5. สุภากมฺมารธีตุเถรีคาถาวณฺณนา
ทหราหนฺติอาทิกา สุภาย กมฺมารธีตาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน สมฺภาวิตกุสลมูลา อุปจิตวิโมกฺขสมฺภารา สุคตีสุเยว สํสรนฺตี ปริปกฺกญาณา หุตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺส สุวณฺณการสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, รูปสมฺปตฺติโสภาย สุภาติ ตสฺสา นามํ อโหสิฯ สา อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปตฺวา, สตฺถุ ราชคหปฺปเวสเน สตฺถริ สญฺชาตปฺปสาทา เอกทิวสํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ สตฺถา ตสฺสา อินฺทฺริยปริปากํ ทิสฺวา อชฺฌาสยานุรูปํ จตุสจฺจคพฺภธมฺมํ เทเสสิฯ สา ตาวเทว สหสฺสนยปฏิมณฺฑิเต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิฯ สา อปรภาเค ฆราวาเส โทสํ ทิสฺวา มหาปชาปติยา โคตมิยา สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ภิกฺขุนิสีเล ปติฏฺฐิตา อุปริมคฺคตฺถาย ภาวนมนุยุญฺชิฯ ตํ ญาตกา กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา กาเมหิ นิมนฺเตนฺตา ปหูตธนํ วิภวชาตญฺจ ทสฺเสตฺวา ปโลเภนฺติฯ สา เอกทิวสํ อตฺตโน สนฺติกํ อุปคตานํ ฆราวาเสสุ กาเมสุ จ อาทีนวํ ปกาเสนฺตี ‘‘ทหราห’’นฺติอาทีหิ จตุวีสติยา คาถาหิ ธมฺมํ กเถตฺวา เต นิราเส กตฺวา วิสฺสชฺเชตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี อินฺทฺริยานิ ปริโยทเปนฺตี ภาวนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปน ปตฺวา –
[339]
‘‘ทหราหํ สุทฺธวสนา, ยํ ปุเร ธมฺมมสฺสุณิํ;
ตสฺสา เม อปฺปมตฺตาย, สจฺจาภิสมโย อหุฯ
[340]
‘‘ตโตหํ สพฺพกาเมสุ, ภุสํ อรติมชฺฌคํ;
สกฺกายสฺมิํ ภยํ ทิสฺวา, เนกฺขมฺมเมว ปีหเยฯ
[341]
‘‘หิตฺวานหํ ญาติคณํ, ทาสกมฺมกรานิ จ;
คามเขตฺตานิ ผีตานิ, รมณีเย ปโมทิเตฯ
[342]
‘‘ปหายหํ ปพฺพชิตา, สาปเตยฺยมนปฺปกํ;
เอวํ สทฺธาย นิกฺขมฺม, สทฺธมฺเม สุปฺปเวทิเตฯ
[343]
‘‘เนตํ อสฺส ปติรูปํ, อากิญฺจญฺญญฺหิ ปตฺถเย;
โย ชาตรูปํ รชตํ, ฉฑฺเฑตฺวา ปุนราคเมฯ
[344]
‘‘รชตํ ชาตรูปํ วา, น โพธาย น สนฺติยา;
เนตํ สมณสารุปฺปํ, น เอตํ อริยทฺธนํฯ
[345]
‘‘โลภนํ มทนญฺเจตํ, โมหนํ รชวฑฺฒนํ;
สาสงฺกํ พหุอายาสํ, นตฺถิ เจตฺถ ธุวํ ฐิติฯ
