3. สีหาเถรีคาถาวณฺณนา

อโยนิโส มนสิการาติอาทิกา สีหาย เถริยา คาถา ฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ สีหเสนาปติโน ภคินิยา ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา ‘‘มาตุลสฺส นามํ กโรมา’’ติ สีหาติ นามํ อกํสุฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถารา สีหสฺส เสนาปติโน ธมฺเม เทสิยมาเน ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา มาตาปิตโร อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตฺวา จ วิปสฺสนํ อารภิตฺวาปิ พหิทฺธา ปุถุตฺตารมฺมเณ วิธาวนฺตํ จิตฺตํ นิวตฺเตตุํ อสกฺโกนฺตี สตฺต สํวจฺฉรานิ มิจฺฉาวิตกฺเกหิ พาธียมานา จิตฺตสฺสาทํ อลภนฺตี ‘‘กิํ เม อิมินา ปาปชีวิเตน , อุพฺพนฺธิตฺวา มริสฺสามี’’ติ ปาสํ คเหตฺวา รุกฺขสาขายํ ลคฺคิตฺวา ตํ อตฺตโน กณฺเฐ ปฏิมุญฺจนฺตี ปุพฺพาจิณฺณวเสน วิปสฺสนาย จิตฺตํ อภินีหริ, อนฺติมภวิกตาย ปาสสฺส พนฺธนํ คีวฏฺฐาเน อโหสิ, ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตา สา ตาวเทว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปตฺตสมกาลเมว จ ปาสพนฺโธ คีวโต มุจฺจิตฺวา วินิวตฺติฯ สา อรหตฺเต ปติฏฺฐิตา อุทานวเสน –

[77]

‘‘อโยนิโส มนสิการา, กามราเคน อฏฺฏิตา;

อโหสิํ อุทฺธตา ปุพฺเพ, จิตฺเต อวสวตฺตินีฯ

[78]

‘‘ปริยุฏฺฐิตา กฺเลเสหิ, สุภสญฺญานุวตฺตินี;

สมํ จิตฺตสฺส น ลภิํ, ราคจิตฺตวสานุคาฯ

[79]

‘‘กิสา ปณฺฑุ วิวณฺณา จ, สตฺต วสฺสานิ จาริหํ;

นาหํ ทิวา วา รตฺติํ วา, สุขํ วินฺทิํ สุทุกฺขิตาฯ

[80]

‘‘ตโต รชฺชุํ คเหตฺวาน, ปาวิสิํ วนมนฺตรํ;

วรํ เม อิธ อุพฺพนฺธํ, ยญฺจ หีนํ ปุนาจเรฯ

[81]

‘‘ทฬฺหปาสํ กริตฺวาน, รุกฺขสาขาย พนฺธิย;

ปกฺขิปิํ ปาสํ คีวายํ, อถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ อโยนิโส มนสิการาติ อนุปายมนสิกาเรน, อสุเภ สุภนฺติ วิปลฺลาสคฺคาเหนฯ กามราเคน อฏฺฏิตาติ กามคุเณสุ ฉนฺทราเคน ปีฬิตาฯ อโหสิํ อุทฺธตา ปุพฺเพ, จิตฺเต อวสวตฺตินีติ ปุพฺเพ มม จิตฺเต มยฺหํ วเส อวตฺตมาเน อุทฺธตา นานารมฺมเณ วิกฺขิตฺตจิตฺตา อสมาหิตา อโหสิํฯ

ปริยุฏฺฐิตา กฺเลเสหิ, สุภสญฺญานุวตฺตินีติ ปริยุฏฺฐานปตฺเตหิ กามราคาทิกิเลเสหิ อภิภูตา รูปาทีสุ สุภนฺติ ปวตฺตาย กามสญฺญาย อนุวตฺตนสีลาฯ สมํ จิตฺตสฺส น ลภิํ, ราคจิตฺตวสานุคาติ กามราคสมฺปยุตฺตจิตฺตสฺส วสํ อนุคจฺฉนฺตี อีสกมฺปิ จิตฺตสฺส สมํ เจโตสมถํ จิตฺเตกคฺคตํ น ลภิํฯ

กิสา ปณฺฑุ วิวณฺณา จาติ เอวํ อุกฺกณฺฐิตภาเวน กิสา ธมนิสนฺถตคตฺตา อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตา ตโต เอว วิวณฺณา วิคตฉวิวณฺณา จ หุตฺวาฯ สตฺต วสฺสานีติ สตฺต สํวจฺฉรานิฯ จาริหนฺติ จริํ อหํฯ

นาหํ ทิวา วา รตฺติํ วา, สุขํ วินฺทิํ สุทุกฺขิตาติ เอวมหํ สตฺตสุ สํวจฺฉเรสุ กิเลสทุกฺเขน ทุกฺขิตา เอกทาปิ ทิวา วา รตฺติํ วา สมณสุขํ น ปฏิลภิํฯ

