4. อฑฺฒกาสิเถรีคาถาวณฺณนา

ยาว กาสิชนปโทติอาทิกา อฑฺฒกาสิยา เถริยา คาถาฯ อยํ กิร กสฺสปสฺส ทสพลสฺส กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา ภิกฺขุนีนํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา ปพฺพชิตฺวา ภิกฺขุนิสีเล ฐิตํ อญฺญตรํ ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตํ ขีณาสวตฺเถริํ คณิกาวาเทน อกฺโกสิตฺวา, ตโต จุตา นิรเย ปจฺจิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กาสิกรฏฺเฐ อุฬารวิภเว เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วุทฺธิปฺปตฺตา ปุพฺเพ กตสฺส วจีทุจฺจริตสฺส นิสฺสนฺเทน ฐานโต ปริภฏฺฐา คณิกา อโหสิฯ นาเมน อฑฺฒกาสี นามฯ ตสฺสา ปพฺพชฺชา จ ทูเตน อุปสมฺปทา จ ขนฺธเก อาคตาเยวฯ วุตฺตญฺเหตํ –

เตน โข ปน สมเยน อฑฺฒกาสี คณิกา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตา โหติฯ สา จ สาวตฺถิํ คนฺตุกามา โหติ ‘‘ภควโต สนฺติเก อุปสมฺปชฺชิสฺสามี’’ติฯ อสฺโสสุํ โข ธุตฺตา – ‘‘อฑฺฒกาสี กิร คณิกา สาวตฺถิํ คนฺตุกามา’’ติฯ เต มคฺเค ปริยุฏฺฐิํสุฯ อสฺโสสิ โข อฑฺฒกาสี คณิกา ‘‘ธุตฺตา กิร มคฺเค ปริยุฏฺฐิตา’’ติฯ ภควโต สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘‘อหญฺหิ อุปสมฺปชฺชิตุกามา, กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ? อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทูเตนปิ อุปสมฺปาเทตุ’’นฺติ (จูฬว. 430)ฯ

เอวํ ลทฺธูปสมฺปทา ปน วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.4.168-183) –

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

‘‘ตทาหํ ปพฺพชิตฺวาน, ตสฺส พุทฺธสฺส สาสเน;

สํวุตา ปาติโมกฺขมฺหิ, อินฺทฺริเยสุ จ ปญฺจสุฯ

‘‘มตฺตญฺญุนี จ อสเน, ยุตฺตา ชาคริเยปิ จ;

วสนฺตี ยุตฺตโยคาหํ, ภิกฺขุนิํ วิคตาสวํฯ

‘‘อกฺโกสิํ ทุฏฺฐจิตฺตาหํ, คณิเกติ ภณิํ ตทา;

เตน ปาเปน กมฺเมน, นิรยมฺหิ อปจฺจิสํฯ

‘‘เตน กมฺมาวเสเสน, อชายิํ คณิกากุเล;

พหุโสว ปราธีนา, ปจฺฉิมาย จ ชาติยํฯ

‘‘กาสีสุ เสฏฺฐิกุลชา, พฺรหฺมจารีพเลนหํ;

อจฺฉรา วิย เทเวสุ, อโหสิํ รูปสมฺปทาฯ

‘‘ทิสฺวาน ทสฺสนียํ มํ, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;

คณิกตฺเต นิเวเสสุํ, อกฺโกสนพเลน เมฯ

‘‘สาหํ สุตฺวาน สทฺธมฺมํ, พุทฺธเสฏฺเฐน เทสิตํ;

ปุพฺพวาสนสมฺปนฺนา, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

‘‘ตทูปสมฺปทตฺถาย, คจฺฉนฺตี ชินสนฺติกํ;

มคฺเค ธุตฺเต ฐิเต สุตฺวา, ลภิํ ทูโตปสมฺปทํฯ

‘‘สพฺพกมฺมํ ปริกฺขีณํ, ปุญฺญํ ปาปํ ตเถว จ;

สพฺพสํสารมุตฺติณฺณา , คณิกตฺตญฺจ เขปิตํฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

เจโตปริยญาณสฺส, วสี โหมิ มหามุเนฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;

ญาณํ มม มหาวีร, อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเกฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ (อป. เถรี 2.4.168-183);

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อุทานวเสน –

[25]

‘‘ยาว กาสิชนปโท, สุงฺโก เม ตตฺตโก อหุ;