[346]
‘‘เอตฺถ รตฺตา ปมตฺตา จ, สํกิลิฏฺฐมนา นรา;
อญฺญมญฺเญน พฺยารุทฺธา, ปุถู กุพฺพนฺติ เมธคํฯ
[347]
‘‘วโธ พนฺโธ ปริกฺเลโส, ชานิ โสกปริทฺทโว;
กาเมสุ อธิปนฺนานํ, ทิสฺสเต พฺยสนํ พหุํฯ
[348]
‘‘ตํ มํ ญาตี อมิตฺตาว, กิํ โว กาเมสุ ยุญฺชถ;
ชานาถ มํ ปพฺพชิตํ, กาเมสุ ภยทสฺสินิํฯ
[349]
‘‘น หิรญฺญสุวณฺเณน, ปริกฺขียนฺติ อาสวา;
อมิตฺตา วธกา กามา, สปตฺตา สลฺลพนฺธนาฯ
[350]
‘‘ตํ มํ ญาตี อมิตฺตาว, กิํ โว กาเมสุ ยุญฺชถ;
ชานาถ มํ ปพฺพชิตํ, มุณฺฑํ สงฺฆาฏิปารุตํฯ
[351]
‘‘อุตฺติฏฺฐปิณฺโฑ อุญฺโฉ จ, ปํสุกูลญฺจ จีวรํ;
เอตํ โข มม สารุปฺปํ, อนคารูปนิสฺสโยฯ
[352]
‘‘วนฺตา มเหสีหิ กามา, เย ทิพฺพา เย จ มานุสา;
เขมฏฺฐาเน วิมุตฺตา เต, ปตฺตา เต อจลํ สุขํฯ
[353]
‘‘มาหํ กาเมหิ สํคจฺฉิํ, เยสุ ตาณํ น วิชฺชติ;
อมิตฺตา วธกา กามา, อคฺคิกฺขนฺธูปมา ทุขาฯ
[354]
‘‘ปริปนฺโถ เอส ภโย, สวิฆาโต สกณฺฏโก;
เคโธ สุวิสโม เจโส, มหนฺโต โมหนามุโขฯ
[355]
‘‘อุปสคฺโค ภีมรูโป, กามา สปฺปสิรูปมา;
เย พาลา อภินนฺทนฺติ, อนฺธภูตา ปุถุชฺชนาฯ
[356]
‘‘กามปงฺเกน สตฺตา หิ, พหู โลเก อวิทฺทสู;
ปริยนฺตํ น ชานนฺติ, ชาติยา มรณสฺส จฯ
[357]
‘‘ทุคฺคติคมนํ มคฺคํ, มนุสฺสา กามเหตุกํ;
พหุํ เว ปฏิปชฺชนฺติ, อตฺตโน โรคมาวหํฯ
[358]
‘‘เอวํ อมิตฺตชนนา, ตาปนา สํกิเลสิกา;
โลกามิสา พนฺธนียา, กามา มรณพนฺธนาฯ
[359]
‘‘อุมฺมาทนา อุลฺลปนา, กามา จิตฺตปฺปมาถิโน;
สตฺตานํ สํกิเลสาย, ขิปฺปํ มาเรน โอฑฺฑิตํฯ
[360]
‘‘อนนฺตาทีนวา กามา, พหุทุกฺขา มหาวิสา;
อปฺปสฺสาทา รณกรา, สุกฺกปกฺขวิโสสนาฯ
[361]
‘‘สาหํ เอตาทิสํ กตฺวา, พฺยสนํ กามเหตุกํ;
น ตํ ปจฺจาคมิสฺสามิ, นิพฺพานาภิรตา สทาฯ
[362]
‘‘รณํ ตริตฺวา กามานํ, สีติภาวาภิกงฺขินี;
อปฺปมตฺตา วิหสฺสามิ, สพฺพสํโยชนกฺขเยฯ
[363]
‘‘อโสกํ วิรชํ เขมํ, อริยฏฺฐงฺคิกํ อุชุํ;
ตํ มคฺคํ อนุคจฺฉามิ, เยน ติณฺณา มเหสิโนฯ
[364]
‘‘อิมํ ปสฺสถ ธมฺมฏฺฐํ, สุภํ กมฺมารธีตรํ;
อเนชํ อุปสมฺปชฺช, รุกฺขมูลมฺหิ ฌายติฯ
[365]
‘‘อชฺชฏฺฐมี ปพฺพชิตา, สทฺธา สทฺธมฺมโสภนา;
วินีตุปฺปลวณฺณาย, เตวิชฺชา มจฺจุหายินีฯ
[366]
‘‘สายํ ภุชิสฺสา อณณา, ภิกฺขุนี ภาวิตินฺทฺริยา;
สพฺพโยควิสํยุตฺตา, กตกิจฺจา อนาสวาฯ
[367]
