14. ติํสนิปาโต

1. สุภาชีวกมฺพวนิกาเถรีคาถาวณฺณนา

ติํสนิปาเต ชีวกมฺพวนํ รมฺมนฺติอาทิกา สุภาย ชีวกมฺพวนิกาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี, สมฺภาวิตกุสลมูลา อนุกฺกเมน ปริพฺรูหิตวิโมกฺขสมฺภารา ปริปกฺกญาณา หุตฺวา, อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ, สุภาติสฺสา นามมโหสิฯ ตสฺสา กิร สรีราวยวา โสภนวณฺณยุตฺตา อเหสุํ, ตสฺมา สุภาติ อนฺวตฺถเมว นามํ ชาตํฯ สา สตฺถุ ราชคหปฺปเวสเน ปฏิลทฺธสทฺธา อุปาสิกา หุตฺวา อปรภาเค สํสาเร ชาตสํเวคา กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา เนกฺขมฺมญฺจ เขมโต สลฺลกฺขนฺตี มหาปชาปติยา โคตมิยา สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี กติปาเหเนว อนาคามิผเล ปติฏฺฐาสิฯ

อถ นํ เอกทิวสํ อญฺญตโร ราชคหวาสี ธุตฺตปุริโส ตรุโณ ปฐมโยพฺพเน ฐิโต ชีวกมฺพวเน ทิวาวิหาราย คจฺฉนฺติํ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา มคฺคํ โอวรนฺโต กาเมหิ นิมนฺเตสิฯ สา ตสฺส นานปฺปกาเรหิ กามานํ อาทีนวํ อตฺตโน จ เนกฺขมฺมชฺฌาสยํ ปเวเทนฺตี ธมฺมํ กเถสิฯ โส ธมฺมกถํ สุตฺวาปิ น ปฏิกฺกมติ, นิพนฺธติเยวฯ เถรี นํ อตฺตโน วจเน อติฏฺฐนฺตํ อกฺขิมฺหิ จ อภิรตฺตํ ทิสฺวา, ‘‘หนฺท, ตยา สมฺภาวิตํ อกฺขิ’’นฺติ อตฺตโน เอกํ อกฺขิํ อุปฺปาเฏตฺวา ตสฺส อุปเนสิฯ ตโต โส ปุริโส สนฺตาโส สํเวคชาโต ตตฺถ วิคตราโคว หุตฺวา เถริํ ขมาเปตฺวา คโตฯ เถรี สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิฯ สตฺถุโน สห ทสฺสเนเนวสฺสา อกฺขิ ปฏิปากติกํ อโหสิฯ ตโต สา พุทฺธคตาย ปีติยา นิรนฺตรํ ผุฏา หุตฺวา อฏฺฐาสิฯ สตฺถา ตสฺสา จิตฺตาจารํ ญตฺวา ธมฺมํ เทเสตฺวา อคฺคมคฺคตฺถาย กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิฯ สา ปีติํ วิกฺขมฺเภตฺวา ตาวเทว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน วิหรนฺตี อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อตฺตนา เตน จ ธุตฺตปุริเสน วุตฺตคาถา อุทานวเสน –

[368]

‘‘ชีวกมฺพวนํ รมฺมํ, คจฺฉนฺติํ ภิกฺขุนิํ สุภํ;

ธุตฺตโก สนฺนิวาเรสิ, ตเมนํ อพฺรวี สุภาฯ

[369]

‘‘กิํ เต อปราธิตํ มยา, ยํ มํ โอวริยาน ติฏฺฐสิ;

น หิ ปพฺพชิตาย อาวุโส, ปุริโส สมฺผุสนาย กปฺปติฯ

[370]

‘‘ครุเก มม สตฺถุสาสเน, ยา สิกฺขา สุคเตน เทสิตา;

ปริสุทฺธปทํ อนงฺคณํ, กิํ มํ โอวริยาน ติฏฺฐสิฯ

[371]

‘‘อาวิลจิตฺโต อนาวิลํ, สรโช วีตรชํ อนงฺคณํ;

สพฺพตฺถ วิมุตฺตมานสํ, กิํ มํ โอวริยาน ติฏฺฐสิฯ

[372]

‘‘ทหรา จ อปาปิกา จสิ, กิํ เต ปพฺพชฺชา กริสฺสติ;

นิกฺขิป กาสายจีวรํ, เอหิ รมาม สุปุปฺผิเต วเนฯ

[373]

‘‘มธุรญฺจ ปวนฺติ สพฺพโส, กุสุมรเชน สมุฏฺฐิตา ทุมา;

ปฐมวสนฺโต สุโข อุตุ, เอหิ รมาม สุปุปฺผิเต วเนฯ

[374]

‘‘กุสุมิตสิขรา จ ปาทปา, อภิคชฺชนฺติว มาลุเตริตา;

กา ตุยฺหํ รติ ภวิสฺสติ, ยทิ เอกา วนโมคหิสฺสสิฯ

[375]

‘‘วาฬมิคสงฺฆเสวิตํ, กุญฺชรมตฺตกเรณุโลฬิตํ;

อสหายิกา คนฺตุมิจฺฉสิ, รหิตํ ภิํสนกํ มหาวนํฯ

[376]

‘‘ตปนียกตาว ธีติกา, วิจรสิ จิตฺตลเตว อจฺฉรา;

กาสิกสุขุเมหิ วคฺคุภิ, โสภสี สุวสเนหิ นูปเมฯ

[377]

‘‘อหํ ตว วสานุโค สิยํ, ยทิ วิหเรมเส กานนนฺตเร;

น หิ มตฺถิ ตยา ปิยตฺตโร, ปาโณ กินฺนริมนฺทโลจเนฯ

[378]

‘‘ยทิ เม วจนํ กริสฺสสิ, สุขิตา เอหิ อคารมาวส;

ปาสาทนิวาตวาสินี, ปริกมฺมํ เต กโรนฺตุ นาริโยฯ

[379]

‘‘กาสิกสุขุมานิ ธารย, อภิโรเปหิ จ มาลวณฺณกํ;

กญฺจนมณิมุตฺตกํ พหุํ, วิวิธํ อาภรณํ กโรมิ เตฯ

[380]

