ตตฺถ อพฺพหี วต เม สลฺลํ, ทุทฺทสํ หทยสฺสิตนฺติ อนุปจิตกุสลสมฺภาเรหิ ยาถาวโต ทุทฺทสํ มม จิตฺตสนฺนิสฺสิตํ ปีฬาชนนโต ทุนฺนีหรณโต อนฺโต ตุทนโต จ ‘‘สลฺล’’นฺติ ลทฺธนามํ โสกํ ตณฺหญฺจ อพฺพหี วต นีหริ วตฯ ยํ เม โสกปเรตายาติ ยสฺมา โสเกน อภิภูตาย มยฺหํ ธีตุโสกํ พฺยปานุทิ อนวเสสโต นีหริ, ตสฺมา อพฺพหี วต เม สลฺลนฺติ โยชนาฯ

สาชฺช อพฺพูฬฺหสลฺลาหนฺติ สา อหํ อชฺช สพฺพโส อุทฺธฏตณฺหาสลฺลา ตโต เอว นิจฺฉาตา ปรินิพฺพุตาฯ มุนินฺติ สพฺพญฺญุพุทฺธํ ตทุปเทสิตมคฺคผลนิพฺพานปเภทํ นววิธโลกุตฺตรธมฺมญฺจ, ตตฺถ ปติฏฺฐิตํ อฏฺฐอริยปุคฺคลสมูหสงฺขาตํ สงฺฆญฺจ, อนุตฺตเรหิ เตหิ โยชนโต สกลวฏฺฏทุกฺขวินาสนโต จ สรณํ ตาณํ เลณํ ปรายณนฺติ, อุเปมิ อุปคจฺฉามิ พุชฺฌามิ เสวามิ จาติ อตฺโถฯ

อุพฺพิริเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สุกฺกาเถรีคาถาวณฺณนา

กิํเม กตา ราชคเหติอาทิกา สุกฺกาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พนฺธุมตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺตา อุปาสิกาหิ สทฺธิํ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา ปพฺพชิตฺวา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา ปฏิภานวตี อโหสิฯ สา ตตฺถ พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ปุถุชฺชนกาลกิริยเมว กตฺวา ตุสิเต นิพฺพตฺติฯ ตถา สิขิสฺส ภควโต, เวสฺสภุสฺส ภควโต กาเลติ เอวํ ติณฺณํ สมฺมาสมฺพุทฺธานํ สาสเน สีลํ รกฺขิตฺวา พหุสฺสุตา ธมฺมธรา อโหสิ, ตถา กกุสนฺธสฺส, โกณาคมนสฺส, กสฺสปสฺส จ ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา วิสุทฺธสีลา พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา อโหสิฯ

เอวํ สา ตตฺถ ตตฺถ พหุํ ปุญฺญํ อุปจินิตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ, สุกฺกาติสฺสา นามํ อโหสิฯ

สา วิญฺญุตํ ปตฺตา สตฺถุ ราชคหปเวสเน ลทฺธปฺปสาทา อุปาสิกา หุตฺวา อปรภาเค ธมฺมทินฺนาย เถริยา สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สญฺชาตสํเวคา ตสฺสา เอว สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.4.111-142) –

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, วิปสฺสี นาม นายโก;

อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน, สพฺพธมฺมวิปสฺสโกฯ

‘‘ตทาหํ พนฺธุมติยํ, ชาตา อญฺญตเร กุเล;

ธมฺมํ สุตฺวาน มุนิโน, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

‘‘พหุสฺสุตา ธมฺมธรา, ปฏิภานวตี ตถา;

วิจิตฺตกถิกา จาปิ, ชินสาสนการิกาฯ

‘‘ตทา ธมฺมกถํ กตฺวา, หิตาย ชนตํ พหุํ;

ตโต จุตาหํ ตุสิตํ, อุปปนฺนา ยสสฺสินีฯ

‘‘เอกตฺติํเส อิโต กปฺเป, สิขี วิย สิขี ชิโน;