‘‘ตํ สกฺโก เทวสงฺเฆน, อุปสงฺกมฺม อิทฺธิยา;
นมสฺสติ ภูตปติ, สุภํ กมฺมารธีตร’’นฺติฯ – อิมา คาถา อภาสิ;
ตตฺถ ทหราหํ สุทฺธวสนา, ยํ ปุเร ธมฺมมสฺสุณินฺติ ยสฺมา อหํ ปุพฺเพ ทหรา ตรุณี เอว สุทฺธวสนา สุทฺธวตฺถนิวตฺถา อลงฺกตปฺปฏิยตฺตา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ อสฺโสสิํฯ ตสฺสา เม อปฺปมตฺตาย, สจฺจาภิสมโย อหูติ ยสฺมา จ ตสฺสา เม มยฺหํ ยถาสุตํ ธมฺมํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อปฺปมตฺตาย อุปฏฺฐิตสฺสติยา สีลํ อธิฏฺฐหิตฺวา ภาวนํ อนุยุญฺชนฺติยาว จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ อภิสมโย ‘‘อิทํ ทุกฺข’’นฺติอาทินา (ปฏิ. ม. 1.32) ปฏิเวโธ อโหสิฯ
ตโตหํ สพฺพกาเมสุ, ภุสํ อรติมชฺฌคนฺติ ตโต เตน การเณน สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมสฺส สุตตฺตา สจฺจานญฺจ อภิสมิตตฺตา มนุสฺเสสุ ทิพฺเพสุ จาติ สพฺเพสุปิ กาเมสุ ภุสํ อติวิย อรติํ อุกฺกณฺฐิํ อธิคจฺฉิํฯ สกฺกายสฺมิํ อุปาทานกฺขนฺธปญฺจเก, ภยํ สปฺปฏิภยภาวํ ญาณจกฺขุนา ทิสฺวา, เนกฺขมฺมเมว ปพฺพชฺชํ นิพฺพานเมว, ปีหเย ปิหยามิ ปตฺถยามิฯ
ทาสกมฺมกรานิ จาติ ทาเส จ กมฺมกาเร จ, ลิงฺควิปลฺลาเสน เหตํ วุตฺตํฯ คามเขตฺตานีติ คาเม จ ปุพฺพณฺณาปรณฺณวิรุหนกฺเขตฺตานิ จ, คามปริยาปนฺนานิ วา เขตฺตานิฯ ผีตานีติ สมิทฺธานิฯ รมณีเยติ มนุญฺเญฯ ปโมทิเตติ ปมุทิเต, โภคกฺขนฺเธ หิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ สาปเตยฺยนฺติ สนฺตกํ ธนํ, มณิกนกรชตาทิปริคฺคหวตฺถุํฯ อนปฺปกนฺติ มหนฺตํ, ปหายาติ โยชนาฯ
เอวํ สทฺธาย นิกฺขมฺมาติ ‘‘หิตฺวานหํ ญาติคณ’’นฺติอาทินา วุตฺตปฺปกาเรน มหนฺตํ ญาติปริวฏฺฏํ มหนฺตญฺจ โภคกฺขนฺธํ ปหาย กมฺมกมฺมผลานิ รตนตฺตยญฺจาติ สทฺเธยฺยวตฺถุํ สทฺธาย สทฺทหิตฺวา ฆรโต นิกฺขมฺม, สทฺธมฺเม สุปฺปเวทิเต สมฺมาสมฺพุทฺเธน สุฏฺฐุ ปเวทิเต อริยวินเย อหํ ปพฺพชิตาฯ
เอวํ ปพฺพชิตาย ปน เนตํ อสฺส ปติรูปํ, ยทิทํ ฉฑฺฑิตานํ กามานํ ปจฺจาคมนํฯ อากิญฺจญฺญญฺหิ ปตฺถเยติ อหํ อกิญฺจนภาวํ อปริคฺคหภาวเมว ปตฺถยามิฯ โย ชาตรูปรชตํ, ฉฑฺเฑตฺวา ปุนราคเมติ โย ปุคฺคโล สุวณฺณํ รชตํ อญฺญมฺปิ วา กิญฺจิ ธนชาตํ ฉฑฺเฑตฺวา ปุน ตํ คณฺเหยฺย, โส ปณฺฑิตานํ อนฺตเร กถํ สีสํ อุกฺขิเปยฺย?