‘‘สุโธตรชปจฺฉทํ สุภํ, โคนกตูลิกสนฺถตํ นวํ;

อภิรุห สยนํ มหารหํ, จนฺทนมณฺฑิตสารคนฺธิกํฯ

[381]

‘‘อุปฺปลํ จุทกา สมุคฺคตํ, ยถา ตํ อมนุสฺสเสวิตํ;

เอวํ ตฺวํ พฺรหฺมจารินี, สเกสงฺเคสุ ชรํ คมิสฺสสิฯ

[382]

‘‘กิํ เต อิธ สารสมฺมตํ, กุณปปูรมฺหิ สุสานวฑฺฒเน;

เภทนธมฺเม กเฬวเร, ยํ ทิสฺวา วิมโน อุทิกฺขสิฯ

[383]

‘‘อกฺขีนิ จ ตูริยาริว, กินฺนริยาริว ปพฺพตนฺตเร;

ตว เม นยนานิ ทกฺขิย, ภิยฺโย กามรตี ปวฑฺฒติฯ

[384]

‘‘อุปฺปลสิขโรปมานิ เต, วิมเล หาฏกสนฺนิเภ มุเข;

ตว เม นยนานิ ทกฺขิย, ภิยฺโย กามคุโณ ปวฑฺฒติฯ

[385]

‘‘อปิ ทูรคตา สรมฺหเส, อายตปมฺเห วิสุทฺธทสฺสเน;

น หิ มตฺถิ ตยา ปิยตฺตโร, นยนา กินฺนริมนฺทโลจเนฯ

[386]

‘‘อปเถน ปยาตุมิจฺฉสิ, จนฺทํ กีฬนกํ คเวสสิ;

เมรุํ ลงฺเฆตุมิจฺฉสิ, โย ตฺวํ พุทฺธสุตํ มคฺคยสิฯ

[387]

‘‘นตฺถิ หิ โลเก สเทวเก, ราโค ยตฺถปิ ทานิ เม สิยา;

นปิ นํ ชานามิ กีริโส, อถ มคฺเคน หโต สมูลโกฯ

[388]

‘‘อิงฺคาลกุยาว อุชฺฌิโต, วิสปตฺโตริว อคฺคิโต กโต;

นปิ นํ ปสฺสามิ กีริโส, อถ มคฺเคน หโต สมูลโกฯ

[389]

‘‘ยสฺสา สิยา อปจฺจเวกฺขิตํ, สตฺถา วา อนุปาสิโต สิยา;

ตฺวํ ตาทิสิกํ ปโลภย, ชานนฺติํ โส อิมํ วิหญฺญสิฯ

[390]

‘‘มยฺหญฺหิ อกฺกุฏฺฐวนฺทิเต, สุขทุกฺเข จ สตี อุปฏฺฐิตา;

สงฺขตมสุภนฺติ ชานิย, สพฺพตฺเถว มโน น ลิมฺปติฯ

[391]

‘‘สาหํ สุคตสฺส สาวิกา, มคฺคฏฺฐงฺคิกยานยายินี;

อุทฺธฏสลฺลา อนาสวา, สุญฺญาคารคตา รมามหํฯ

[392]

‘‘ทิฏฺฐา หิ มยา สุจิตฺติตา, โสมฺภา ทารุกปิลฺลกานิ วา;

ตนฺตีหิ จ ขีลเกหิ จ, วินิพทฺธา วิวิธํ ปนจฺจกาฯ

[393]

‘‘ตมฺหุทฺธเฏ ตนฺติขีลเก, วิสฺสฏฺเฐ วิกเล ปริกฺริเต;

น วินฺเทยฺย ขณฺฑโส กเต, กิมฺหิ ตตฺถ มนํ นิเวสเยฯ

[394]

‘‘ตถูปมา เทหกานิ มํ, เตหิ ธมฺเมหิ วินา น วตฺตนฺติ;

ธมฺเมหิ วินา น วตฺตติ, กิมฺหิ ตตฺถ มนํ นิเวสเยฯ

[395]

‘‘ยถา หริตาเลน มกฺขิตํ, อทฺทส จิตฺติกํ ภิตฺติยา กตํ;

ตมฺหิ เต วิปรีตทสฺสนํ, สญฺญา มานุสิกา นิรตฺถิกาฯ

[396]

‘‘มายํ วิย อคฺคโต กตํ, สุปินนฺเตว สุวณฺณปาทปํ;

อุปคจฺฉสิ อนฺธ ริตฺตกํ, ชนมชฺเฌริว รุปฺปรูปกํฯ

[397]

‘‘วฏฺฏนิริว โกฏโรหิตา, มชฺเฌ ปุพฺพุฬกา สอสฺสุกา;

ปีฬโกฬิกา เจตฺถ ชายติ, วิวิธา จกฺขุวิธา จ ปิณฺฑิตาฯ

[398]

‘‘อุปฺปาฏิย จารุทสฺสนา, น จ ปชฺชิตฺถ อสงฺคมานสา;

หนฺท เต จกฺขุํ หรสฺสุ ตํ, ตสฺส นรสฺส อทาสิ ตาวเทฯ

[399]

‘‘ตสฺส จ วิรมาสิ ตาวเท, ราโค ตตฺถ ขมาปยี จ นํ;

โสตฺถิ สิยา พฺรหฺมจารินี, น ปุโน เอทิสกํ ภวิสฺสติฯ

[400]

‘‘อาสาทิย เอทิสํ ชนํ, อคฺคิํ ปชฺชลิตํว ลิงฺคิย;

คณฺหิย อาสีวิสํ วิย, อปิ นุ โสตฺถิ สิยา ขเมหิ โนฯ

[401]

‘‘มุตฺตา จ ตโต สา ภิกฺขุนี, อคมี พุทฺธวรสฺส สนฺติกํ;

