เมนู

8. โสณาเถรีคาถาวณฺณนา

ทส ปุตฺเต วิชายิตฺวาติอาทิกา โสณาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ อารทฺธวีริยานํ ภิกฺขุนีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา, อธิการกมฺมํ กตฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา, ตโต จุตา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา ปติกุลํ คตา ทส ปุตฺตธีตโร ลภิตฺวา พหุปุตฺติกาติ ปญฺญายิตฺถฯ สา สามิเก ปพฺพชิเต วยปฺปตฺเต ปุตฺตธีตโร ฆราวาเส ปติฏฺฐาเปตฺวา สพฺพํ ธนํ ปุตฺตานํ วิภชิตฺวา อทาสิ, น กิญฺจิ อตฺตโน ฐเปสิฯ ตํ ปุตฺตา จ ธีตโร จ กติปาหเมว อุปฏฺฐหิตฺวา ปริภวํ อกํสุฯ สา ‘‘กิํ มยฺหํ อิเมหิ ปริภวาย ฆเร วสนฺติยา’’ติ ภิกฺขุนิโย อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ ตํ ภิกฺขุนิโย ปพฺพาเชสุํฯ สา ลทฺธูปสมฺปทา ‘‘อหํ มหลฺลิกากาเล ปพฺพชิตฺวา อปฺปมตฺตาย ภวิตพฺพ’’นฺติ ภิกฺขุนีนํ วตฺตปฏิวตฺตํ กโรนฺตี ‘‘สพฺพรตฺติํ สมณธมฺมํ กริสฺสามี’’ติ เหฏฺฐาปาสาเท เอกถมฺภํ หตฺเถน คเหตฺวา ตํ อวิชหมานา สมณธมฺมํ กโรนฺตี จงฺกมมานาปิ ‘‘อนฺธกาเร ฐาเน รุกฺขาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ เม สีสํ ปฏิหญฺเญยฺยา’’ติ รุกฺขํ หตฺเถน คเหตฺวา ตํ อวิชหมานาว สมณธมฺมํ กโรติฯ ตโต ปฏฺฐาย สา อารทฺธวีริยตาย ปากฏา อโหสิฯ สตฺถา ตสฺสา ญาณปริปากํ ทิสฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา สมฺมุเข นิสินฺโน วิย อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา –

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, อปสฺสํ ธมฺมมุตฺตมํ;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, ปสฺสโต ธมฺมมุตฺตม’’นฺติฯ (ธ. ป. 115) –

คาถํ อภาสิฯ สา คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.3.220-243) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

‘‘ตทา เสฏฺฐิกุเล ชาตา, สุขิตา ปูชิตา ปิยา;

อุเปตฺวา ตํ มุนิวรํ, อสฺโสสิํ มธุรํ วจํฯ

‘‘อารทฺธวีริยานคฺคํ, วณฺเณสิ ภิกฺขุนิํ ชิโน;

ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, การํ กตฺวาน สตฺถุโนฯ

‘‘อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ, ฐานํ ตํ ปตฺถยิํ ตทา;

อนุโมทิ มหาวีโร, สิชฺฌตํ ปณิธี ตวฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

โสณาติ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกาฯ

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;

เมตฺตจิตฺตา ปริจริํ, ปจฺจเยหิ วินายกํฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหํ;

สาวตฺถิยํ ปุรวเร, อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเนฯ

‘‘ยทา จ โยพฺพนปฺปตฺตา, คนฺตฺวา ปติกุลํ อหํ;

ทส ปุตฺตานิ อชนิํ, สุรูปานิ วิเสสโตฯ

‘‘สุเขธิตา จ เต สพฺเพ, ชนเนตฺตมโนหรา;

อมิตฺตานมฺปิ รุจิตา, มม ปเคว เต สิยาฯ

‘‘ตโต มยฺหํ อกามาย, ทสปุตฺตปุรกฺขโต;