ตํ กตฺวา เนคโม อคฺฆํ, อฑฺเฒนคฺฆํ ฐเปสิ มํฯ

[26]

‘‘อถ นิพฺพินฺทหํ รูเป, นิพฺพินฺทญฺจ วิรชฺชหํ;

มา ปุน ชาติสํสารํ, สนฺธาเวยฺยํ ปุนปฺปุนํ;

ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ ยาว กาสิชนปโท, สุงฺโก เม ตตฺตโก อหูติ กาสีสุ ชนปเทสุ ภโว สุงฺโก กาสิชนปโท, โส ยาว ยตฺตโก, ตตฺตโก มยฺหํ สุงฺโก อหุ อโหสิฯ กิตฺตโก ปน โสติ? สหสฺสมตฺโตฯ กาสิรฏฺเฐ กิร ตทา สุงฺกวเสน เอกทิวสํ รญฺโญ อุปฺปชฺชนกอาโย อโหสิ สหสฺสมตฺโต, อิมายปิ ปุริสานํ หตฺถโต เอกทิวสํ ลทฺธธนํ ตตฺตกํฯ

เตน วุตฺตํ – ‘‘ยาว กาสิชนปโท, สุงฺโก เม ตตฺตโก อหู’’ติฯ สา ปน กาสิสุงฺกปริมาณตาย กาสีติ สมญฺญํ ลภิฯ ตตฺถ เยภุยฺเยน มนุสฺสา สหสฺสํ ทาตุํ อสกฺโกนฺตา ตโต อุปฑฺฒํ ทตฺวา ทิวสภาคเมว รมิตฺวา คจฺฉนฺติ, เตสํ วเสนายํ อฑฺฒกาสีติ ปญฺญายิตฺถฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ตํ กตฺวา เนคโม อคฺฆํ, อฑฺเฒนคฺฆํ ฐเปสิ ม’’นฺติฯ ตํ ปญฺจสตมตฺตํ ธนํ อคฺฆํ กตฺวา เนคโม นิคมวาสิชโน อิตฺถิรตนภาเวน อนคฺฆมฺปิ สมานํ อฑฺเฒน อคฺฆํ นิมิตฺตํ อฑฺฒกาสีติ สมญฺญาวเสน มํ ฐเปสิ, ตถา มํ โวหรีติ อตฺโถฯ

อถ นิพฺพินฺทหํ รูเปติ เอวํ รูปูปชีวินี หุตฺวา ฐิตาฯ อถ ปจฺฉา สาสนํ นิสฺสาย รูเป อหํ นิพฺพินฺทิํ ‘‘อิติปิ รูปํ อนิจฺจํ, อิติปิทํ รูปํ ทุกฺขํ, อสุภ’’นฺติ ปสฺสนฺตี ตตฺถ อุกฺกณฺฐิํฯ นิพฺพินฺทญฺจ วิรชฺชหนฺติ นิพฺพินฺทนฺตี จาหํ ตโต ปรํ วิราคํ อาปชฺชิํฯ นิพฺพินฺทคฺคหเณน เจตฺถ ตรุณวิปสฺสนํ ทสฺเสติ, วิราคคฺคหเณน พลววิปสฺสนํฯ ‘‘นิพฺพินฺทนฺโต วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจตี’’ติ หิ วุตฺตํฯ มา ปุน ชาติสํสารํ, สนฺธาเวยฺยํ ปุนปฺปุนนฺติ อิมินา นิพฺพินฺทนวิรชฺชนากาเร นิทสฺเสติฯ ติสฺโส วิชฺชาติอาทินา เตสํ มตฺถกปฺปตฺติํ, ตํ วุตฺตนยเมวฯ

อฑฺฒกาสิเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. จิตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา

กิญฺจาปิ โขมฺหิ กิสิกาติอาทิกา จิตฺตาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อิโต จตุนฺนวุติกปฺเป จนฺทภาคาย นทิยา ตีเร กินฺนรโยนิยํ นิพฺพตฺติฯ สา เอกทิวสํ เอกํ ปจฺเจกพุทฺธํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา นฬปุปฺเผหิ ปูชํ กตฺวา วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ สา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห คหปติมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ ราชคหปฺปเวสเน ปฏิลทฺธสทฺธา ปจฺฉา มหาปชาปติโคตมิยา สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา มหลฺลิกากาเล คิชฺฌกูฏปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺตี วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน –