7. เสลาเถรีคาถาวณฺณนา

นตฺถิ นิสฺสรณํ โลเกติอาทิกา เสลาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺตา มาตาปิตูหิ สมานชาติกสฺส กุลปุตฺตสฺส ทินฺนา, เตน สทฺธิํ พหูนิ วสฺสสตานิ สุขสํวาสํ วสิตฺวา ตสฺมิํ กาลงฺกเต สยมฺปิ อทฺธคตา วโยอนุปฺปตฺตา สํเวคชาตา กิํกุสลคเวสินี กาเลน กาลํ อาราเมน อารามํ วิหาเรน วิหารํ อนุวิจรติ ‘‘สมณพฺราหฺมณานํ สนฺติเก ธมฺมํ โสสฺสามี’’ติฯ สา เอกทิวสํ สตฺถุ โพธิรุกฺขํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ยทิ พุทฺโธ ภควา อสโม อสมสโม อปฺปฏิปุคฺคโล, ทสฺเสตุ เม อยํ โพธิ ปาฏิหาริย’’นฺติ นิสีทิฯ ตสฺสา ตถา จิตฺตุปฺปาทสมนนฺตรเมว โพธิ ปชฺชลิ, สพฺพโสวณฺณมยา สาขา อุฏฺฐหิํสุ, สพฺพา ทิสา วิโรจิํสุฯ สา ตํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา ครุจิตฺตีการํ อุปฏฺฐเปตฺวา สิรสิ อญฺชลิํ ปคฺคยฺห สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตตฺเถว นิสีทิฯ สตฺตเม ทิวเส อุฬารํ ปูชาสกฺการํ อกาสิฯ สา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อาฬวีรฏฺเฐ อาฬวิกสฺส รญฺโญ ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ เสลาติสฺสา นามํ อโหสิฯ อาฬวิกสฺส ปน รญฺโญ ธีตาติ กตฺวา อาฬวิกาติปิ นํ โวหรนฺติฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺตา สตฺถริ อาฬวกํ ทเมตฺวา ตสฺส หตฺเถ ปตฺตจีวรํ ทตฺวา เตน สทฺธิํ อาฬวีนครํ อุปคเต ทาริกา หุตฺวา รญฺญา สทฺธิํ สตฺถุ สนฺติกํ อุปคนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา อุปาสิกา อโหสิฯ สา อปรภาเค สญฺชาตสํเวคา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา สงฺขาเร สมฺมสนฺตี อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตฺตา ปริปกฺกญาณา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.2.61-85) –

‘‘นคเร หํสวติยา, จาริกี อาสหํ ตทา;

อาราเมน จ อารามํ, จรามิ กุสลตฺถิกาฯ

‘‘กาฬปกฺขมฺหิ ทิวเส, อทฺทสํ โพธิมุตฺตมํ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, โพธิมูเล นิสีทหํฯ

‘‘ครุจิตฺตํ อุปฏฺเฐตฺวา, สิเร กตฺวาน อญฺชลิํ;

โสมนสฺสํ ปเวเทตฺวา, เอวํ จินฺเตสิ ตาวเทฯ

‘‘ยทิ พุทฺโธ อมิตคุโณ, อสมปฺปฏิปุคฺคโล;

ทสฺเสตุ ปาฏิหีรํ เม, โพธิ โอภาสตุ อยํฯ

‘‘สห อาวชฺชิเต มยฺหํ, โพธิ ปชฺชลิ ตาวเท;

สพฺพโสณฺณมยา อาสิ, ทิสา สพฺพา วิโรจติฯ

‘‘สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตตฺถ, โพธิมูเล นิสีทหํ;

สตฺตเม ทิวเส ปตฺเต, ทีปปูชํ อกาสหํฯ

‘‘อาสนํ ปริวาเรตฺวา, ปญฺจทีปานิ ปชฺชลุํ;

ยาว อุเทติ สูริโย, ทีปา เม ปชฺชลุํ ตทาฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, ปญฺจทีปาติ วุจฺจติ;

สฏฺฐิโยชนมุพฺเพธํ, ติํสโยชนวิตฺถตํฯ

‘‘อสงฺขิยานิ ทีปานิ, ปริวาเร ชลิํสุ เม;

ยาวตา เทวภวนํ, ทีปาโลเกน โชตติฯ

‘‘ปรมฺมุขา นิสีทิตฺวา, ยทิ อิจฺฉามิ ปสฺสิตุํ;

อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ, สพฺพํ ปสฺสามิ จกฺขุนาฯ

‘‘ยาวตา อภิกงฺขามิ, ทฏฺฐุํ สุคตทุคฺคเต;

ตตฺถ อาวรณํ นตฺถิ, รุกฺเขสุ ปพฺพเตสุ วาฯ

‘‘อสีติเทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํ;

สตานํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

ทีปสตสหสฺสานิ, ปริวาเร ชลนฺติ เมฯ

‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, อุปฺปชฺชิํ มาตุกุจฺฉิยํ;

มาตุกุจฺฉิคตา สนฺตี, อกฺขิ เม น นิมีลติฯ

‘‘ทีปสตสหสฺสานิ, ปุญฺญกมฺมสมงฺคิตา;

ชลนฺติ สูติกาเคเห, ปญฺจทีปานิทํ ผลํฯ

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, มานสํ วินิวตฺตยิํ;

อชรามตํ สีติภาวํ, นิพฺพานํ ผสฺสยิํ อหํฯ

‘‘ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ, อรหตฺตมปาปุณิํ;

อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ, คุณมญฺญาย โคตโมฯ

‘‘มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สุญฺญาคาเร วสนฺติยา;

ตทา ปชฺชลเต ทีปํ, ปญฺจทีปานิทํ ผลํฯ

‘‘ทิพฺพจกฺขุวิสุทฺธํ เม, สมาธิกุสลา อหํ;

อภิญฺญาปารมิปฺปตฺตา, ปญฺจทีปานิทํ ผลํฯ

‘‘สพฺพโวสิตโวสานา, กตกิจฺจา อนาสวา;

ปญฺจทีปา มหาวีร, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทีปมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปญฺจทีปานิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เถรี สาวตฺถิยํ วิหรนฺตี เอกทิวสํ ปจฺฉาภตฺตํ สาวตฺถิโต นิกฺขมิตฺวา ทิวาวิหารตฺถาย อนฺธวนํ ปวิสิตฺวา อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิฯ อถ นํ มาโร วิเวกโต วิจฺเฉเทตุกาโม อญฺญาตกรูเปน อุปคนฺตฺวา –

[57]

‘‘นตฺถิ นิสฺสรณํ โลเก, กิํ วิเวเกน กาหสิ;

ภุญฺชาหิ กามรติโย, มาหุ ปจฺฉานุตาปินี’’ติฯ – คาถมาห;

ตสฺสตฺโถ – อิมสฺมิํ โลเก สพฺพสมเยสุปิ อุปปริกฺขียมาเนสุ นิสฺสรณํ นิพฺพานํ นาม นตฺถิ เตสํ เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ ฉนฺทโส ปฏิญฺญายมานํ โวหารมตฺตเมเวตํ, ตสฺมา กิํ วิเวเกน กาหสิ เอวรูเป สมฺปนฺนปฐมวเย ฐิตา อิมินา กายวิเวเกน กิํ กริสฺสสิ? อถ โข ภุญฺชาหิ กามรติโย วตฺถุกามกิเลสกามสนฺนิสฺสิตา ขิฑฺฑารติโย ปจฺจนุโภหิฯ กสฺมา? มาหุ ปจฺฉานุตาปินี ‘‘ยทตฺถํ พฺรหฺมจริยํ จรามิ, ตเทว นิพฺพานํ นตฺถิ, เตเนเวตํ นาธิคตํ, กามโภคา จ ปริหีนา, อนตฺโถ วต มยฺห’’นฺติ ปจฺฉา วิปฺปฏิสารินี มา อโหสีติ อธิปฺปาโยฯ

ตํ สุตฺวา เถรี ‘‘พาโล วตายํ มาโร, โย มม ปจฺจกฺขภูตํ นิพฺพานํ ปฏิกฺขิปติฯ กาเมสุ จ มํ ปวาเรติ, มม ขีณาสวภาวํ น ชานาติฯ หนฺท นํ ตํ ชานาเปตฺวา ตชฺเชสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา –

[58]

‘‘สตฺติสูลูปมา กามา, ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา;

ยํ ตฺวํ กามรติํ พฺรูสิ, อรตี ทานิ สา มมฯ

[59]

‘‘สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที, ตโมกฺขนฺโธ ปทาลิโต;

เอวํ ชานาหิ ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกา’’ติฯ – อิมํ คาถาทฺวยมาห;

