สงฺฆาฏิํ นิกฺขิปิตฺวานาติ สนฺตรุตฺตรา เอว หุตฺวา ยถาสํหตํ อํเส ฐปิตํ สงฺฆาฏิํ หตฺถปาเส ฐเปตฺวาฯ ปตฺตกญฺจ นิกุชฺชิยาติ มยฺหํ วลญฺชนมตฺติกาปตฺตํ อโธมุขํ กตฺวา เอกมนฺเต ฐเปตฺวาฯ เสเล ขมฺเภสิมตฺตานํ, ตโมขนฺธํ ปทาลิยาติ ปพฺพเต นิสินฺนา อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา อปทาลิตปุพฺพํ โมหกฺขนฺธํ ปทาเลตฺวา, เตเนว จ โมหกฺขนฺธปทาลเนน อตฺตานํ อตฺตภาวํ ขมฺเภสิํ, มม สนฺตานํ อายติํ อนุปฺปตฺติธมฺมตาปาทเนน วิกฺขมฺเภสินฺติ อตฺโถฯ

จิตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เมตฺติกาเถรีคาถาวณฺณนา

กิญฺจาปิ โขมฺหิ ทุกฺขิตาติอาทิกา เมตฺติกาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺตี สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล คหปติกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ เจติเย รตเนน ปฏิมณฺฑิตาย เมขลาย ปูชํ อกาสิฯ สา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติฯ เสสํ อนนฺตเร วุตฺตสทิสํฯ อยํ ปน ปฏิภาคกูฏํ อภิรุหิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺตี วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.1.20-25) –

‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, ถูปการาปิกา อหุํ;

เมขลิกา มยา ทินฺนา, นวกมฺมาย สตฺถุโนฯ

‘‘นิฏฺฐิเต จ มหาถูเป, เมขลํ ปุนทาสหํ;

โลกนาถสฺส มุนิโน, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิฯ

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ เมขลมทํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ถูปการสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[29]

‘‘กิญฺจาปิ โขมฺหิ ทุกฺขิตา, ทุพฺพลา คตโยพฺพนา;

ทณฺฑโมลุพฺภ คจฺฉามิ, ปพฺพตํ อภิรูหิยฯ

[30]

‘‘นิกฺขิปิตฺวาน สงฺฆาฏิํ, ปตฺตกญฺจ นิกุชฺชิย;

นิสินฺนา จมฺหิ เสลมฺหิ, อถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ –

อิมา ทฺเว คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ ทุกฺขิตาติ โรคาภิภเวน ทุกฺขิตา สญฺชาตทุกฺขา ทุกฺขปฺปตฺตาฯ ทุพฺพลาติ ตาย เจว ทุกฺขปฺปตฺติยา, ชราชิณฺณตาย จ พลวิรหิตาฯ เตนาห ‘‘คตโยพฺพนา’’ติ, อทฺธคตาติ อตฺโถฯ

อถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เมติ เสลมฺหิ ปาสาเณ นิสินฺนา จมฺหิ, อถ ตทนนฺตรํ วีริยสมตาย สมฺมเทว โยชิตตฺตา มคฺคปฏิปาฏิยา สพฺเพหิปิ อาสเวหิ มม จิตฺตํ วิมุจฺจิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เมตฺติกาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. มิตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา

จาตุทฺทสิํ ปญฺจทสินฺติอาทิกา อปราย มิตฺตาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา พนฺธุมสฺส รญฺโญ อนฺเตปุริกา หุตฺวา วิปสฺสิสฺส ภควโต สาวิกํ เอกํ ขีณาสวตฺเถริํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา หุตฺวา ตสฺสา หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา ปณีตสฺส ขาทนียโภชนียสฺส ปูเรตฺวา มหคฺเฆน สาฏกยุเคน สทฺธิํ อทาสิฯ สา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุสฺมิํ สกฺยราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา อุปาสิกา อโหสิฯ สา อปรภาเค มหาปชาปติโคตมิยา สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.1.46-59) –

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;

ตสฺส รญฺโญ อหุํ ภริยา, เอกชฺฌํ จารยามหํฯ

‘‘รโหคตา นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;

อาทาย คมนียญฺหิ, กุสลํ นตฺถิ เม กตํฯ

‘‘มหาภิตาปํ กฏุกํ, โฆรรูปํ สุทารุณํ;

นิรยํ นูน คจฺฉามิ, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโยฯ

‘‘ราชานํ อุปสงฺกมฺม, อิทํ วจนมพฺรวิํ;

เอกํ เม สมณํ เทหิ, โภชยิสฺสามิ ขตฺติยฯ

‘‘อทาสิ เม มหาราชา, สมณํ ภาวิตินฺทฺริยํ;

ตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวาน, ปรมนฺเนน ปูรยิํฯ

‘‘ปูรยิตฺวา ปรมนฺนํ, คนฺธาเลปํ อกาสหํ;

ชาเลน ปิทหิตฺวาน, วตฺถยุเคน ฉาทยิํฯ

‘‘อารมฺมณํ มมํ เอตํ, สรามิ ยาวชีวิตํ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ติํสานํ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํ;

มนสา ปตฺถิตํ มยฺหํ, นิพฺพตฺตติ ยถิจฺฉิตํฯ

‘‘วีสานํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยิํ;

โอจิตตฺตาว หุตฺวาน, สํสรามิ ภเวสฺวหํฯ

‘‘สพฺพพนฺธนมุตฺตาหํ , อเปตา เม อุปาทิกา;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ (อป. เถรี 2.1.46-59);