ยสฺมา รชตํ ชาตรูปํ วา, น โพธาย น สนฺติยา น มคฺคญาณาย น นิพฺพานาย โหตีติ อตฺโถฯ เนตํ สมณสารุปฺปนฺติ เอตํ ชาตรูปรชตาทิปริคฺคหวตฺถุ, ตสฺส วา ปริคฺคณฺหนํ สมณานํ สารุปฺปํ น โหติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘น กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชต’’นฺติอาทิ (จูฬว. 446)ฯ น เอตํ อริยทฺธนนฺติ เอตํ ยถาวุตฺตปริคฺคหวตฺถุ สทฺธาทิธนํ วิย อริยธมฺมมยมฺปิ ธนํ น โหติ, น อริยภาวาวหโตฯ เตนาห ‘‘โลภน’’นฺติอาทิฯ
ตตฺถ โลภนนฺติ โลภุปฺปาทนํฯ มทนนฺติ มทาวหํฯ โมหนนฺติ สมฺโมหชนนํฯ รชวฑฺฒนนฺติ ราครชาทิสํวฑฺฒนํฯ เยน ปริคฺคหิตํ, ตสฺส อาสงฺกาวหตฺตา สห อาสงฺกาย วตฺตตีติ สาสงฺกํ, เยน ปริคฺคหิตํ, ตสฺส ยโต กุโต อาสงฺกาวหนฺติ อตฺโถฯ พหุอายาสนฺติ สชฺชนรกฺขณาทิวเสน พหุปริสฺสมํฯ นตฺถิ เจตฺถ ธุวํ ฐิตีติ เอตสฺมิํ ธเน ธุวภาโว จ ฐิติภาโว จ นตฺถิ, จญฺจลมนวฏฺฐิตเมวาติ อตฺโถฯ
เอตฺถ รตฺตา ปมตฺตา จาติ เอตสฺมิํ ธเน รตฺตา สญฺชาตราคา ทสกุสลธมฺเมสุ สติยา วิปฺปวาเสน ปมตฺตาฯ สํกิลิฏฺฐมนา โลภาทิสํกิเลเสน สํกิลิฏฺฐจิตฺตาว นาม โหนฺติฯ
ตโต จ อญฺญมญฺญมฺหิ พฺยารุทฺธา, ปุถู กุพฺพนฺติ เมธคํ อนฺตมโส มาตาปิ ปุตฺเตน, ปุตฺโตปิ มาตราติ เอวํ อญฺญมญฺญํ ปฏิรุทฺธา หุตฺวา ปุถู สตฺตา เมธคํ กลหํ กโรนฺติฯ เตนาห ภควา – ‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ…เป.… มาตาปิ ปุตฺเตน วิวทติ ปุตฺโตปิ มาตรา วิวทตี’’ติอาทิ (ม. นิ. 1.168, 178)ฯ
วโธติ มรณํฯ พนฺโธติ อทฺทุพนฺธนาทิพนฺธนํฯ ปริกฺเลโสติ หตฺถจฺเฉทาทิปริกิเลสาปตฺติฯ ชานีติ ธนชานิ เจว ปริวารชานิ จฯ โสกปริทฺทโวติ โสโก จ ปริเทโว จฯ อธิปนฺนานนฺติ อชฺโฌสิตานํฯ ทิสฺสเต พฺยสนํ พหุนฺติ ยถาวุตฺตวธพนฺธนาทิเภทํ อวุตฺตญฺจ โทมนสฺสุปายาสาทิํ ทิฏฺฐธมฺมิกํ สมฺปรายิกญฺจ พหุํ พหุวิธํ พฺยสนํ อนตฺโถ กาเมสุ ทิสฺสเตวฯ
ตํ มํ ญาตี อมิตฺตาว, กิํ โว กาเมสุ ยุญฺชถาติ ตาทิสํ มํ ยถา กาเมสุ วิรตฺตํ ตุมฺเห ญาตี ญาตกา สมานา อนตฺถกามา อมิตฺตา วิย กิํ เกน การเณน กาเมสุ ยุญฺชถ นิโยเชถฯ ชานาถ มํ ปพฺพชิตํ, กาเมสุ ภยทสฺสินินฺติ กาเม ภยโต ปสฺสนฺติํ ปพฺพชิตํ มํ อาชานาถ, กิํ เอตฺตกํ ตุมฺเหหิ อนญฺญาตนฺติ อธิปฺปาโยฯ