ตตฺถ สตฺติสูลูปมา กามาติ กามา นาม เยน อธิฏฺฐิตา, ตสฺส สตฺตสฺส วินิวิชฺฌนโต นิสิตสตฺติ วิย สูลํ วิย จ ทฏฺฐพฺพาฯ ขนฺธาติ อุปาทานกฺขนฺธาฯ อาสนฺติ เตสํฯ อธิกุฏฺฏนาติ ฉินฺทนาธิฏฺฐานา, อจฺจาทานฏฺฐานนฺติ อตฺโถฯ ยโต ขนฺเธ อจฺจาทาย สตฺตา กาเมหิ เฉชฺชเภชฺชํ ปาปุณนฺติฯ ยํ ตฺวํ กามรติํ พฺรูสิ, อรติ ทานิ สา มมาติ, ปาปิม, ตฺวํ ยํ กามรติํ รมิตพฺพํ เสวิตพฺพํ กตฺวา วทสิ, สา ทานิ มม นิรติชาติกตฺตา มีฬฺหสทิสา, น ตาย มม โกจิ อตฺโถ อตฺถีติฯ

ตตฺถ การณมาห ‘‘สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที’’ติอาทินาฯ ตตฺถ เอวํ ชานาหีติ ‘‘สพฺพโส ปหีนตณฺหาวิชฺชา’’ติ มํ ชานาหิ, ตโต เอว พลวิธมนวิสยาติกฺกมเนหิ อนฺตก ลามกาจาร, มาร, ตฺวํ มยา นิหโต พาธิโต อสิ, น ปนาหํ ตยา พาธิตพฺพาติ อตฺโถฯ

เอวํ เถริยา มาโร สนฺตชฺชิโต ตตฺเถวนฺตรธายิฯ เถรีปิ ผลสมาปตฺติสุเขน อนฺธวเน ทิวสภาคํ วีตินาเมตฺวา สายนฺเห วสนฏฺฐานเมว คตาฯ

เสลาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. โสมาเถรีคาถาวณฺณนา

ยํ ตํ อิสีหิ ปตฺตพฺพนฺติอาทิกา โสมาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี สิขิสฺส ภควโต กาเล ขตฺติยมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา อรุณรญฺโญ อคฺคมเหสี อโหสีติ สพฺพํ อตีตวตฺถุ อภยตฺเถริยา วตฺถุสทิสํฯ ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุ ปน อยํ เถรี ตตฺถ ตตฺถ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พิมฺพิสารสฺส รญฺโญ ปุโรหิตสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา โสมาติ นามํ อโหสิฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺตา สตฺถุ ราชคหปเวสเน ปฏิลทฺธสทฺธา อุปาสิกา หุตฺวา อปรภาเค สญฺชาตสํเวคา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.1.71, 80-90) –

‘‘นคเร อรุณวติยา, อรุโณ นาม ขตฺติโย;

ตสฺส รญฺโญ อหุํ ภริยา, วาริตํ วารยามหํฯ

‘‘ยาวตา…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ –

สพฺพํ อภยตฺเถริยา อปทานสทิสํฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิมุตฺติสุเขน สาวตฺถิยํ วิหรนฺตี เอกทิวสํ ทิวาวิหารตฺถาย อนฺธวนํ ปวิสิตฺวา อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิฯ อถ นํ มาโร วิเวกโต วิจฺเฉเทตุกาโม อทิสฺสมานุรูโป อุปคนฺตฺวา อากาเส ฐตฺวา –

[60]

‘‘ยํ ตํ อิสีหิ ปตฺตพฺพํ, ฐานํ ทุรภิสมฺภวํ;

น ตํ ทฺวงฺคุลปญฺญาย, สกฺกา ปปฺโปตุมิตฺถิยา’’ติฯ – อิมํ คาถมาห;

ตสฺสตฺโถ – สีลกฺขนฺธาทีนํ เอสนฏฺเฐน ‘‘อิสี’’ติ ลทฺธนาเมหิ พุทฺธาทีหิ มหาปญฺเญหิ ปตฺตพฺพํ, ตํ อญฺเญหิ ปน ทุรภิสมฺภวํ ทุนฺนิปฺผาทนียํฯ ยํ ตํ อรหตฺตสงฺขาตํ ปรมสฺสาสฏฺฐานํ, น ตํ ทฺวงฺคุลปญฺญาย นิหีนปญฺญาย อิตฺถิยา ปาปุณิตุํ สกฺกาฯ