เมนู

เกน กตฺถ กทา เจตํ, ภาสิตํ ธมฺมมุตฺตมํ;

กิมตฺถํ ภาสิตญฺเจตํ, เอตํ วตฺวา วิธิํ ตโตฯ

นิทาเนสุ โกสลฺลตฺถํ, สุขุคฺคหณธารณํ;

ตสฺมา ตํ ตํ วิธิํ วตฺวา, ปุพฺพาปรวิเสสิตํฯ

ปุรา สีหฬภาสาย, โปราณฏฺฐกถาย จ;

ฐปิตํ ตํ น สาเธติ, สาธูนํ อิจฺฉิติจฺฉิตํฯ

ตสฺมา ตมุปนิสฺสาย, โปราณฏฺฐกถานยํ;

วิวชฺเชตฺวา วิรุทฺธตฺถํ, วิเสสตฺถํ ปกาสยํ;

วิเสสวณฺณนํ เสฏฺฐํ, กริสฺสามตฺถวณฺณนนฺติฯ

นิทานกถา

‘‘เกน กตฺถ กทา เจตํ, ภาสิตํ ธมฺมมุตฺตม’’นฺติ จ, ‘‘กริสฺสามตฺถวณฺณน’’นฺติ จ ปฏิญฺญาตตฺตา สา ปนายํ อปทานสฺสตฺถวณฺณนา ทูเรนิทานํ, อวิทูเรนิทานํ, สนฺติเกนิทานนฺติ อิมานิ ตีณิ นิทานานิ ทสฺเสตฺวา วณฺณิยมานา เย นํ สุณนฺติ, เตหิ สมุทาคมโต ปฏฺฐาย วิญฺญาตตฺตา ยสฺมา สุฏฺฐุ วิญฺญาตา นาม โหติ, ตสฺมา นํ ตานิ นิทานานิ ทสฺเสตฺวาว วณฺณยิสฺสามฯ

ตตฺถ อาทิโต ตาว เตสํ นิทานานํ ปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพฯ ทีปงฺกรปาทมูลสฺมิญฺหิ กตาภินีหารสฺส มหาสตฺตสฺส ยาว เวสฺสนฺตรตฺตภาวา จวิตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติ, ตาว ปวตฺโต กถามคฺโค ทูเรนิทานํ นามฯ ตุสิตภวนโต ปน จวิตฺวา ยาว โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตปฺปตฺติ, ตาว ปวตฺโต กถามคฺโค อวิทูเรนิทานํ นามฯ สนฺติเกนิทานํ ปน เตสุ เตสุ ฐาเนสุ วิหรโต ตสฺมิํ ตสฺมิํเยว ฐาเน ลพฺภตีติฯ

1. ทูเรนิทานกถา

ตตฺริทํ ทูเรนิทานํ นาม – อิโต กิร กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ จตุนฺนํ อสงฺเขฺยยฺยานํ มตฺถเก อมรวตี นาม นครํ อโหสิฯ ตตฺถ สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ ปฏิวสติ, อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ, สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา, อกฺขิตฺโต อนุปกุฏฺโฐ ชาติวาเทน, อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโตฯ โส อญฺญํ กมฺมํ อกตฺวา พฺราหฺมณสิปฺปเมว อุคฺคณฺหิฯ ตสฺส ทหรกาเลเยว มาตาปิตโร กาลมกํสุฯ อถสฺส ราสิวฑฺฒโก อมจฺโจ อายโปตฺถกํ อาหริตฺวา สุวณฺณรชตมณิมุตฺตาทิภริเต คพฺเภ วิวริตฺวา ‘‘เอตฺตกํ เต, กุมาร, มาตุ สนฺตกํ, เอตฺตกํ ปิตุ สนฺตกํ, เอตฺตกํ อยฺยกปยฺยกาน’’นฺติ ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ธนํ อาจิกฺขิตฺวา ‘‘เอตํ ปฏิปชฺชาหี’’ติ อาหฯ สุเมธปณฺฑิโต จินฺเตสิ – ‘‘อิมํ ธนํ สํหริตฺวา มยฺหํ ปิตุปิตามหาทโย ปรโลกํ คจฺฉนฺตา เอกกหาปณมฺปิ คเหตฺวา น คตา, มยา ปน คเหตฺวา คมนการณํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ, โส รญฺโญ อาโรเจตฺวา นคเร เภริํ จราเปตฺวา มหาชนสฺส ทานํ ทตฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิฯ อิมสฺส ปนตฺถสฺส อาวิภาวตฺถํ อิมสฺมิํ ฐาเน สุเมธกถา กเถตพฺพา ฯ สา ปเนสา กิญฺจาปิ พุทฺธวํเส นิรนฺตรํ อาคตาเยว, คาถาพนฺเธน ปน อาคตตฺตา น สุฏฺฐุ ปากฏา, ตสฺมา ตํ อนฺตรนฺตรา คาถาสมฺพนฺธทีปเกหิ วจเนหิ สทฺธิํ กเถสฺสามฯ

สุเมธกถา

กปฺปสตสหสฺสาธิกานญฺหิ จตุนฺนํ อสงฺเขฺยยฺยานํ มตฺถเก ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ ‘‘อมรวตี’’ติ จ ‘‘อมร’’นฺติ จ ลทฺธนามํ นครํ อโหสิ, ยํ สนฺธาย พุทฺธวํเส วุตฺตํ –

‘‘กปฺเป จ สตสหสฺเส, จตุโร จ อสงฺขิเย;

อมรํ นาม นครํ, ทสฺสเนยฺยํ มโนรมํ;

ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ, อนฺนปานสมายุต’’นฺติฯ (พุ. วํ. 2.1-2);