ตปนฺโต ยสสา โลเก, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

‘‘ตทาปิ ปพฺพชิตฺวาน, พุทฺธสาสนโกวิทา;

โชเตตฺวา ชินวากฺยานิ, ตโตปิ ติทิวํ คตาฯ

‘‘เอกตฺติํเสว กปฺปมฺหิ, เวสฺสภู นาม นายโก;

อุปฺปชฺชิตฺถ มหาญาณี, ตทาปิ จ ตเถวหํฯ

‘‘ปพฺพชิตฺวา ธมฺมธรา, โชตยิํ ชินสาสนํ;

คนฺตฺวา มรุปุรํ รมฺมํ, อนุโภสิํ มหาสุขํฯ

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, กกุสนฺโธ ชินุตฺตโม;

อุปฺปชฺชิ นรสรโณ, ตทาปิ จ ตเถวหํฯ

‘‘ปพฺพชิตฺวา มุนิมตํ, โชตยิตฺวา ยถายุกํ;

ตโต จุตาหํ ติทิวํ, อคํ สภวนํ ยถาฯ

‘‘อิมสฺมิํเยว กปฺปมฺหิ, โกณาคมนนายโก;

อุปฺปชฺชิ โลกสรโณ, อรโณ อมตงฺคโตฯ

‘‘ตทาปิ ปพฺพชิตฺวาน, สาสเน ตสฺส ตาทิโน;

พหุสฺสุตา ธมฺมธรา, โชตยิํ ชินสาสนํฯ

‘‘อิมสฺมิํเยว กปฺปมฺหิ, กสฺสโป มุนิมุตฺตโม;

อุปฺปชฺชิ โลกสรโณ, อรโณ มรณนฺตคูฯ

‘‘ตสฺสาปิ นรวีรสฺส, ปพฺพชิตฺวาน สาสเน;

ปริยาปุฏสทฺธมฺมา, ปริปุจฺฉา วิสารทาฯ

‘‘สุสีลา ลชฺชินี เจว, ตีสุ สิกฺขาสุ โกวิทา;

พหุํ ธมฺมกถํ กตฺวา, ยาวชีวํ มหามุเนฯ

‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;

ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต, มหารตนสญฺจเยฯ

‘‘ยทา ภิกฺขุสหสฺเสน, ปริวุโต โลกนายโก;

อุปาคมิ ราชคหํ, สหสฺสกฺเขน วณฺณิโตฯ

‘‘ทนฺโต ทนฺเตหิ สห ปุราณชฏิเลหิ, วิปฺปมุตฺโต วิปฺปมุตฺเตหิ;

สิงฺคีนิกฺขสวณฺโณ, ราชคหํ ปาวิสิ ภควาฯ

‘‘ทิสฺวา พุทฺธานุภาวํ ตํ, สุตฺวาว คุณสญฺจยํ;

พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ปูชยิํ ตํ ยถาพลํฯ

‘‘อปเรน จ กาเลน, ธมฺมทินฺนาย สนฺติเก;

อคารา นิกฺขมิตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

‘‘เกเสสุ ฉิชฺชมาเนสุ, กิเลเส ฌาปยิํ อหํ;

อุคฺคหิํ สาสนํ สพฺพํ, ปพฺพชิตฺวา จิเรนหํฯ

‘‘ตโต ธมฺมมเทเสสิํ, มหาชนสมาคเม;

ธมฺเม เทสิยมานมฺหิ, ธมฺมาภิสมโย อหุฯ

‘‘เนกปาณสหสฺสานํ, ตํ วิทิตฺวาติวิมฺหิโต;

อภิปฺปสนฺโน เม ยกฺโข, ภมิตฺวาน คิริพฺพชํฯ

‘‘กิํเม กตา ราชคเห มนุสฺสา, มธุํ ปีตาว อจฺฉเร;

เย สุกฺกํ น อุปาสนฺติ, เทเสนฺติํ อมตํ ปทํฯ

‘‘ตญฺจ อปฺปฏิวานียํ, อเสจนกโมชวํ;