ปพฺพชิตฺถ ส เม ภตฺตา, เทวเทวสฺส สาสเนฯ

‘‘ตเทกิกา วิจินฺเตสิํ, ชีวิเตนาลมตฺถุ เม;

จตฺตาย ปติปุตฺเตหิ, วุฑฺฒาย จ วรากิยาฯ

‘‘อหมฺปิ ตตฺถ คจฺฉิสฺสํ, สมฺปตฺโต ยตฺถ เม ปติ;

เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

‘‘ตโต จ มํ ภิกฺขุนิโย, เอกํ ภิกฺขุนุปสฺสเย;

วิหาย คจฺฉุโมวาทํ, ตาเปหิ อุทกํ อิติฯ

‘‘ตทา อุทกมาหิตฺวา, โอกิริตฺวาน กุมฺภิยา;

จุลฺเล ฐเปตฺวา อาสีนา, ตโต จิตฺตํ สมาทหิํฯ

‘‘ขนฺเธ อนิจฺจโต ทิสฺวา, ทุกฺขโต จ อนตฺตโต;

เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, อรหตฺตมปาปุณิํฯ

‘‘ตทาคนฺตฺวา ภิกฺขุนิโย, อุณฺโหทกมปุจฺฉิสุํ;

เตโชธาตุมธิฏฺฐาย, ขิปฺปํ สนฺตาปยิํ ชลํฯ

‘‘วิมฺหิตา ตา ชินวรํ, เอตมตฺถมสาวยุํ;

ตํ สุตฺวา มุทิโต นาโถ, อิมํ คาถํ อภาสถฯ

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, กุสีโต หีนวีริโย;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, วีริยมารภโต ทฬฺหํฯ

‘‘อาราธิโต มหาวีโร, มยา สุปฺปฏิปตฺติยา;

อารทฺธวีริยานคฺคํ, มมาห ส มหามุนิฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อถ นํ ภควา ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต อารทฺธวีริยานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ สา เอกทิวสํ อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[102]

‘‘ทส ปุตฺเต วิชายิตฺวา, อสฺมิํ รูปสมุสฺสเย;

ตโตหํ ทุพฺพลา ชิณฺณา, ภิกฺขุนิํ อุปสงฺกมิํฯ

[103]

‘‘สา เม ธมฺมมเทเสสิ, ขนฺธายตนธาตุโย;

ตสฺสา ธมฺมํ สุณิตฺวาน, เกเส เฉตฺวาน ปพฺพชิํฯ

[104]

‘‘ตสฺสา เม สิกฺขมานาย, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ยตฺถ เม วุสิตํ ปุเรฯ

[105]

‘‘อนิมิตฺตญฺจ ภาเวมิ, เอกคฺคา สุสมาหิตา;

อนนฺตราวิโมกฺขาสิํ, อนุปาทาย นิพฺพุตาฯ

[106]

‘‘ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺญาตา, ติฏฺฐนฺติ ฉินฺนมูลกา;

ธิ ตวตฺถุ ชเร ชมฺเม, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ – อิมา คาถา อภาสิ;