ปสฺสิย วรปุญฺญลกฺขณํ, จกฺขุ อาสิ ยถา ปุราณก’’นฺติฯ –

อิมา คาถา ปจฺจุทาหาสิฯ

ตตฺถ ชีวกมฺพวนนฺติ ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส อมฺพวนํฯ รมฺมนฺติ รมณียํฯ ตํ กิร ภูมิภาคสมฺปตฺติยา ฉายูทกสมฺปตฺติยา จ รุกฺขานํ โรปิตากาเรน อติวิย มนุญฺญํ มโนรมํฯ คจฺฉนฺตินฺติ อมฺพวนํ อุทฺทิสฺส คตํ, ทิวาวิหาราย อุปคจฺฉนฺติํฯ สุภนฺติ เอวํนามิกํฯ ธุตฺตโกติ อิตฺถิธุตฺโตฯ ราชคหวาสี กิเรโก มหาวิภวสฺส สุวณฺณการสฺส ปุตฺโต ยุวา อภิรูโป อิตฺถิธุตฺโต ปุริโส มตฺโต วิจรติฯ

โส ตํ ปฏิปเถ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต มคฺคํ อุปรุนฺธิตฺวา อฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ธุตฺตโก สนฺนิวาเรสี’’ติ, มม คมนํ นิเสเธสีติ อตฺโถฯ ตเมนํ อพฺรวี สุภาติ ตเมนํ นิวาเรตฺวา ฐิตํ ธุตฺตํ สุภา ภิกฺขุนี กเถสิฯ เอตฺถ จ ‘‘คจฺฉนฺติํ ภิกฺขุนิํ สุภํ, อพฺรวิ สุภา’’ติ จ อตฺตานเมว เถรี อญฺญํ วิย กตฺวา วทติฯ เถริยา วุตฺตคาถานํ สมฺพนฺธทสฺสนวเสน สงฺคีติกาเรหิ อยํ คาถา วุตฺตาฯ

‘‘อพฺรวี สุภา’’ติ วตฺวา ตสฺสา วุตฺตาการทสฺสนตฺถํ อาห ‘‘กิํ เต อปราธิต’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ กิํ เต อปราธิตํ มยาติ กิํ ตุยฺหํ, อาวุโส, มยา อปรทฺธํฯ ยํ มํ โอวริยาน ติฏฺฐสีติ เยน อปราเธน มํ คจฺฉนฺติํ โอวริตฺวา คมนํ นิเสเธตฺวา ติฏฺฐสิ, โส นตฺเถวาติ อธิปฺปาโยฯ อถ อิตฺถีติสญฺญาย เอวํ ปฏิปชฺชสิ, เอวมฺปิ น ยุตฺตนฺติ ทสฺเสนฺตี อาห – ‘‘น หิ ปพฺพชิตาย, อาวุโส, ปุริโส สมฺผุสนาย กปฺปตี’’ติ, อาวุโส สุวณฺณการปุตฺต , โลกิยจาริตฺเตนปิ ปุริสสฺส ปพฺพชิตานํ สมฺผุสนาย น กปฺปติ, ปพฺพชิตาย ปน ปุริโส ติรจฺฉานคโตปิ สมฺผุสนาย น กปฺปติ, ติฏฺฐตุ ตาว ปุริสผุสนา, ราควเสนสฺสา นิสฺสคฺคิเยน ปุริสสฺส นิสฺสคฺคิยสฺสาปิ ผุสนา น กปฺปเตวฯ

เตนาห ‘‘ครุเก มม สตฺถุสาสเน’’ติอาทิฯ ตสฺสตฺโถ – ครุเก ปาสาณจฺฉตฺตํ วิย ครุกาตพฺเพ มยฺหํ สตฺถุ สาสเน ยา สิกฺขา ภิกฺขุนิโย อุทฺทิสฺส สุคเตน สมฺมาสมฺพุทฺเธน เทสิตา ปญฺญตฺตาฯ ตาหิ ปริสุทฺธปทํ ปริสุทฺธกุสลโกฏฺฐาสํ, ราคาทิองฺคณานํ สพฺพโส อภาเวน อนงฺคณํ, เอวํภูตํ มํ คจฺฉนฺติํ เกน การเณน อาวริตฺวา ติฏฺฐสีติฯ

อาวิลจิตฺโตติ จิตฺตสฺส อาวิลภาวกรานํ กามวิตกฺกาทีนํ วเสน อาวิลจิตฺโต, ตฺวํ ตทภาวโต อนาวิลํ, ราครชาทีนํ วเสน สรโช, สางฺคโณ ตทภาวโต วีตรชํ อนงฺคณํ สพฺพตฺถ ขนฺธปญฺจเก สมุจฺเฉทวิมุตฺติยา วิมุตฺตมานสํ, มํ กสฺมา โอวริตฺวา ติฏฺฐสีติ?

เอวํ เถริยา วุตฺเต ธุตฺตโก อตฺตโน อธิปฺปายํ วิภาเวนฺโต ‘‘ทหรา จา’’ติอาทินา ทส คาถา อภาสิฯ ตตฺถ ทหราติ ตรุณี ปฐเม โยพฺพเน ฐิตาฯ

อปาปิกา จสีติ รูเปน อลามิกา จ อสิ , อุตฺตมรูปธรา จาโหสีติ อธิปฺปาโยฯ กิํ เต ปพฺพชฺชา กริสฺสตีติ ตุยฺหํ เอวํ ปฐมวเย ฐิตาย รูปสมฺปนฺนาย ปพฺพชฺชา กิํ กริสฺสติ, วุฑฺฒาย พีภจฺฉรูปาย วา ปพฺพชิตพฺพนฺติ อธิปฺปาเยน วทติฯ นิกฺขิปาติ ฉฑฺเฑหิฯ ‘‘อุกฺขิปา’’ติ วา ปาโฐ, อปเนหีติ อตฺโถฯ

มธุรนฺติ สุภํ, สุคนฺธนฺติ อตฺโถฯ ปวนฺตีติ วายนฺติฯ สพฺพโสติ สมนฺตโตฯ กุสุมรเชน สมุฏฺฐิตา ทุมาติ อิเม รุกฺขา มนฺทวาเตน สมุฏฺฐหมานกุสุมเรณุชาเตน อตฺตโน กุสุมรเชน สยํ สมุฏฺฐิตา วิย หุตฺวา สมนฺตโต สุรภี วายนฺติฯ ปฐมวสนฺโต สุโข อุตูติ อยํ ปฐโม วสนฺตมาโส สุขสมฺผสฺโส จ อุตุ วตฺตตีติ อตฺโถฯ