ปิวนฺติ มญฺเญ สปฺปญฺญา, วลาหกมิวทฺธคูฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

เจโตปริยญาณสฺส, วสี โหมิ มหามุเนฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;

ญาณํ มม มหาวีร, อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเกฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ปญฺจสตภิกฺขุนิปริวารา มหาธมฺมกถิกา อโหสิฯ สา เอกทิวสํ ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺจา ภิกฺขุนุปสฺสยํ ปวิสิตฺวา สนฺนิสินฺนาย มหติยา ปริสาย มธุภณฺฑํ ปีเฬตฺวา สุมธุรํ ปาเยนฺตี วิย อมเตน อภิสิญฺจนฺตี วิย ธมฺมํ เทเสติฯ ปริสา จสฺสา ธมฺมกถํ โอหิตโสตา อวิกฺขิตฺตจิตฺตา สกฺกจฺจํ สุณาติฯ ตสฺมิํ ขเณ เถริยา จงฺกมนโกฏิยํ รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา ธมฺมเทสนาย ปสนฺนา ราชคหํ ปวิสิตฺวา รถิยาย รถิยํ สิงฺฆาฏเกน สิงฺฆาฏกํ วิจริตฺวา ตสฺสา คุณํ วิภาเวนฺตี –

[54]

‘‘กิํเม กตา ราชคเห มนุสฺสา, มธุํ ปีตาว อจฺฉเร;

เย สุกฺกํ น อุปาสนฺติ, เทเสนฺติํ พุทฺธสาสนํฯ

[55]

‘‘ตญฺจ อปฺปฏิวานียํ, อเสจนกโมชวํ;

ปิวนฺติ มญฺเญ สปฺปญฺญา, วลาหกมิวทฺธคู’’ติฯ –

อิมา ทฺเว คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ กิํเม กตา ราชคเห มนุสฺสาติ อิเม ราชคเห มนุสฺสา กิํ กตา, กิสฺมิํ นาม กิจฺเจ พฺยาวฏาฯ

มธุํ ปีตาว อจฺฉเรติ ยถา ภณฺฑมธุํ คเหตฺวา มธุํ ปีตวนฺโต วิสญฺญิโน หุตฺวา สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺโกนฺติ , เอวํ อิเมปิ ธมฺมสญฺญาย วิสญฺญิโน หุตฺวา มญฺเญ สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺโกนฺติ, เกวลํ อจฺฉนฺติเยวาติ อตฺโถฯ เย สุกฺกํ น อุปาสนฺติ, เทเสนฺติํ พุทฺธสาสนนฺติ พุทฺธสฺส ภควโต สาสนํ ยาถาวโต เทเสนฺติํ ปกาเสนฺติํ สุกฺกํ เถริํ เย น อุปาสนฺติ น ปยิรุปาสนฺติฯ เต อิเม ราชคเห มนุสฺสา กิํ กตาติ โยชนาฯ

ตญฺจ อปฺปฏิวานียนฺติ ตญฺจ ปน ธมฺมํ อนิวตฺติตภาวาวหํ นิยฺยานิกํ, อภิกฺกนฺตตาย วา ยถา โสตุชนสวนมโนหรภาเวน อนปนียํ, อเสจนกํ อนาสิตฺตกํ ปกติยาว มหารสํ ตโต เอว โอชวนฺตํฯ ‘‘โอสธ’’นฺติปิ ปาฬิฯ วฏฺฏทุกฺขพฺยาธิติกิจฺฉาย โอสธภูตํฯ ปิวนฺติ มญฺเญ สปฺปญฺญา, วลาหกมิวทฺธคูติ วลาหกนฺตรโต นิกฺขนฺตํ อุทกํ นิรุทกกนฺตาเร ปถคา วิย ตํ ธมฺมํ สปฺปญฺญา ปณฺฑิตปุริสา ปิวนฺติ มญฺเญ ปิวนฺตา วิย สุณนฺติฯ