ตโตติ กิเลสปริยุฏฺฐาเนน สมณสุขาลาภภาวโตฯ รชฺชุํ คเหตฺวาน ปาวิสิํ, วนมนฺตรนฺติ ปาสรชฺชุํ อาทาย วนนฺตรํ ปาวิสิํฯ กิมตฺถํ ปาวิสีติ เจ อาห – ‘‘วรํ เม อิธ อุพฺพนฺธํ, ยญฺจ หีนํ ปุนาจเร’’ติ ยทหํ สมณธมฺมํ กาตุํ อสกฺโกนฺตี หีนํ คิหิภาวํ ปุน อาจเร อาจเรยฺยํ อนุติฏฺเฐยฺยํ, ตโต สตคุเณน สหสฺสคุเณน อิมสฺมิํ วนนฺตเร อุพฺพนฺธํ พนฺธิตฺวา มรณํ เม วรํ เสฏฺฐนฺติ อตฺโถฯ อถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เมติ ยทา รุกฺขสาขาย พนฺธปาสํ คีวายํ ปกฺขิปิ, อถ ตทนนฺตรเมว วุฏฺฐานคามินิวิปสฺสนามคฺเคน ฆฏิตตฺตา มคฺคปฏิปาฏิยา สพฺพาสเวหิ มม จิตฺตํ วิมุจฺจิ วิมุตฺตํ อโหสีติฯ

สีหาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สุนฺทรีนนฺทาเถรีคาถาวณฺณนา

อาตุรํ อสุจินฺติอาทิกา สุนฺทรีนนฺทาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา, สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ ฌายินีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา กุสลํ อุปจินนฺตี กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สกฺยราชกุเล นิพฺพตฺติฯ นนฺทาติสฺสา นามํ อกํสุฯ อปรภาเค รูปสมฺปตฺติยา สุนฺทรีนนฺทา, ชนปทกลฺยาณีติ จ ปญฺญายิตฺถฯ สา อมฺหากํ ภควติ สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา อนุปุพฺเพน กปิลวตฺถุํ คนฺตฺวา นนฺทกุมารญฺจ ราหุลกุมารญฺจ ปพฺพาเชตฺวา คเต สุทฺโธทนมหาราเช จ ปรินิพฺพุเต มหาปชาปติโคตมิยา ราหุลมาตาย จ ปพฺพชิตาย จินฺเตสิ – ‘‘มยฺหํ เชฏฺฐภาตา จกฺกวตฺติรชฺชํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา โลเก อคฺคปุคฺคโล พุทฺโธ ชาโต, ปุตฺโตปิสฺส ราหุลกุมาโร ปพฺพชิ, ภตฺตาปิ เม นนฺทราชา, มาตาปิ มหาปชาปติโคตมี, ภคินีปิ ราหุลมาตา ปพฺพชิตา, อิทานาหํ เคเห กิํ กริสฺสามิ, ปพฺพชิสฺสามี’’ติ ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา ญาติสิเนเหน ปพฺพชิ, โน สทฺธายฯ ตสฺมา ปพฺพชิตฺวาปิ รูปํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนมทาฯ ‘‘สตฺถา รูปํ วิวณฺเณติ ครหติ, อเนกปริยาเยน รูเป อาทีนวํ ทสฺเสตี’’ติ พุทฺธุปฏฺฐานํ น คจฺฉตีติอาทิ สพฺพํ เหฏฺฐา อภิรูปนนฺทาย วตฺถุสฺมิํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อยํ ปน วิเสโส – สตฺถารา นิมฺมิตํ อิตฺถิรูปํ อนุกฺกเมน ชราภิภูตํ ทิสฺวา อนิจฺจโต ทุกฺขโต อนตฺตโต มนสิกโรนฺติยา เถริยา กมฺมฏฺฐานาภิมุขํ จิตฺตํ อโหสิฯ ตํ ทิสฺวา สตฺถา ตสฺสา สปฺปายวเสน ธมฺมํ เทเสนฺโต –

[82]

‘‘อาตุรํ อสุจิํ ปูติํ, ปสฺส นนฺเท สมุสฺสยํ;

อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํฯ

[83]

‘‘ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทํ;

ทุคฺคนฺธํ ปูติกํ วาติ, พาลานํ อภินนฺทิตํฯ

[84]

‘‘เอวเมตํ อเวกฺขนฺตี, รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา;

ตโต สกาย ปญฺญาย, อภินิพฺพิชฺฌ ทกฺขิส’’นฺติฯ –

อิมา ติสฺโส คาถา อภาสิฯ

สา เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิฯ ตสฺสา อุปริมคฺคตฺถาย กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขนฺโต ‘‘นนฺเท, อิมสฺมิํ สรีเร อปฺปมตฺตโกปิ สาโร นตฺถิ, มํสโลหิตเลปโน ชราทีนํ วาสภูโต, อฏฺฐิปุญฺชมตฺโต เอวาย’’นฺติ ทสฺเสตุํ –

‘‘อฏฺฐินํ นครํ กตํ, มํสโลหิตเลปนํ;

ยตฺถ ชรา จ มจฺจุ จ, มาโน มกฺโข จ โอหิโต’’ติฯ (ธ. ป. 150) –

ธมฺมปเท อิมํ คาถมาหฯ

สา เทสนาวสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.3.166-219) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