กุสุมิตสิขราติ สุปุปฺผิตคฺคาฯ อภิคชฺชนฺติว มาลุเตริตาติ วาเตน สญฺจลิตา อภิคชฺชนฺติว อภิตฺถนิตา วิย ติฏฺฐนฺติฯ ยทิ เอกา วนโมคหิสฺสสีติ สเจ ตฺวํ เอกิกา วนโมคาหิสฺสสิ, กา นาม เต ตตฺถ รติ ภวิสฺสตีติ อตฺตนา พทฺธสุขาภิรตฺตตฺตา เอวมาหฯ

วาฬมิคสงฺฆเสวิตนฺติ สีหพฺยคฺฆาทิวาฬมิคสมูเหหิ ตตฺถ ตตฺถ อุปเสวิตํฯ กุญฺชรมตฺตกเรณุโลฬิตนฺติ มตฺตกุญฺชเรหิ หตฺถินีหิ จ มิคานํ จิตฺตตาปเนน รุกฺขคจฺฉาทีนํ สาขาภญฺชเนน จ อาโลฬิตปเทสํฯ กิญฺจาปิ ตสฺมิํ วเน อีทิสํ ตทา นตฺถิ, วนํ นาม เอวรูปนฺติ ตํ ภิํสาเปตุกาโม เอวมาหฯ รหิตนฺติ ชนรหิตํ วิชนํฯ ภิํสนกนฺติ ภยชนกํฯ

ตปนียกตาว ธีติกาติ รตฺตสุวณฺเณน วิจริตา ธีตลิกา วิย สุกุสเลน ยนฺตาจริเยน ยนฺตโยควเสน สชฺชิตา สุวณฺณปฏิมา วิย วิจรสิ, อิทาเนว อิโต จิโต จ สญฺจรสิฯ จิตฺตลเตว อจฺฉราติ จิตฺตลตานามเก อุยฺยาเน เทวจฺฉรา วิยฯ กาสิกสุขุเมหีติ กาสิรฏฺเฐ อุปฺปนฺเนหิ อติวิย สุขุเมหิฯ วคฺคุภีติ สินิทฺธมฏฺเฐหิฯ โสภสี สุวสเนหิ นูปเมติ นิวาสนปารุปนวตฺเถหิ อนุปเม อุปมารหิเต ตฺวํ อิทานิ เม วสานุโค โสภสีติ ภาวินํ อตฺตโน อธิปฺปายวเสน เอกนฺติกํ วตฺตมานํ วิย กตฺวา วทติฯ

อหํ ตว วสานุโค สิยนฺติ อหมฺปิ ตุยฺหํ วสานุโค กิํการปฏิสฺสาวี ภเวยฺยํฯ

ยทิ วิหเรมเส กานนนฺตเรติ ยทิ มยํ อุโภปิ วนนฺตเร สห วสาม รมามฯ น หิ มตฺถิ ตยา ปิยตฺตโรติ วสานุคภาวสฺส การณมาหฯ ปาโณติ สตฺโต, อญฺโญ โกจิปิ สตฺโต ตยา ปิยตโร มยฺหํ น หิ อตฺถีติ อตฺโถฯ อถ วา ปาโณติ อตฺตโน ชีวิตํ สนฺธาย วทติ, มยฺหํ ชีวิตํ ตยา ปิยตรํ น หิ อตฺถีติ อตฺโถฯ กินฺนริมนฺทโลจเนติ กินฺนริยา วิย มนฺทปุถุวิโลจเนฯ

ยทิ เม วจนํ กริสฺสสิ, สุขิตา เอหิ อคารมาวสาติ สเจ ตฺวํ มม วจนํ กริสฺสสิ, เอกาสนํ เอกเสยฺยํ พฺรหฺมจริยทุกฺขํ ปหาย เอหิ กามโภเคหิ สุขิตา หุตฺวา อคารํ อชฺฌาวสฯ ‘‘สุขิตา เหติ อคารมาวสนฺตี’’ติ เกจิ ปฐนฺติ, เตสํ สุขิตา ภวิสฺสติ, อคารํ อชฺฌาวสนฺตีติ อตฺโถฯ ปาสาทนิวาตวาสินีติ นิวาเตสุ ปาสาเทสุ วาสินีฯ ‘‘ปาสาทวิมานวาสินี’’ติ จ ปาโฐ, วิมานสทิเสสุ ปาสาเทสุ วาสินีติ อตฺโถฯ ปริกมฺมนฺติ เวยฺยาวจฺจํฯ

ธารยาติ ปริทห, นิวาเสหิ เจว อุตฺตริยญฺจ กโรหิฯ อภิโรเปหีติ มณฺฑนวิภูสนวเสน วา สรีรํ อาโรปย, อลงฺกโรหีติ อตฺโถฯ มาลวณฺณกนฺติ มาลญฺเจว คนฺธวิเลปนญฺจฯ กญฺจนมณิมุตฺตกนฺติ กญฺจเนน มณิมุตฺตาหิ จ ยุตฺตํ, สุวณฺณมยมณิมุตฺตาหิ ขจิตนฺติ อตฺโถฯ พหุนฺติ หตฺถูปคาทิเภทโต พหุปฺปการํฯ วิวิธนฺติ กรณวิกติยา นานาวิธํฯ

สุโธตรชปจฺฉทนฺติ สุโธตตาย ปวาหิตรชํ อุตฺตรจฺฉทํฯ สุภนฺติ โสภนํฯ โคนกตูลิกสนฺถตนฺติ ทีฆโลมกาฬโกชเวน เจว หํสโลมาทิปุณฺณาย ตูลิกาย จ สนฺถตํฯ นวนฺติ อภินวํฯ มหารหนฺติ มหคฺฆํฯ จนฺทนมณฺฑิตสารคนฺธิกนฺติ โคสีสกาทิสารจนฺทเนน มณฺฑิตตาย สุรภิคนฺธิกํ, เอวรูปํ สยนมารุห, ตํ อารุหิตฺวา ยถาสุขํ สยาหิ เจว นิสีท จาติ อตฺโถฯ