ตตฺถ รูปสมุสฺสเยติ รูปสงฺขาเต สมุสฺสเยฯ อยญฺหิ รูปสทฺโท ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติอาทีสุ (สํ. นิ. 4.60) รูปายตเน อาคโตฯ ‘‘ยํกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติอาทีสุ (อ. นิ. 4.181) รูปกฺขนฺเธฯ ‘‘ปิยรูเป สาตรูเป รชฺชตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.409) สภาเวฯ ‘‘พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสตี’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 3.338; อ. นิ. 1.427-434) กสิณายตเนฯ ‘‘รูปี รูปานิ ปสฺสตี’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 3.339; อ. นิ. 1.435-442) รูปฌาเนฯ ‘‘อฏฺฐิญฺจ ปฏิจฺจ นฺหารุญฺจ ปฏิจฺจ มํสญฺจ ปฏิจฺจ จมฺมญฺจ ปฏิจฺจ อากาโส ปริวาริโต รูปนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.306) รูปกาเยฯ อิธาปิ รูปกาเยว ทฏฺฐพฺโพฯ สมุสฺสยสทฺโทปิ อฏฺฐีนํ สรีรสฺส ปริยาโยฯ ‘‘สตนฺติ สมุสฺสยา’’ติอาทีสุ อฏฺฐิสรีรปริยาเยฯ ‘‘อาตุรํ อสุจิํ ปูติํ, ปสฺส นนฺเท สมุสฺสย’’นฺติอาทีสุ (เถรคา. 19) สรีเรฯ อิธาปิ สรีเร เอว ทฏฺฐพฺโพฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘รูปสมุสฺสเย’’ติ, รูปสงฺขาเต สมุสฺสเย สรีเรติ อตฺโถฯ ฐตฺวาติ วจนเสโสฯ อสฺมิํ รูปสมุสฺสเยติ หิ อิมสฺมิํ รูปสมุสฺสเย ฐตฺวา อิมํ รูปกายํ นิสฺสาย ทส ปุตฺเต วิชายิตฺวาติ โยชนาฯ ตโตติ ตสฺมา ทสปุตฺตวิชายนเหตุฯ

สา หิ ปฐมวยํ อติกฺกมิตฺวา ปุตฺตเก วิชายนฺตี อนุกฺกเมน ทุพฺพลสรีรา ชราชิณฺณา จ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตโตหํ ทุพฺพลา ชิณฺณา’’ติฯ

ตสฺสาติ ตโต, ตสฺสาติ วา ตสฺสา สนฺติเกฯ ปุน ตสฺสาติ กรเณ สามิวจนํ, ตายาติ อตฺโถฯ สิกฺขมานายาติ ติสฺโสปิ สิกฺขา สิกฺขมานาฯ

อนนฺตราวิโมกฺขาสินฺติ อคฺคมคฺคสฺส อนนฺตรา อุปฺปนฺนวิโมกฺขา อาสิํฯ รูปี รูปานิ ปสฺสตีติอาทโย หิ อฏฺฐปิ วิโมกฺขา อนนฺตรวิโมกฺขา นาม น โหนฺติฯ มคฺคานนฺตรํ อนุปฺปตฺตา หิ ผลวิโมกฺขา ผลสมาปตฺติกาเล ปวตฺตมานาปิ ปฐมมคฺคานนฺตรเมว สมุปฺปตฺติโต ตํ อุปาทาย อนนฺตรวิโมกฺขา นาม, ยถา มคฺคสมาธิ อานนฺตริกสมาธีติ วุจฺจติฯ อนุปาทาย นิพฺพุตาติ รูปาทีสุ กิญฺจิปิ อคฺคเหตฺวา กิเลสปรินิพฺพาเนน นิพฺพุตา อาสิํฯ

เอวํ วิชฺชาตฺตยํ วิภาเวตฺวา อรหตฺตผเลน กูฏํ คณฺหนฺตี อุทาเนตฺวา, อิทานิ ชราย จิรกาลํ อุปทฺทุตสรีรํ วิครหนฺตี สห วตฺถุนา ตสฺส สมติกฺกนฺตภาวํ วิภาเวตุํ ‘‘ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺญาตา’’ติ โอสานคาถมาหฯ ตตฺถ ธิ ตวตฺถุ ชเร ชมฺเมติ องฺคานํ สิถิลภาวกรณาทินา ชเร ชมฺเม ลามเก หีเน ตว ตุยฺหํ ธิ อตฺถุ ธิกาโร โหตุฯ นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวติ ตสฺมา ตฺวํ มยา อติกฺกนฺตา อภิภูตาสีติ อธิปฺปาโยฯ

โสณาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ภทฺทากุณฺฑลเกสาเถรีคาถาวณฺณนา