น หิรญฺญสุวณฺเณน, ปริกฺขียนฺติ อาสวาติ กามาสวาทโย หิรญฺญสุวณฺเณน น กทาจิ ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, อถ โข เตหิ เอว ปริวฑฺฒนฺเตวฯ เตนาห – ‘‘อมิตฺตา วธกา กามา, สปตฺตา สลฺลพนฺธนา’’ติฯ กามา หิ อหิตาวหตฺตา เมตฺติยา อภาเวน อมิตฺตา, มรณเหตุตาย อุกฺขิตฺตาสิกวธกสทิสตฺตา วธกา, อนุพนฺธิตฺวาปิ อนตฺถาวหนตาย เวรานุพนฺธสปตฺตสทิสตฺตา สปตฺตา, ราคาทีนํ สลฺลานํ พนฺธนโต สลฺลพนฺธนาฯ
มุณฺฑนฺติ มุณฺฑิตเกสํฯ ตตฺถ ตตฺถ นนฺตกานิ คเหตฺวา สงฺฆาฏิจีวรปารุปเนน สงฺฆาฏิปารุตํฯ
อุตฺติฏฺฐปิณฺโฑติ วิวฏทฺวาเร ฆเร ฆเร ปติฏฺฐิตฺวา ลภนกปิณฺโฑฯ อุญฺโฉติ ตทตฺถํ อุญฺฉาจริยาฯ อนคารูปนิสฺสโยติ อนคารานํ ปพฺพชิตานํ อุปคนฺตฺวา นิสฺสิตพฺพโต อุปนิสฺสยภูโต ชีวิตปริกฺขาโรฯ ตญฺหิ นิสฺสาย ปพฺพชิตา ชีวนฺติฯ
วนฺตาติ ฉฑฺฑิตาฯ มเหสีหีติ พุทฺธาทีหิ มเหสีหิฯ เขมฏฺฐาเนติ กามโยคาทีหิ อนุปทฺทวฏฺฐานภูเต นิพฺพาเนฯ เตติ มเหสโยฯ อจลํ สุขนฺติ นิพฺพานสุขํ ปตฺตาฯ ตสฺมา ตํ ปตฺเถนฺเตน กามา ปริจฺจชิตพฺพาติ อธิปฺปาโยฯ
มาหํ กาเมหิ สํคจฺฉินฺติ อหํ กทาจิปิ กาเมหิ น สมาคจฺเฉยฺยํฯ กสฺมาติ เจ อาห – ‘‘เยสุ ตาณํ น วิชฺชตี’’ติอาทิ, เยสุ กาเมสุ อุปปริกฺขิยมาเนสุ เอกสฺมิมฺปิ อนตฺถปริตฺตาณํ นาม นตฺถิฯ อคฺคิกฺขนฺธูปมา มหาภิตาปฏฺเฐนฯ ทุขา ทุกฺขมฏฺเฐนฯ
ปริปนฺโถ เอส ภโย ยทิทํ กามา นาม อวิทิตวิปุลานตฺถาวหตฺตาฯ สวิฆาโต จิตฺตวิฆาตกรตฺตาฯ สกณฺฏโก วินิวิชฺฌนตฺตาฯ เคโธ สุวิสโม เจโสติ คิทฺธิเหตุตาย เคโธฯ สุฏฺฐุ วิสโม มหาปลิโพโธ โสฯ ทุรติกฺกมนฏฺเฐน มหนฺโตฯ โมหนามุโข มุจฺฉาปตฺติเหตุโตฯ
อุปสคฺโค ภีมรูโปติ อติภิํสนกสภาโว, มหนฺโต เทวตูปสคฺโค วิย อนตฺถกาทิทุกฺขาวหนโตฯ สปฺปสิรูปมา กามา สปฺปฏิภยฏฺเฐนฯ
กามปงฺเกน สตฺตาติ กามสงฺขาเตน ปงฺเกน สตฺตา ลคฺคาฯ
ทุคฺคติคมนํ มคฺคนฺติ นิรยาทิอปายคามินํ มคฺคํฯ กามเหตุกนฺติ กาโมปโภคเหตุกํฯ พหุนฺติ ปาณาติปาตาทิเภเทน พหุวิธํฯ โรคมาวหนฺติ รุชฺชนฏฺเฐน โรคสงฺขาตสฺส ทิฏฺฐธมฺมิกาทิเภทสฺส ทุกฺขสฺส อาวหนกํฯ
