3. ติกนิปาโต

1. อปราสามาเถรีคาถาวณฺณนา

ติกนิปาเต ปณฺณวีสติวสฺสานีติอาทิกา อปราย สามาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล จนฺทภาคาย นทิยา ตีเร กินฺนรโยนิยํ นิพฺพตฺติฯ สา ตตฺถ กินฺนเรหิ สทฺธิํ กีฬาปสุตา วิจรติฯ อเถกทิวสํ สตฺถา ตสฺสา กุสลพีชโรปนตฺถํ ตตฺถ คนฺตฺวา นทีตีเร จงฺกมิฯ สา ภควนฺตํ ทิสฺวา หฏฺฐตุฏฺฐา สฬลปุปฺผานิ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เตหิ ปุปฺเผหิ ภควนฺตํ ปูเชสิฯ สา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสมฺพิยํ กุลฆเร นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา สามาวติยา สหายิกา หุตฺวา ตสฺสา มตกาเล สํเวคชาตา ปพฺพชิตฺวา ปญฺจวีสติ วสฺสานิ จิตฺตสมาธานํ อลภิตฺวา มหลฺลิกากาเล สุคโตวาทํ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.2.22-29) –

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสิํ กินฺนรี ตทา;

อทฺทสาหํ เทวเทวํ, จงฺกมนฺตํ นราสภํฯ

‘‘โอจินิตฺวาน สฬลํ, พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ;

อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, สฬลํ เทวคนฺธิกํฯ

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, วิปสฺสี โลกนายโก;

อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, เปกฺขมานาย เม ตทาฯ

‘‘อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน, วนฺทิตฺวา ทฺวิปทุตฺตมํ;

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตโต ปพฺพตมารุหิํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[39]

‘‘ปณฺณวีสติ วสฺสานิ, ยโต ปพฺพชิตาย เม;

นาภิชานามิ จิตฺตสฺส, สมํ ลทฺธํ กุทาจนํฯ

[40]

‘‘อลทฺธา เจตโส สนฺติํ, จิตฺเต อวสวตฺตินี;

ตโต สํเวคมาปาทิํ, สริตฺวา ชินสาสนํฯ

[41]

‘‘พหูหิ ทุกฺขธมฺเมหิ, อปฺปมาทรตาย เม;

ตณฺหกฺขโย อนุปฺปตฺโต, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

อชฺช เม สตฺตมี รตฺติ, ยโต ตณฺหา วิโสสิตา’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ จิตฺตสฺส สมนฺติ จิตฺตสฺส วูปสมํ, เจโตสมถมคฺคผลสมาธีติ อตฺโถฯ

ตโตติ ตสฺมา จิตฺตวสํ วตฺเตตุํ อสมตฺถภาวโตฯ สํเวคมาปาทินฺติ สตฺถริ ธรนฺเตปิ ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปตุํ อสกฺโกนฺตี ปจฺฉา กถํ ปาปยิสฺสามีติ สํเวคํ ญาณุตฺราสํ อาปชฺชิํฯ สริตฺวา ชินสาสนนฺติ กาณกจฺฉโปปมาทิสตฺถุโอวาทํ (สํ. นิ. 5.1117; ม. นิ. 3.252) อนุสฺสริตฺวาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อปราสามาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุตฺตมาเถรีคาถาวณฺณนา

จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุนฺติอาทิกา อุตฺตมาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พนฺธุมตีนคเร อญฺญตรสฺส กุฏุมฺพิกสฺส เคเห ฆรทาสี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ สา วยปฺปตฺตา อตฺตโน อยฺยกานํ เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺตี ชีวติฯ เตน จ สมเยน พนฺธุมราชา ปุณฺณมีทิวเส อุโปสถิโก หุตฺวา ปุเรภตฺตํ ทานานิ ทตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณาติฯ อถ มหาชนา ยถา ราชา ปฏิปชฺชติ, ตเถว ปุณฺณมีทิวเส อุโปสถงฺคานิ สมาทาย วตฺตนฺติฯ อถสฺสา ทาสิยา เอตทโหสิ – ‘‘เอตรหิ โข มหาราชา มหาชนา จ อุโปสถงฺคานิ สมาทาย วตฺตนฺติ, ยํนูนาหํ อุโปสถทิวเสสุ อุโปสถสีลํ สมาทาย วตฺเตยฺย’’นฺติฯ สา ตถา กโรนฺตี สุปริสุทฺธํ อุโปสถสีลํ รกฺขิตฺวา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺตา อปราปรํ สุคตีสุเยว สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา ปฏาจาราย เถริยา สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ตํ มตฺถกํ ปาเปตุํ นาสกฺขิฯ ปฏาจารา เถรี ตสฺสา จิตฺตาจารํ ญตฺวา โอวาทมทาสิฯ สา ตสฺสา โอวาเท ฐตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.2.1-21) –

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;

ทิวเส ปุณฺณมาย โส, อุปวสิ อุโปสถํฯ

‘‘อหํ เตน สมเยน, กุมฺภทาสี อหํ ตหิํ;

ทิสฺวา สราชกํ เสนํ, เอวาหํ จินฺตยิํ ตทาฯ

‘‘ราชาปิ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา, อุปวสิ อุโปสถํ;

สผลํ นูน ตํ กมฺมํ, ชนกาโย ปโมทิโตฯ

‘‘โยนิโส ปจฺจเวกฺขิตฺวา, ทุคฺคจฺจญฺจ ทลิทฺทตํ;

มานสํ สมฺปหํสิตฺวา, อุปวสิํ อุโปสถํฯ

‘‘อหํ อุโปสถํ กตฺวา, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;

เตน กมฺเมน สุกเตน, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ, อุพฺภโยชนมุคฺคตํ;

กูฏาคารวรูเปตํ, มหาสนสุภูสิตํฯ

‘‘อจฺฉรา สตสหสฺสา, อุปติฏฺฐนฺติ มํ สทา;

อญฺเญ เทเว อติกฺกมฺม, อติโรจามิ สพฺพทาฯ

‘‘จตุสฏฺฐิเทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํ;

เตสฏฺฐิจกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

‘‘สุวณฺณวณฺณา หุตฺวาน, ภเวสุ สํสรามหํ;

สพฺพตฺถ ปวรา โหมิ, อุโปสถสฺสิทํ ผลํฯ