ลูนเกสีติอาทิกา ภทฺทาย กุณฺฑลเกสาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ ขิปฺปาภิญฺญานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา, อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา, วีสติ วสฺสสหสฺสานิ ทส สีลานิ สมาทาย โกมาริพฺรหฺมจริยํ จรนฺตี สงฺฆสฺส วสนปริเวณํ กาเรตฺวา, เอกํ พุทฺธนฺตรํ สุคตีสุเยว สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติฯ ภทฺทาติสฺสา นามํ อโหสิฯ สา มหตา ปริวาเรน วฑฺฒมานา วยปฺปตฺตา, ตสฺมิํเยว นคเร ปุโรหิตสฺส ปุตฺตํ สตฺตุกํ นาม โจรํ สโหฑฺฒํ คเหตฺวา ราชาณาย นครคุตฺติเกน มาเรตุํ อาฆาตนํ นิยฺยมานํ, สีหปญฺชเรน โอโลเกนฺตี ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺตา หุตฺวา สเจ ตํ ลภามิ, ชีวิสฺสามิ; โน เจ, มริสฺสามีติ สยเน อโธมุขี นิปชฺชิฯ

อถสฺสา ปิตา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา เอกธีตุตาย พลวสิเนโห สหสฺสลญฺชํ ทตฺวา อุปาเยเนว โจรํ วิสฺสชฺชาเปตฺวา คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิตํ กาเรตฺวา ปาสาทํ เปเสสิฯ ภทฺทาปิ ปริปุณฺณมโนรถา อติเรกาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา ตํ ปริจรติฯ สตฺตุโก กติปาหํ วีตินาเมตฺวา ตสฺสา อาภรเณสุ อุปฺปนฺนโลโภ ภทฺเท, อหํ นครคุตฺติเกน คหิตมตฺโตว โจรปปาเต อธิวตฺถาย เทวตาย ‘‘สจาหํ ชีวิตํ ลภามิ, ตุยฺหํ พลิกมฺมํ อุปสํหริสฺสามี’’ติ ปตฺถนํ อายาจิํ, ตสฺมา พลิกมฺมํ สชฺชาเปหีติฯ สา ‘‘ตสฺส มนํ ปูเรสฺสามี’’ติ พลิกมฺมํ สชฺชาเปตฺวา สพฺพาภรณวิภูสิตา สามิเกน สทฺธิํ เอกํ ยานํ อภิรุยฺห ‘‘เทวตาย พลิกมฺมํ กริสฺสามี’’ติ โจรปปาตํ อภิรุหิตุํ อารทฺธาฯ

สตฺตุโก จินฺเตสิ – ‘‘สพฺเพสุ อภิรุหนฺเตสุ อิมิสฺสา อาภรณํ คเหตุํ น สกฺกา’’ติ ปริวารชนํ ตตฺเถว ฐเปตฺวา ตเมว พลิภาชนํ คาหาเปตฺวา ปพฺพตํ อภิรุหนฺโต ตาย สทฺธิํ ปิยกถํ น กเถสิฯ สา อิงฺคิเตเนว ตสฺสาธิปฺปายํ อญฺญาสิฯ สตฺตุโก, ‘‘ภทฺเท, ตว อุตฺตรสาฏกํ โอมุญฺจิตฺวา กายารูฬฺหปสาธนํ ภณฺฑิกํ กโรหี’’ติฯ สา, ‘‘สามิ, มยฺหํ โก อปราโธ’’ติ? ‘‘กิํ นุ มํ, พาเล,‘พลิกมฺมตฺถํ อาคโต’ติ สญฺญํ กโรสิ? พลิกมฺมาปเทเสน ปน ตว อาภรณํ คเหตุํ อาคโต’’ติฯ ‘‘กสฺส ปน, อยฺย, ปสาธนํ, กสฺส อห’’นฺติ? ‘‘นาหํ เอตํ วิภาคํ ชานามี’’ติ