เอวนฺติ ‘‘อมิตฺตา วธกา’’ติอาทินา วุตฺตปฺปกาเรนฯ อมิตฺตชนนาติ อมิตฺตภาวสฺส นิพฺพตฺตนกาฯ ตาปนาติ สนฺตาปนกา, ตปนียาติ อตฺโถฯ สํกิเลสิกาติ สํกิเลสาวหาฯ โลกามิสาติ โลเก อามิสภูตาฯ พนฺธนิยาติ พนฺธภูเตหิ สํโยชเนหิ วฑฺฒิตพฺพา, สํโยชนิยาติ อตฺโถฯ มรณพนฺธนาติ ภวาทีสุ นิพฺพตฺตินิมิตฺตตาย ปวตฺตการณโต จ มรณวิพนฺธนาฯ
อุมฺมาทนาติ วิปริณามธมฺมานํ วิโยควเสน โสกุมฺมาทกรา, วฑฺฒิยา วา อุปรูปริมทาวหาฯ อุลฺลปนาติ ‘‘อโห สุขํ อโห สุข’’นฺติ อุทฺธํ อุทฺธํ ลปาปนกาฯ ‘‘อุลฺโลลนา’’ติปิ ปาโฐ, ภตฺตปิณฺฑนิมิตฺตํ นงฺคุฏฺฐํ อุลฺโลเลนฺโต สุนโข วิย อามิสเหตุ สตฺเต อุปรูปริลาลนา, ปราภวาวญฺญาตปาปนกาติ อตฺโถฯ จิตฺตปฺปมาถิโนติ ปริฬาหุปฺปาทนาทินา สมฺปติ อายติญฺจ จิตฺตสฺส ปมถนสีลาฯ ‘‘จิตฺตปฺปมทฺทิโน’’ติ วา ปาโฐ, โส เอวตฺโถฯ เย ปน ‘‘จิตฺตปฺปมาทิโน’’ติ วทนฺติ, เตสํ จิตฺตสฺส ปมาทาวหาติ อตฺโถฯ สํกิเลสายาติ วิพาธนาย อุปตาปนาย วาฯ ขิปฺปํ มาเรน โอฑฺฑิตนฺติ กามา นาเมเต มาเรน โอฑฺฑิตํ กุมินนฺติ ทฏฺฐพฺพา สตฺตานํ อนตฺถาวหนโตฯ
อนนฺตาทีนวาติ ‘‘โลภนํ มทนญฺเจต’’นฺติอาทินา, ‘‘อิธ สีตสฺส ปุรกฺขโต อุณฺหสฺส ปุรกฺขโต’’ติอาทินา (ม. นิ. 1.167) จ ทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตาทีสุ วุตฺตนเยน อปริยนฺตาทีนวา พหุโทสาฯ พหุทุกฺขาติ อาปายิกาทิพหุวิธทุกฺขานุพนฺธาฯ มหาวิสาติ กฏุกาสยฺหผลตาย หลาหลาทิมหาวิสสทิสา ฯ อปฺปสฺสาทาติ สตฺถธาราคตมธุพินฺทุ วิย ปริตฺตสฺสาทาฯ รณกราติ สาราคาทิสํวฑฺฒกาฯ สุกฺกปกฺขวิโสสนาติ สตฺตานํ อนวชฺชโกฏฺฐาสสฺส วินาสกาฯ
สาหนฺติ สา อหํ, เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา กาเม ปหาย ปพฺพชิตฺวา ฐิตาติ อตฺโถฯ เอตาทิสนฺติ เอวรูปํ วุตฺตปฺปการํฯ กตฺวาติ อิติ กตฺวา, ยถาวุตฺตการเณนาติ อตฺโถฯ น ตํ ปจฺจาคมิสฺสามีติ ตํ มยา ปุพฺเพ วนฺตกาเม ปุน น ปริภุญฺชิสฺสามิฯ นิพฺพานาภิรตา สทาติ ยสฺมา ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย สพฺพกาลํ นิพฺพานาภิรตา, ตสฺมา น ตํ ปจฺจาคมิสฺสามีติ โยชนาฯ