อุปฺปลํ จุทกา สมุคฺคตนฺติ จ-กาโร นิปาตมตฺตํ, อุทกโต อุคฺคตํ อุฏฺฐิตํ อจฺจุคฺคมฺม ฐิตํ สุผุลฺลมุปฺปลํฯ ยถา ตํ อมนุสฺสเสวิตนฺติ ตญฺจ รกฺขสปริคฺคหิตาย โปกฺขรณิยา ชาตตฺตา นิมฺมนุสฺเสหิ เสวิตํ เกนจิ อปริภุตฺตเมว ภเวยฺยฯ เอวํ ตฺวํ พฺรหฺมจารินีติ เอวเมว ตํ สุฏฺฐุ ผุลฺลมุปฺปลํ วิย ตุวํ พฺรหฺมจารินีฯ สเกสงฺเคสุ อตฺตโน สรีราวยเวสุ เกนจิ อปริภุตฺเตสุเยว ชรํ คมิสฺสสิ, มุธาเยว ชราชิณฺณา ภวิสฺสสิฯ

เอวํ ธุตฺตเกน อตฺตโน อธิปฺปาเย ปกาสิเต เถรี สรีรสภาววิภาวเนน ตํ ตตฺถ วิจฺฉินฺเทนฺตี ‘‘กิํ เต อิธา’’ติ คาถมาหฯ ตสฺสตฺโถ – อาวุโส สุวณฺณการปุตฺต, เกสาทิกุณปปูเร เอกนฺเตน เภทนธมฺเม สุสานวฑฺฒเน, อิธ อิมสฺมิํ กายสญฺญิเต อสุจิกเฬวเร กิํ นาม ตว สารนฺติ สมฺมตํ สมฺภาวิตํ, ยํ ทิสฺวา วิมโน อญฺญตรสฺมิํ อารมฺมเณ วิคตมนสงฺกปฺโป, เอตฺเถว วา อวิมโน โสมนสฺสิโก หุตฺวา อุทิกฺขสิ, ตํ มยฺหํ กเถหีติฯ

ตํ สุตฺวา ธุตฺตโก กิญฺจาปิ ตสฺสา รูปํ จาตุริยโสภิตํ, ปฐมทสฺสนโต ปน ปฏฺฐาย ยสฺมิํ ทิฏฺฐิปาเต ปฏิพทฺธจิตฺโต, ตเมว อปทิสนฺโต ‘‘อกฺขีนิ จ ตูริยาริวา’’ติอาทิมาหฯ กามญฺจายํ เถรี สุฏฺฐุ สํยตตาย สนฺตินฺทฺริยา, ตาย ถิรวิปฺปสนฺนโสมฺมสนฺตนยนนิปาเตสุ กมฺมานุภาวนิปฺผนฺเนสุ ปสนฺนปญฺจปฺปสาทปฏิมณฺฑิเตสุ นยเนสุ ลพฺภมาเน ปภาวิสิฏฺฐจาตุริเย ทิฏฺฐิปาเต, ยสฺมา สยํ จริตหาวภาววิลาสาทิปริกปฺปวญฺจิโต โส ธุตฺโต ชาโต, ตสฺมาสฺส ทิฏฺฐิราโค สวิเสสํ เวปุลฺลํ อคมาสิฯ ตตฺถ อกฺขีนิ จ ตูริยาริวาติ ตูริ วุจฺจติ มิคี, จ-สทฺโท นิปาตมตฺตํ, มิคจฺฉาปาย วิย เต อกฺขีนีติ อตฺโถฯ ‘‘โกริยาริวา’’ติ วา ปาฬิ, กุญฺจการกุกฺกุฏิยาติ วุตฺตํ โหติฯ กินฺนริยาริว ปพฺพตนฺตเรติ ปพฺพตกุจฺฉิยํ วิจรมานาย กินฺนริวนิตาย วิย จ เต อกฺขีนีติ อตฺโถฯ ตว เม นยนานิ ทกฺขิยาติ ตว วุตฺตคุณวิเสสานิ นยนานิ ทิสฺวา, ภิยฺโย อุปรูปริ เม กามาภิรติ ปวฑฺฒติฯ

อุปฺปลสิขโรปมานิ เตติ รตฺตุปฺปลอคฺคสทิสานิ ปมฺหานิ ตวฯ วิมเลติ นิมฺมเลฯ หาฏกสนฺนิเภติ กญฺจนรูปกสฺส มุขสทิเส เต มุเข, นยนานิ ทกฺขิยาติ โยชนาฯ

อปิ ทูรคตาติ ทูรํ ฐานํ คตาปิฯ สรมฺหเสติ อญฺญํ กิญฺจิ อจินฺเตตฺวา ตว นยนานิ เอว อนุสฺสรามิฯ อายตปมฺเหติ ทีฆปขุเมฯ วิสุทฺธทสฺสเนติ นิมฺมลโลจเนฯ น หิ มตฺถิ ตยา ปิยตฺตโร นยนาติ ตว นยนโต อญฺโญ โกจิ มยฺหํ ปิยตโร นตฺถิฯ ตยาติ หิ สามิอตฺเถ เอว กรณวจนํฯ

เอวํ จกฺขุสมฺปตฺติยา อุมฺมาทิตสฺส วิย ตํ ตํ วิปฺปลปโต ตสฺส ปุริสสฺส มโนรถํ วิปริวตฺเตนฺตี เถรี ‘‘อปเถนา’’ติอาทินา ทฺวาทส คาถา อภาสิฯ ตตฺถ อปเถน ปยาตุมิจฺฉสีติ, อาวุโส สุวณฺณการปุตฺต, สนฺเต อญฺญสฺมิํ อิตฺถิชเน โย ตฺวํ พุทฺธสุตํ พุทฺธสฺส ภควโต โอรสธีตรํ มํ มคฺคยสิ ปตฺเถสิ, โส ตฺวํ สนฺเต เขเม อุชุมคฺเค อปเถน กณฺฏกนิวุเตน สภเยน กุมฺมคฺเคน ปยาตุมิจฺฉสิ ปฏิปชฺชิตุกาโมสิ, จนฺทํ กีฬนกํ คเวสสิ จนฺทมณฺฑลํ กีฬาโคฬกํ กาตุกาโมสิ, เมรุํ ลงฺเฆตุมิจฺฉสิ จตุราสีติโยชนสหสฺสุพฺเพธํ สิเนรุปพฺพตราชํ ลงฺฆยิตฺวา อปรภาเค ฐาตุกาโมสิ, โส ตฺวํ มํ พุทฺธสุตํ มคฺคยสีติ โยชนาฯ

