เมนู

8. โสมาเถรีคาถาวณฺณนา

ยํ ตํ อิสีหิ ปตฺตพฺพนฺติอาทิกา โสมาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี สิขิสฺส ภควโต กาเล ขตฺติยมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา อรุณรญฺโญ อคฺคมเหสี อโหสีติ สพฺพํ อตีตวตฺถุ อภยตฺเถริยา วตฺถุสทิสํฯ ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุ ปน อยํ เถรี ตตฺถ ตตฺถ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พิมฺพิสารสฺส รญฺโญ ปุโรหิตสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา โสมาติ นามํ อโหสิฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺตา สตฺถุ ราชคหปเวสเน ปฏิลทฺธสทฺธา อุปาสิกา หุตฺวา อปรภาเค สญฺชาตสํเวคา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.1.71, 80-90) –

‘‘นคเร อรุณวติยา, อรุโณ นาม ขตฺติโย;

ตสฺส รญฺโญ อหุํ ภริยา, วาริตํ วารยามหํฯ

‘‘ยาวตา…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ –

สพฺพํ อภยตฺเถริยา อปทานสทิสํฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิมุตฺติสุเขน สาวตฺถิยํ วิหรนฺตี เอกทิวสํ ทิวาวิหารตฺถาย อนฺธวนํ ปวิสิตฺวา อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิฯ อถ นํ มาโร วิเวกโต วิจฺเฉเทตุกาโม อทิสฺสมานุรูโป อุปคนฺตฺวา อากาเส ฐตฺวา –

[60]

‘‘ยํ ตํ อิสีหิ ปตฺตพฺพํ, ฐานํ ทุรภิสมฺภวํ;

น ตํ ทฺวงฺคุลปญฺญาย, สกฺกา ปปฺโปตุมิตฺถิยา’’ติฯ – อิมํ คาถมาห;

ตสฺสตฺโถ – สีลกฺขนฺธาทีนํ เอสนฏฺเฐน ‘‘อิสี’’ติ ลทฺธนาเมหิ พุทฺธาทีหิ มหาปญฺเญหิ ปตฺตพฺพํ, ตํ อญฺเญหิ ปน ทุรภิสมฺภวํ ทุนฺนิปฺผาทนียํฯ ยํ ตํ อรหตฺตสงฺขาตํ ปรมสฺสาสฏฺฐานํ, น ตํ ทฺวงฺคุลปญฺญาย นิหีนปญฺญาย อิตฺถิยา ปาปุณิตุํ สกฺกาฯ

อิตฺถิโย หิ สตฺตฏฺฐวสฺสกาลโต ปฏฺฐาย สพฺพกาลํ โอทนํ ปจนฺติโย ปกฺกุถิเต อุทเก ตณฺฑุเล ปกฺขิปิตฺวา ‘‘เอตฺตาวตา โอทนํ ปกฺก’’นฺติ น ชานนฺติ, ปกฺกุถิยมาเน ปน ตณฺฑุเล ทพฺพิยา อุทฺธริตฺวา ทฺวีหิ องฺคุลีหิ ปีเฬตฺวา ชานนฺติ, ตสฺมา ทฺวงฺคุลิปญฺญายาติ วุตฺตาฯ

ตํ สุตฺวา เถรี มารํ อปสาเทนฺตี –

[61]

‘‘อิตฺถิภาโว โน กิํ กยิรา, จิตฺตมฺหิ สุสมาหิเต;

ญาณมฺหิ วตฺตมานมฺหิ, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโตฯ

[62]

‘‘สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที, ตโมกฺขนฺโธ ปทาลิโต;

เอวํ ชานาหิ ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกา’’ติฯ –

อิตรา ทฺเว คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ อิตฺถิภาโว โน กิํ กยิราติ มาตุคามภาโว อมฺหากํ กิํ กเรยฺย, อรหตฺตปฺปตฺติยา กีทิสํ วิพนฺธํ อุปฺปาเทยฺยฯ จิตฺตมฺหิ สุสมาหิเตติ จิตฺเต อคฺคมคฺคสมาธินา สุฏฺฐุ สมาหิเตฯ ญาณมฺหิ วตฺตมานมฺหีติ ตโต อรหตฺตมคฺคญาเณ ปวตฺตมาเนฯ สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโตติ จตุสจฺจธมฺมํ ปริญฺญาทิวิธินา สมฺมเทว ปสฺสโตฯ อยญฺเหตฺถ สงฺเขโป – ปาปิม, อิตฺถี วา โหตุ ปุริโส วา, อคฺคมคฺเค อธิคเต อรหตฺตํ หตฺถคตเมวาติฯ

อิทานิ ตสฺส อตฺตนา อธิคตภาวํ อุชุกเมว ทสฺเสนฺตี ‘‘สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที’’ติ คาถมาหฯ สา วุตฺตตฺถาเยวฯ

โสมาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ติกนิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุกฺกนิปาโต

1. ภทฺทากาปิลานีเถรีคาถาวณฺณนา

จตุกฺกนิปาเต ปุตฺโต พุทฺธสฺส ทายาโทติอาทิกา ภทฺทาย กาปิลานิยา เถริยา คาถาฯ สา กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺตีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา ตโต จุตา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ พาราณสิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา ปติกุลํ คนฺตฺวา, เอกทิวสํ อตฺตโน นนนฺทาย สทฺธิํ กลหํ กโรนฺตี ตาย ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปิณฺฑปาเต ทินฺเน ‘‘อยํ อิมสฺส ทานํ ทตฺวา อุฬารสมฺปตฺติํ ลภิสฺสตี’’ติ ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลสฺส ปูเรตฺวา อทาสิฯ มหาชโน ครหิ – ‘‘พาเล, ปจฺเจกพุทฺโธ เต กิํ อปรชฺฌี’’ติ? สา เตสํ วจเนน ลชฺชมานา ปุน ปตฺตํ คเหตฺวา กลลํ นีหริตฺวา โธวิตฺวา คนฺธจุณฺเณน อุพฺพฏฺเฏตฺวา จตุมธุรสฺส ปูเรตฺวา อุปริ อาสิตฺเตน ปทุมคพฺภวณฺเณน สปฺปินา วิชฺโชตมานํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา ‘‘ยถา อยํ ปิณฺฑปาโต โอภาสชาโต, เอวํ โอภาสชาตํ เม สรีรํ โหตู’’ติ ปตฺถนํ ปฏฺฐเปสิฯ สา ตโต จวิตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺตี กสฺสปพุทฺธกาเล พาราณสิยํ มหาวิภวสฺส เสฏฺฐิโน ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ปุพฺพกมฺมผเลน ทุคฺคนฺธสรีรา มนุสฺเสหิ ชิคุจฺฉิตพฺพา หุตฺวา สํเวคชาตา อตฺตโน อาภรเณหิ สุวณฺณิฏฺฐกํ กาเรตฺวา ภควโต เจติเย ปติฏฺฐเปสิ, อุปฺปลหตฺเถน จ ปูชํ อกาสิฯ เตนสฺสา สรีรํ ตสฺมิํเยว ภเว สุคนฺธํ มโนหรํ ชาตํฯ สา ปติโน ปิยา มนาปา หุตฺวา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา ตโต จุตา สคฺเค นิพฺพตฺติฯ ตตฺถาปิ ยาวชีวํ ทิพฺพสุขํ อนุภวิตฺวา, ตโต จุตา พาราณสิรญฺโญ ธีตา หุตฺวา ตตฺถ เทวสมฺปตฺติสทิสํ สมฺปตฺติํ อนุภวนฺตี จิรกาลํ ปจฺเจกพุทฺเธ อุปฏฺฐหิตฺวา, เตสุ ปรินิพฺพุเตสุ สํเวคชาตา ตาปสปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตฺวา อุยฺยาเน วสนฺตี ฌานานิ ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุตา สาคลนคเร โกสิยโคตฺตสฺส พฺราหฺมณกุลสฺส เคเห นิพฺพตฺติตฺวา มหตา ปริหาเรน วฑฺฒิตฺวา วยปฺปตฺตา มหาติตฺถคาเม ปิปฺผลิกุมารสฺส เคหํ นีตาฯ ตสฺมิํ ปพฺพชิตุํ นิกฺขนฺเต มหนฺตํ โภคกฺขนฺธํ มหนฺตญฺจ ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย ปพฺพชฺชตฺถาย นิกฺขมิตฺวา ปญฺจ วสฺสานิ ติตฺถิยาราเม ปวิสิตฺวา อปรภาเค มหาปชาปติโคตมิยา สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทญฺจ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.3.244-313) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

‘‘ตทาหุ หํสวติยํ, วิเทโห นาม นามโต;

เสฏฺฐี ปหูตรตโน, ตสฺส ชายา อโหสหํฯ

‘‘กทาจิ โส นราทิจฺจํ, อุเปจฺจ สปริชฺชโน;

ธมฺมมสฺโสสิ พุทฺธสฺส, สพฺพทุกฺขภยปฺปหํฯ

‘‘สาวกํ ธุตวาทานํ, อคฺคํ กิตฺเตสิ นายโก;

สุตฺวา สตฺตาหิกํ ทานํ, ทตฺวา พุทฺธสฺส ตาทิโนฯ

‘‘นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ตํ ฐานมภิปตฺถยิํ;

ส หาสยนฺโต ปริสํ, ตทา หิ นรปุงฺคโวฯ

‘‘เสฏฺฐิโน อนุกมฺปาย, อิมา คาถา อภาสถ;

ลจฺฉเส ปตฺถิตํ ฐานํ, นิพฺพุโต โหหิ ปุตฺตกฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโกฯ

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;

เมตฺตจิตฺโต ปริจริ, ปจฺจเยหิ วินายกํฯ

‘‘สาสนํ โชตยิตฺวาน, โส มทฺทิตฺวา กุติตฺถิเย;

เวเนยฺยํ วินยิตฺวา จ, นิพฺพุโต โส สสาวโกฯ