รณํ ตริตฺวา กามานนฺติ กามานํ รณํ ตริตฺวา, ตญฺจ มยา กาตพฺพํ อริยมคฺคสํปหารํ กตฺวาฯ สีติภาวาภิกงฺขินีติ สพฺพกิเลสทรถปริฬาหวูปสเมน สีติภาวสงฺขาตํ อรหตฺตํ อภิกงฺขนฺตีฯ สพฺพสํโยชนกฺขเยติ สพฺเพสํ สํโยชนานํ ขยภูเต นิพฺพาเน อภิรตาฯ
เยน ติณฺณา มเหสิโนติ เยน อริยมคฺเคน พุทฺธาทโย มเหสิโน สํสารมโหฆํ ติณฺณา, อหมฺปิ เตหิ คตมคฺคํ อนุคจฺฉามิ, สีลาทิปฏิปตฺติยา อนุปาปุณามีติ อตฺโถฯ
ธมฺมฏฺฐนฺติ อริยผลธมฺเม ฐิตํฯ อเนชนฺติ ปฏิปฺปสฺสทฺธ เอชตาย อเนชนฺติ ลทฺธนามํ อคฺคผลํฯ อุปสมฺปชฺชาติ สมฺปาเทตฺวา อคฺคมคฺคาธิคเมน อธิคนฺตฺวาฯ ฌายตีติ ตเมว ผลชฺฌานํ อุปนิชฺฌายติฯ
อชฺชฏฺฐมี ปพฺพชิตาติ ปพฺพชิตา หุตฺวา ปพฺพชิตโต ปฏฺฐาย อชฺช อฏฺฐมทิวโส, อิโต อตีเต อฏฺฐมิยํ ปพฺพชิตาติ อตฺโถฯ สทฺธาติ สทฺธาสมฺปนฺนาฯ สทฺธมฺมโสภนาติ สทฺธมฺมาธิคเมน โสภนาฯ
ภุชิสฺสาติ ทาสภาวสทิสานํ กิเลสานํ ปหาเนน ภุชิสฺสาฯ กามจฺฉนฺทาทิอิณาปคเมน อณณาฯ
อิมา กิร ติสฺโส คาถา ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐเม ทิวเส อรหตฺตํ ปตฺวา อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล ผลสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา นิสินฺนํ เถริํ ภิกฺขูนํ ทสฺเสตฺวา ปสํสนฺเตน ภควตา วุตฺตาฯ
อถ สกฺโก เทวานมินฺโท ตํ ปวตฺติํ ทิพฺเพน จกฺขุนา ทิสฺวา ‘‘เอวํ สตฺถารา ปสํสียมานา อยํ เถรี ยสฺมา เทเวหิ จ ปยิรุปาสิตพฺพา’’ติ ตาวเทว ตาวติํเสหิ เทเวหิ สทฺธิํ อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ ตํ สนฺธาย สงฺคีติกาเรหิ วุตฺตํ –
‘‘ตํ สกฺโก เทวสงฺเฆน, อุปสงฺกมฺม อิทฺธิยา;
นมสฺสติ ภูตปติ, สุภํ กมฺมารธีตร’’นฺติฯ
ตตฺถ ตีสุ กามภเวสุ ภูตานํ สตฺตานํ ปติ อิสฺสโรติ กตฺวา ภูตปตีติ ลทฺธนาโม สกฺโก เทวราชา เทวสงฺเฆน สทฺธิํ ตํ สุภํ กมฺมารธีตรํ อตฺตโน เทวิทฺธิยา อุปสงฺกมฺม นมสฺสติ, ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทตีติ อตฺโถฯ
สุภากมฺมารธีตุเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
วีสตินิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
14. ติํสนิปาโต
1. สุภาชีวกมฺพวนิกาเถรีคาถาวณฺณนา
ติํสนิปาเต ชีวกมฺพวนํ รมฺมนฺติอาทิกา สุภาย ชีวกมฺพวนิกาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี, สมฺภาวิตกุสลมูลา อนุกฺกเมน ปริพฺรูหิตวิโมกฺขสมฺภารา ปริปกฺกญาณา หุตฺวา, อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติ, สุภาติสฺสา นามมโหสิฯ ตสฺสา กิร สรีราวยวา โสภนวณฺณยุตฺตา อเหสุํ, ตสฺมา สุภาติ อนฺวตฺถเมว นามํ ชาตํฯ สา สตฺถุ ราชคหปฺปเวสเน ปฏิลทฺธสทฺธา อุปาสิกา หุตฺวา อปรภาเค สํสาเร ชาตสํเวคา กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา เนกฺขมฺมญฺจ เขมโต สลฺลกฺขนฺตี มหาปชาปติยา โคตมิยา สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี กติปาเหเนว อนาคามิผเล ปติฏฺฐาสิฯ
อถ นํ เอกทิวสํ อญฺญตโร ราชคหวาสี ธุตฺตปุริโส ตรุโณ ปฐมโยพฺพเน ฐิโต ชีวกมฺพวเน ทิวาวิหาราย คจฺฉนฺติํ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา มคฺคํ โอวรนฺโต กาเมหิ นิมนฺเตสิฯ สา ตสฺส นานปฺปกาเรหิ กามานํ อาทีนวํ อตฺตโน จ เนกฺขมฺมชฺฌาสยํ ปเวเทนฺตี ธมฺมํ กเถสิฯ โส ธมฺมกถํ สุตฺวาปิ น ปฏิกฺกมติ, นิพนฺธติเยวฯ เถรี นํ อตฺตโน วจเน อติฏฺฐนฺตํ อกฺขิมฺหิ จ อภิรตฺตํ ทิสฺวา, ‘‘หนฺท, ตยา สมฺภาวิตํ อกฺขิ’’นฺติ อตฺตโน เอกํ อกฺขิํ อุปฺปาเฏตฺวา ตสฺส อุปเนสิฯ ตโต โส ปุริโส สนฺตาโส สํเวคชาโต ตตฺถ วิคตราโคว หุตฺวา เถริํ ขมาเปตฺวา คโตฯ เถรี สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิฯ สตฺถุโน สห ทสฺสเนเนวสฺสา อกฺขิ ปฏิปากติกํ อโหสิฯ ตโต สา พุทฺธคตาย ปีติยา นิรนฺตรํ ผุฏา หุตฺวา อฏฺฐาสิฯ สตฺถา ตสฺสา จิตฺตาจารํ ญตฺวา ธมฺมํ เทเสตฺวา อคฺคมคฺคตฺถาย กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิฯ สา ปีติํ วิกฺขมฺเภตฺวา ตาวเทว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน วิหรนฺตี อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อตฺตนา เตน จ ธุตฺตปุริเสน วุตฺตคาถา อุทานวเสน –
[368]