อิทานิ ตสฺส อตฺตโน อวิสยภาวํ ปตฺถนาย จ วิฆาตาวหตํ ทสฺเสตุํ ‘‘นตฺถี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ราโค ยตฺถปิ ทานิ เม สิยาติ ยตฺถ อิทานิ เม ราโค สิยา ภเวยฺย, ตํ อารมฺมณํ สเทวเก โลเก นตฺถิ เอวฯ นปิ นํ ชานามิ กีริโสติ นํ ราคํ กีริโสติปิ น ชานามิฯ อถ มคฺเคน หโต สมูลโกติ อถาติ นิปาตมตฺตํฯ อโยนิโสมนสิการสงฺขาเตน มูเลน สมูลโก ราโค อริยมคฺเคน หโต สมุคฺฆาติโตฯ

อิงฺคาลกุยาติ องฺคารกาสุยาฯ อุชฺฌิโตติ วาตุกฺขิตฺโต วิย โย โกจิ, ทหนิยา อินฺธนํ วิยาติ อตฺโถฯ วิสปตฺโตริวาติ วิสคตภาชนํ วิยฯ อคฺคิโต กโตติ อคฺคิโต องฺคารโต อปคโต กโต, วิสสฺส เลสมฺปิ อเสเสตฺวา อปนีโต วินาสิโตติ อตฺโถฯ

ยสฺสา สิยา อปจฺจเวกฺขิตนฺติ ยสฺสา อิตฺถิยา อิทํ ขนฺธปญฺจกํ ญาเณน อปฺปฏิเวกฺขิตํ อปริญฺญาตํ สิยาฯ สตฺตา วา อนุสาสิโต สิยาติ สตฺตา วา ธมฺมสรีรสฺส อทสฺสเนน ยสฺสา อิตฺถิยา อนนุสาสิโต สิยาฯ ตฺวํ ตาทิสิกํ ปโลภยาติ, อาวุโส, ตฺวํ ตถารูปํ อปริมทฺทิตสงฺขารํ อปจฺจเวกฺขิตโลกุตฺตรธมฺมํ กาเมหิ ปโลภย อุปคจฺฉฯ

ชานนฺติํ โส อิมํ วิหญฺญสีติ โส ตฺวํ ปวตฺติํ นิวตฺติญฺจ ยาถาวโต ชานนฺติํ ปฏิวิทฺธสจฺจํ อิมํ สุภํ ภิกฺขุนิํ อาคมฺม วิหญฺญสิ, สมฺปติ อายติญฺจ วิฆาตํ ทุกฺขํ อาปชฺชสิฯ

อิทานิสฺส วิฆาตาปตฺติตํ การณวิภาวเนน ทสฺเสนฺตี ‘‘มยฺหํ หี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ หีติ เหตุอตฺเถ นิปาโตฯ อกฺกุฏฺฐวนฺทิเตติ อกฺโกเส วนฺทนาย จฯ สุขทุกฺเขติ สุเข จ ทุกฺเข จ, อิฏฺฐานิฏฺฐวิสยสมาโยเค วาฯ สตี อุปฏฺฐิตาติ ปจฺจเวกฺขณยุตฺตา สติ สพฺพกาลํ อุปฏฺฐิตาฯ สงฺขตมสุภนฺติ ชานิยาติ เตภูมกํ สงฺขารคตํ กิเลสาสุจิปคฺฆรเณน อสุภนฺติ ญตฺวาฯ สพฺพตฺเถวาติ สพฺพสฺมิํเยว ภวตฺตเย มยฺหํ มโน ตณฺหาเลปาทินา น อุปลิมฺปติฯ

มคฺคฏฺฐงฺคิกยานยายินีติ อฏฺฐงฺคิกมคฺคสงฺขาเตน อริยยาเนน นิพฺพานปุรํ ยายินี อุปคตาฯ อุทฺธฏสลฺลาติ อตฺตโน สนฺตานโต สมุทฺธฏราคาทิสลฺลาฯ

สุจิตฺติตาติ หตฺถปาทมุขาทิอากาเรน สุฏฺฐุ จิตฺติตา วิรจิตาฯ โสมฺภาติ สุมฺภกาฯ ทารุกปิลฺลกานิ วาติ ทารุทณฺฑาทีหิ อุปรจิตรูปกานิฯ ตนฺตีหีติ นฺหารุสุตฺตเกหิฯ ขีลเกหีติ หตฺถปาทปิฏฺฐิกณฺณาทิอตฺถาย ฐปิตทณฺเฑหิฯ วินิพทฺธาติ วิวิเธนากาเรน พทฺธาฯ วิวิธํ ปนจฺจกาติ ยนฺตสุตฺตาทีนํ อญฺฉนวิสฺสชฺชนาทินา ปฏฺฐปิตนจฺจกา, ปนจฺจนฺตา วิย ทิฏฺฐาติ โยชนาฯ

ตมฺหุทฺธเฏ ตนฺติขีลเกติ สนฺนิเวสวิสิฏฺฐรจนาวิเสสยุตฺตํ อุปาทาย รูปกสมญฺญา ตมฺหิ ตนฺติมฺหิ ขีลเก จ ฐานโต อุทฺธเฏ พนฺธนฺโต วิสฺสฏฺเฐ, วิสุํ กรเณน อญฺญมญฺญํ วิกเล, ตหิํ ตหิํ ขิปเนน ปริกฺริเต วิกิริเตฯ น วินฺเทยฺย ขณฺฑโส กเตติ โปตฺถกรูปสฺส อวยเว ขณฺฑาขณฺฑิเต กเต โปตฺถกรูปํ น วินฺเทยฺย, น อุปลเภยฺยฯ เอวํ สนฺเต กิมฺหิ ตตฺถ มนํ นิเวสเย ตสฺมิํ โปตฺถกรูปาวยเว กิมฺหิ กิํ ขาณุเก, อุทาหุ รชฺชุเก, มตฺติกาปิณฺฑาทิเก วา มนํ มนสญฺญํ นิเวเสยฺย, วิสงฺขาเร อวยเว สา สญฺญา กทาจิปิ นปเตยฺยาติ อตฺโถฯ

ตถูปมาติ ตํสทิสา เตน โปตฺถกรูเปน สทิสาฯ กินฺติ เจ อาห ‘‘เทหกานี’’ติอาทิฯ ตตฺถ เทหกานีติ หตฺถปาทมุขาทิเทหาวยวาฯ มนฺติ เม ปฏิพทฺธา อุปฏฺฐหนฺติฯ

เตหิ ธมฺเมหีติ เตหิ ปถวิอาทีหิ จ จกฺขาทีหิ จ ธมฺเมหิฯ วินา น วตฺตนฺตีติ น หิ ตถา ตถา สนฺนิวิฏฺเฐ ปถวิอาทิธมฺเม มุญฺจิตฺวา เทหา นาม สนฺติฯ ธมฺเมหิ วินา น วตฺตตีติ เทโห อวยเวหิ อวยวธมฺเมหิ วินา น วตฺตติ น อุปลพฺภติฯ เอวํ สนฺเต กิมฺหิ ตตฺถ มนํ นิเวสเยติ กิมฺหิ กิํ ปถวิยํ, อุทาหุ อาปาทิเก เทโหติ วา หตฺถปาทาทีนีติ วา มนํ มนสญฺญํ นิเวเสยฺยฯ ยสฺมา ปถวิอาทิปสาทธมฺมมตฺเต เอสา สมญฺญา, ยทิทํ เทโหติ วา หตฺถปาทาทีนีติ วา สตฺโตติ วา อิตฺถีติ วา ปุริโสติ วา, ตสฺมา น เอตฺถ ชานโต โกจิ อภินิเวโส โหตีติฯ

ยถา หริตาเลน มกฺขิตํ, อทฺทส จิตฺติกํ ภิตฺติยา กตนฺติ ยถา กุสเลน จิตฺตกาเรน ภิตฺติยํ หริตาเลน มกฺขิตํ ลิตฺตํ เตน เลปํ ทตฺวา กตํ อาลิขิตํ จิตฺติกํ อิตฺถิรูปํ อทฺทส ปสฺเสยฺยฯ ตตฺถ ยา อุปถมฺภนเขปนาทิกิริยาสมฺปตฺติยา มานุสิกา นุ โข อยํ ภิตฺติ อปสฺสาย ฐิตาติ สญฺญา, สา นิรตฺถกา มนุสฺสภาวสงฺขาตสฺส อตฺถสฺส ตตฺถ อภาวโต, มานุสีติ ปน เกวลํ ตหิํ ตสฺส จ วิปรีตทสฺสนํ, ยาถาวโต คหณํ น โหติ, ธมฺมปุญฺชมตฺเต อิตฺถิปุริสาทิคหณมฺปิ เอวํ สมฺปทมิทํ ทฏฺฐพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ

มายํ วิย อคฺคโต กตนฺติ มายากาเรน ปุรโต อุปฏฺฐาปิตํ มายาสทิสํฯ สุปินนฺเตว สุวณฺณปาทปนฺติ สุปินเมว สุปินนฺตํ, ตตฺถ อุปฏฺฐิตสุวณฺณมยรุกฺขํ วิยฯ อุปคจฺฉสิ อนฺธ ริตฺตกนฺติ อนฺธพาล ริตฺตกํ ตุจฺฉกํ อนฺโตสารรหิตํ อิมํ อตฺตภาวํ ‘‘เอตํ มมา’’ติ สารวนฺตํ วิย อุปคจฺฉสิ อภินิวิสสิฯ ชนมชฺเฌริว รุปฺปรูปกนฺติ มายากาเรน มหาชนมชฺเฌ ทสฺสิตํ รูปิยรูปสทิสํ สารํ วิย อุปฏฺฐหนฺตํ, อสารนฺติ อตฺโถฯ

วฏฺฏนิริวาติ ลาขาย คุฬิกา วิยฯ โกฏโรหิตาติ โกฏเร รุกฺขสุสิเร ฐปิตาฯ มชฺเฌ ปุพฺพุฬกาติ อกฺขิทลมชฺเฌ ฐิตชลปุพฺพุฬสทิสาฯ สอสฺสุกาติ อสฺสุชลสหิตาฯ ปีฬโกฬิกาติ อกฺขิคูถโกฯ เอตฺถ ชายตีติ เอตสฺมิํ อกฺขิมณฺฑเล อุโภสุ โกฏีสุ วิสคนฺธํ วายนฺโต นิพฺพตฺตติฯ ปีฬโกฬิกาติ วา อกฺขิทเลสุ นิพฺพตฺตนกา ปีฬกา วุจฺจติฯ วิวิธาติ เสตนีลมณฺฑลานญฺเจว รตฺตปีตาทีนํ สตฺตนฺนํ ปฏลานญฺจ วเสน อเนกวิธาฯ จกฺขุวิธาติ จกฺขุภาคา จกฺขุปฺปการา วา ตสฺส อเนกกลาปคตภาวโตฯ ปิณฺฑิตาติ สมุทิตาฯ

เอวํ จกฺขุสฺมิํ สารชฺชนฺตสฺส จกฺขุโน อสุภตํ อนวฏฺฐิตตาย อนิจฺจตญฺจ วิภาเวสิ ฯ วิภาเวตฺวา จ ยถา นาม โกจิ โลภนียํ ภณฺฑํ คเหตฺวา โจรกนฺตารํ ปฏิปชฺชนฺโต โจเรหิ ปลิพุทฺโธ ตํ โลภนียภณฺฑํ ทตฺวา คจฺฉติ, เอวเมว จกฺขุมฺหิ สารตฺเตน เตน ปุริเสน ปลิพุทฺธา เถรี อตฺตโน จกฺขุํ อุปฺปาเฏตฺวา ตสฺส อทาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อุปฺปาฏิย จารุทสฺสนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อุปฺปาฏิยาติ อุปฺปาเฏตฺวา จกฺขุกูปโต นีหริตฺวาฯ จารุทสฺสนาติ ปิยทสฺสนา มโนหรทสฺสนาฯ น จ ปชฺชิตฺถาติ ตสฺมิํ จกฺขุสฺมิํ สงฺคํ นาปชฺชิฯ อสงฺคมานสาติ กตฺถจิปิ อารมฺมเณ อนาสตฺตจิตฺตาฯ หนฺท เต จกฺขุนฺติ ตยา กามิตํ ตโต เอว มยา ทินฺนตฺตา เต จกฺขุสญฺญิตํ อสุจิปิณฺฑํ คณฺห, คเหตฺวา หรสฺสุ ปสาทยุตฺตํ อิจฺฉิตํ ฐานํ เนหิฯ

