิปุฏํ สิรสิ กตฺวา สกํ จิตฺตํ อตฺตโน จิตฺตํ ปสาทยิํ อิตฺถมฺภูตสฺส ภควโต คุเณ ปสาเทสิํ ปสนฺนมกาสินฺติ อตฺโถฯ มนสาว นิมนฺเตสินฺติ จิตฺเตน ปวาเรสิํฯ อาคจฺฉตุ มหามุนีติ มหิโต ปูชารโห มุนิ ภควา มม นิเวสนํ อาคจฺฉตุฯ

[128] มม สงฺกปฺปมญฺญายาติ มยฺหํ จิตฺตสงฺกปฺปํ ญตฺวา โลเก สตฺตโลเก อนุตฺตโร อุตฺตรวิรหิโต สตฺถา ขีณาสวสหสฺเสหิ อรหนฺตสหสฺเสหิ ปริวุโต มม ทฺวารํ มยฺหํ เคหทฺวารํ อุปาคมิ สมฺปาปุณิฯ

[129] ตสฺส สมฺปตฺตสฺส สตฺถุโน เอวํ นมกฺการมกาสิํฯ ปุริสาชญฺญ ปุริสานํ อาชญฺญ, เสฏฺฐ, มม นมกฺกาโร เต ตุยฺหํ อตฺถุ ภวตุฯ ปุริสุตฺตม ปุริสานํ อุตฺตม อธิกคุณวิสิฏฺฐ เต ตุยฺหํ มม นมกฺกาโร อตฺถุฯ ปาสาทํ ปสาทชนกํ มม นิเวสนํ อภิรุหิตฺวา สีหาสเน อุตฺตมาสเน นิสีทตนฺติ อายาจินฺติ อตฺโถฯ

[130] ทนฺโต ทนฺตปริวาโรติ สยํ ทฺวารตฺตเยน ทนฺโต ตถา ทนฺตาหิ ภิกฺขุภิกฺขุนีอุปาสกอุปาสิกาสงฺขาตาหิ จตูหิ ปริสาหิ ปริวาริโตฯ ติณฺโณ ตารยตํ วโรติ สยํ ติณฺโณ สํสารโต อุตฺติณฺโณ นิกฺขนฺโต ตารยตํ ตารยนฺตานํ วิสิฏฺฐปุคฺคลานํ วโร อุตฺตโม ภควา มมาราธเนน ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา ปวราสเน อุตฺตมาสเน นิสีทิ นิสชฺชํ กปฺเปสิฯ

[131] ยํ เม อตฺถิ สเก เคเหติ อตฺตโน เคเห ยํ อามิสํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ สมฺปาทิตํ ราสิกตํ อตฺถิฯ ตาหํ พุทฺธสฺส ปาทาสินฺติ พุทฺธสฺส พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ตํ อามิสํ ปาทาสิํ ป-กาเรน อาทเรน วา อทาสินฺติ อตฺโถฯ ปสนฺโน เสหิ ปาณิภีติ อตฺตโน ทฺวีหิ หตฺเถหิ ปสฺสนฺนจิตฺโต คเหตฺวา ปาทาสินฺติ อตฺโถฯ

[132] ปสนฺนจิตฺโต ปสาทิตมนสงฺกปฺโป สุมโน สุนฺทรมโนฯ เวทชาโต ชาตเวโท อุปฺปนฺนโสมนสฺโส กตญฺชลี สิรสิ ฐปิตอญฺชลิปุโฏ พุทฺธเสฏฺฐํ นมสฺสามิ เสฏฺฐสฺส พุทฺธสฺส ปณามํ กโรมีติ อตฺโถฯ อโห พุทฺธสฺสุฬารตาติ ปฏิวิทฺธจตุสจฺจสฺส สตฺถุโน อุฬารตา มหนฺตภาโว อโห อจฺฉริยนฺติ อตฺโถฯ

[133] อฏฺฐนฺนํ ปยิรูปาสตนฺติ ปยิรุปาสนฺตานํ ภุญฺชํ ภุญฺชนฺตานํ อฏฺฐนฺนํ อริยปุคฺคลานํ อนฺตเร ขีณาสวา อรหนฺโตว พหูติ อตฺโถฯ ตุยฺเหเวโส อานุภาโวติ เอโส อากาสจรณอุมฺมุชฺชนนิมุชฺชนาทิอานุภาโว ตุยฺเหว ตุยฺหํ เอว อานุภาโว, นาญฺเญสํฯ สรณํ ตํ อุเปมหนฺติ ตํ อิตฺถมฺภูตํ ตุวํ สรณํ ตาณํ เลณํ ปรายนนฺติ อุเปมิ คจฺฉามิ ชานามิ วาติ อตฺโถฯ

[134] โลกเชฏฺโฐ นราสโภ ปิยทสฺสี ภควา ภิกฺขุสงฺฆมชฺเฌ นิสีทิตฺวา อิมา พฺยากรณคาถา อภาสถ กเถสีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

สุมงฺคลตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

ทุติยสฺส สีหาสนวคฺคสฺส วณฺณนา สมตฺตาฯ

3. สุภูติวคฺโค

1. สุภูติตฺเถรอปทานวณฺณนา

หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ อายสฺมโต สุภูติตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อิโต กปฺปสตสหสฺสมตฺถเก อนุปฺปนฺเนเยว ปทุมุตฺตเร ภควติ โลกนาเถ หํสวตีนคเร อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณมหาสาลสฺส เอกปุตฺตโก หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ตสฺส นนฺทมาณโวติ นามํ อกํสุฯ โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต อตฺตโน ปริวารภูเตหิ จตุจตฺตาลีสาย มาณวสหสฺเสหิ สทฺธิํ ปพฺพตปาเท อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจาภิญฺญาโย จ นิพฺพตฺเตสิฯ อนฺเตวาสิกานมฺปิ กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิฯ เตปิ นจิรสฺเสว ฌานลาภิโน อเหสุํฯ

เตน จ สมเยน ปทุมุตฺตโร ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺโต เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต นนฺทตาปสสฺส อนฺเตวาสิกชฏิลานํ อรหตฺตูปนิสฺสยํ, นนฺทตาปสสฺส จ ทฺวีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส สาวกฏฺฐานนฺตรสฺส ปตฺถนํ ทิสฺวา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ปุพฺพณฺหสมเย ปตฺตจีวรมาทาย อญฺญํ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา สีโห วิย เอกจโร นนฺทตาปสสฺส อนฺเตวาสิเกสุ ผลาผลตฺถาย คเตสุ ‘‘พุทฺธภาวํ เม ชานาตู’’ติ ปสฺสนฺตสฺเสว นนฺทตาปสสฺส อากาสโต โอตริตฺวา ปถวิยํ ปติฏฺฐาสิฯ