ยตฺถ สตฺตา ปุถุชฺชนาติ ยสฺมิํ ขเณน ภิชฺชนสีเล อสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉปฏิกฺกูลสภาเว กาเย อิเม อนฺธปุถุชฺชนา สตฺตา ลคฺคา ลคฺคิตาฯ นิกฺขิปิสฺสามิมํ เทหนฺติ อหํ ปน อิมํ เทหํ ปูติกายํ ปุน อนาทาเนน นิรเปกฺขา ขิปิสฺสามิ ฉฑฺเฑสฺสามิฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘สมฺปชานา สตีมตี’’ติฯ

พหูหิ ทุกฺขธมฺเมหีติ ชาติชราทีหิ อเนเกหิ ทุกฺขธมฺเมหิ ผุฏฺฐายาติ อธิปฺปาโยฯ อปฺปมาทรตายาติ ตาย เอว ทุกฺโขติณฺณตาย ปฏิลทฺธสํเวคตฺตา สติอวิปฺปวาสสงฺขาเต อปฺปมาเท รตายฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ เอตฺถ จ สตฺถารา เทสิตนิยาเมน –

‘‘นิกฺขิปาหิ อิมํ เทหํ, อปฺปมาทรตาย เต;

ตณฺหกฺขยํ ปาปุณาหิ, กโรหิ พุทฺธสาสน’’นฺติฯ –

ปาโฐ , เถริยา วุตฺตนิยาเมเนว ปน สํคีติํ อาโรปิตตฺตาฯ อปฺปมาทรตาย เตติ อปฺปมาทรตาย ตยา ภวิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

อภยาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สามาเถรีคาถาวณฺณนา

จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุนฺติอาทิกา สามาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินิตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสมฺพิยํ คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา สามาติสฺสา นามํ อโหสิฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺตา สามาวติยา อุปาสิกาย ปิยสหายิกา หุตฺวา ตาย กาลงฺกตาย สญฺชาตสํเวคา ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตฺวา จ สามาวติกํ อารพฺภ อุปฺปนฺนโสกํ วิโนเทตุํ อสกฺโกนฺตี อริยมคฺคํ คณฺหิตุํ นาสกฺขิฯ อปรภาเค อาสนสาลาย นิสินฺนสฺส อานนฺทตฺเถรสฺส โอวาทํ สุตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ตโต สตฺตเม ทิวเส สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ตํ ปกาเสนฺตี –

[37]

‘‘จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุํ, วิหารา อุปนิกฺขมิํ;

อลทฺธา เจตโส สนฺติํ, จิตฺเต อวสวตฺตินี;

ตสฺสา เม อฏฺฐมี รตฺติ, ยโต ตณฺหา สมูหตาฯ

[38]

‘‘พหูหิ ทุกฺขธมฺเมหิ, อปฺปมาทรตาย เม;

ตณฺหกฺขโย อนุปฺปตฺโต, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ –

อุทานวเสน อิมา ทฺเว คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุํ, วิหารา อุปนิกฺขมินฺติ ‘‘มม วสนกวิหาเร วิปสฺสนามนสิกาเรน นิสินฺนา สมณกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปตุํ อสกฺโกนฺตี อุตุสปฺปายาภาเวน นนุ โข มยฺหํ วิปสฺสนา มคฺเคน ฆฏฺเฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา จตฺตาโร ปญฺจ จาติ นว วาเร วิหารา อุปสฺสยโต พหิ นิกฺขมิํฯ เตนาห ‘‘อลทฺธา เจตโส สนฺติํ, จิตฺเต อวสวตฺตินี’’ติฯ ตตฺถ เจตโส สนฺตินฺติ อริยมคฺคสมาธิํ สนฺธายาหฯ จิตฺเต อวสวตฺตินีติ วีริยสมตาย อภาเวน มม ภาวนาจิตฺเต น วสวตฺตินีฯ สา กิร อติวิย ปคฺคหิตวีริยา อโหสิฯ ตสฺสา เม อฏฺฐมี รตฺตีติ ยโต ปฏฺฐาย อานนฺทตฺเถรสฺส สนฺติเก โอวาทํ ปฏิลภิํ, ตโต ปฏฺฐาย รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี รตฺติยํ จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุํ วิหารโต นิกฺขมิตฺวา มนสิการํ ปวตฺเตนฺตี วิเสสํ อนธิคนฺตฺวา อฏฺฐมิยํ รตฺติยํ วีริยสมตํ ลภิตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา กิเลเส เขเปสินฺติ อตฺโถฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ตสฺสา เม อฏฺฐมี รตฺติ, ยโต ตณฺหา สมูหตา’’ติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

สามาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุกนิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ติกนิปาโต

1. อปราสามาเถรีคาถาวณฺณนา

ติกนิปาเต ปณฺณวีสติวสฺสานีติอาทิกา อปราย สามาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล จนฺทภาคาย นทิยา ตีเร กินฺนรโยนิยํ นิพฺพตฺติฯ สา ตตฺถ กินฺนเรหิ สทฺธิํ กีฬาปสุตา วิจรติฯ อเถกทิวสํ สตฺถา ตสฺสา กุสลพีชโรปนตฺถํ ตตฺถ คนฺตฺวา นทีตีเร จงฺกมิฯ สา ภควนฺตํ ทิสฺวา หฏฺฐตุฏฺฐา สฬลปุปฺผานิ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เตหิ ปุปฺเผหิ ภควนฺตํ ปูเชสิฯ สา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสมฺพิยํ กุลฆเร นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา สามาวติยา สหายิกา หุตฺวา ตสฺสา มตกาเล สํเวคชาตา ปพฺพชิตฺวา ปญฺจวีสติ วสฺสานิ จิตฺตสมาธานํ อลภิตฺวา มหลฺลิกากาเล สุคโตวาทํ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.2.22-29) –

‘‘จนฺทภาคานทีตีเร, อโหสิํ กินฺนรี ตทา;

อทฺทสาหํ เทวเทวํ, จงฺกมนฺตํ นราสภํฯ

‘‘โอจินิตฺวาน สฬลํ, พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ;

อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, สฬลํ เทวคนฺธิกํฯ

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, วิปสฺสี โลกนายโก;

อุปสิงฺฆิ มหาวีโร, เปกฺขมานาย เม ตทาฯ

‘‘อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน, วนฺทิตฺวา ทฺวิปทุตฺตมํ;

สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตโต ปพฺพตมารุหิํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