ตสฺส จ วิรมาสิ ตาวเทติ ตสฺส ธุตฺตปุริสสฺส ตาวเทว อกฺขิมฺหิ อุปฺปาฏิตกฺขเณ เอว ราโค วิคจฺฉิฯ ตตฺถาติ อกฺขิมฺหิ, ตสฺสํ วา เถริยํฯ อถ วา ตตฺถาติ ตสฺมิํเยว ฐาเนฯ ขมาปยีติ ขมาเปสิฯ โสตฺถิ สิยา พฺรหฺมจารินีติ เสฏฺฐจารินิ มเหสิเก ตุยฺหํ อาโรคฺยเมว ภเวยฺยฯ น ปุโน เอทิสกํ ภวิสฺสตีติ อิโต ปรํ เอวรูปํ อนาจารจรณํ น ภวิสฺสติ, น กริสฺสามีติ อตฺโถฯ

อาสาทิยาติ ฆฏฺเฏตฺวาฯ เอทิสนฺติ เอวรูปํ สพฺพตฺถ วีตราคํฯ อคฺคิํ ปชฺชลิตํว ลิงฺคิยาติ ปชฺชลิตํ อคฺคิํ อาลิงฺเคตฺวา วิยฯ

ตโตติ ตสฺมา ธุตฺตปุริสาฯ สา ภิกฺขุนีติ สา สุภา ภิกฺขุนีฯ อคมี พุทฺธวรสฺส สนฺติกนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติกํ อุปคจฺฉิ อุปสงฺกมิฯ ปสฺสิย วรปุญฺญลกฺขณนฺติ อุตฺตเมหิ ปุญฺญสมฺภาเรหิ นิพฺพตฺตมหาปุริสลกฺขณํ ทิสฺวาฯ ยถา ปุราณกนฺติ โปราณํ วิย อุปฺปาฏนโต ปุพฺเพ วิย จกฺขุ ปฏิปากติกํ อโหสิฯ ยเมตฺถ อนฺตรนฺตรา น วุตฺตํ, ตํ วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

สุภาชีวกมฺพวนิกาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ติํสนิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15. จตฺตาลีสนิปาโต

1. อิสิทาสีเถรีคาถาวณฺณนา

จตฺตาลีสนิปาเต นครมฺหิ กุสุมนาเมติอาทิกา อิสิทาสิยา เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุริสตฺตภาเว ฐตฺวา วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี จริมภวโต สตฺตเม ภเว อกลฺยาณสนฺนิสฺสเยน ปรทาริกกมฺมํ กตฺวา, กายสฺส เภทา นิรเย นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺถ พหูนิ วสฺสสตานิ นิรเย ปจฺจิตฺวา, ตโต จุตา ตีสุ ชาตีสุ ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุตา ทาสิยา กุจฺฉิสฺมิํ นปุํสโก หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตโต ปน จุตา เอกสฺส ทลิทฺทสฺส สากฏิกสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตํ วยปฺปตฺตํ คิริทาโส นาม อญฺญตรสฺส สตฺถวาหสฺส ปุตฺโต อตฺตโน ภริยํ กตฺวา เคหํ อาเนสิฯ ตสฺส จ ภริยา อตฺถิ สีลวตี กลฺยาณธมฺมาฯ ตสฺสํ อิสฺสาปกตา สามิโน ตสฺสา วิทฺเทสนกมฺมํ อกาสิฯ สา ตตฺถ ยาวชีวํ ฐตฺวา กายสฺส เภทา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อุชฺเชนิยํ กุลปเทสสีลาจาราทิคุเณหิ อภิสมฺมตสฺส วิภวสมฺปนฺนสฺส เสฏฺฐิสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อิสิทาสีติสฺสา นามํ อโหสิฯ

ตํ วยปฺปตฺตกาเล มาตาปิตโร กุลรูปวยวิภวาทิสทิสสฺส อญฺญตรสฺส เสฏฺฐิปุตฺตสฺส อทํสุฯ สา ตสฺส เคเห ปติเทวตา หุตฺวา มาสมตฺตํ วสิฯ อถสฺสา กมฺมพเลน สามิโก วิรตฺตรูโป หุตฺวา ตํ ฆรโต นีหริฯ ตํ สพฺพํ ปาฬิโต เอว วิญฺญายติฯ เตสํ เตสํ ปน สามิกานํ อรุจฺจเนยฺยตาย สํเวคชาตา ปิตรํ อนุชานาเปตฺวา, ชินทตฺตาย เถริยา สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา, ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วีตินาเมนฺตี เอกทิวสํ ปาฏลิปุตฺตนคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา มหาคงฺคายํ วาลุกปุลิเน นิสีทิตฺวา โพธิตฺเถริยา นาม อตฺตโน สหายตฺเถริยา ปุพฺพปฏิปตฺติํ ปุจฺฉิตา ตมตฺถํ คาถาพนฺธวเสน วิสฺสชฺเชสิ ‘‘อุชฺเชนิยา ปุรวเร’’ติอาทินาฯ เตสํ ปน ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานํ สมฺพนฺธํ ทสฺเสตุํ –

[402]

‘‘นครมฺหิ กุสุมนาเม, ปาฏลิปุตฺตมฺหิ ปถวิยา มณฺเฑ;

สกฺยกุลกุลีนาโย, ทฺเว ภิกฺขุนิโย หิ คุณวติโยฯ

[403]