มนุสฺสา ตํ สุตฺวา ปสนฺนมานสา เถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา สกฺกจฺจํ ธมฺมํ สุณิํสุฯ อปรภาเค เถริยา อายุปริโยสาเน ปรินิพฺพานกาเล สาสนสฺส นิยฺยานิกภาววิภาวนตฺถํ อญฺญํ พฺยากโรนฺตี –

[56]

‘‘สุกฺกา สุกฺเกหิ ธมฺเมหิ, วีตราคา สมาหิตา;

ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ, เชตฺวา มารํ สวาหน’’นฺติฯ – อิมํ คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ สุกฺกาติ สุกฺกาเถรี อตฺตานเมว ปรํ วิย ทสฺเสติฯ สุกฺเกหิ ธมฺเมหีติ สุปริสุทฺเธหิ โลกุตฺตรธมฺเมหิฯ วีตราคา สมาหิตาติ อคฺคมคฺเคน สพฺพโส วีตราคา อรหตฺตผลสมาธินา สมาหิตาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

สุกฺกาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เสลาเถรีคาถาวณฺณนา

นตฺถิ นิสฺสรณํ โลเกติอาทิกา เสลาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺตา มาตาปิตูหิ สมานชาติกสฺส กุลปุตฺตสฺส ทินฺนา, เตน สทฺธิํ พหูนิ วสฺสสตานิ สุขสํวาสํ วสิตฺวา ตสฺมิํ กาลงฺกเต สยมฺปิ อทฺธคตา วโยอนุปฺปตฺตา สํเวคชาตา กิํกุสลคเวสินี กาเลน กาลํ อาราเมน อารามํ วิหาเรน วิหารํ อนุวิจรติ ‘‘สมณพฺราหฺมณานํ สนฺติเก ธมฺมํ โสสฺสามี’’ติฯ สา เอกทิวสํ สตฺถุ โพธิรุกฺขํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ยทิ พุทฺโธ ภควา อสโม อสมสโม อปฺปฏิปุคฺคโล, ทสฺเสตุ เม อยํ โพธิ ปาฏิหาริย’’นฺติ นิสีทิฯ ตสฺสา ตถา จิตฺตุปฺปาทสมนนฺตรเมว โพธิ ปชฺชลิ, สพฺพโสวณฺณมยา สาขา อุฏฺฐหิํสุ, สพฺพา ทิสา วิโรจิํสุฯ สา ตํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา ครุจิตฺตีการํ อุปฏฺฐเปตฺวา สิรสิ อญฺชลิํ ปคฺคยฺห สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตตฺเถว นิสีทิฯ สตฺตเม ทิวเส อุฬารํ ปูชาสกฺการํ อกาสิฯ สา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อาฬวีรฏฺเฐ อาฬวิกสฺส รญฺโญ ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ เสลาติสฺสา นามํ อโหสิฯ อาฬวิกสฺส ปน รญฺโญ ธีตาติ กตฺวา อาฬวิกาติปิ นํ โวหรนฺติฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺตา สตฺถริ อาฬวกํ ทเมตฺวา ตสฺส หตฺเถ ปตฺตจีวรํ ทตฺวา เตน สทฺธิํ อาฬวีนครํ อุปคเต ทาริกา หุตฺวา รญฺญา สทฺธิํ สตฺถุ สนฺติกํ อุปคนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา อุปาสิกา อโหสิฯ สา อปรภาเค สญฺชาตสํเวคา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา สงฺขาเร สมฺมสนฺตี อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตฺตา ปริปกฺกญาณา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.2.61-85) –

‘‘นคเร หํสวติยา, จาริกี อาสหํ ตทา;

อาราเมน จ อารามํ, จรามิ กุสลตฺถิกาฯ

‘‘กาฬปกฺขมฺหิ ทิวเส, อทฺทสํ โพธิมุตฺตมํ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, โพธิมูเล นิสีทหํฯ