2. ทุกนิปาโต

1. อภิรูปนนฺทาเถรีคาถาวณฺณนา

ทุกนิปาเต อาตุรํ อสุจิํ ปูตินฺติอาทิกา อภิรูปนนฺทาย สิกฺขมานาย คาถาฯ อยํ กิร วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พนฺธุมตีนคเร คหปติมหาสาลสฺส ธีตา หุตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐิตา สตฺถริ ปรินิพฺพุเต ธาตุเจติยํ รตนปฏิมณฺฑิเตน สุวณฺณจฺฉตฺเตน ปูชํ กตฺวา, กาลงฺกตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ สุคตีสุเยว สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร เขมกสฺส สกฺกสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมิํ นิพฺพตฺติฯ นนฺทาติสฺสา นามํ อโหสิฯ สา อตฺตภาวสฺส อติวิย รูปโสภคฺคปฺปตฺติยา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา อภิรูปนนฺทาตฺเวว ปญฺญายิตฺถฯ ตสฺสา วยปฺปตฺตาย วาเรยฺยทิวเสเยว วรภูโต สกฺยกุมาโร กาลมกาสิฯ อถ นํ มาตาปิตโร อกามํ ปพฺพาเชสุํฯ

สา ปพฺพชิตฺวาปิ รูปํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนมทา ‘‘สตฺถา รูปํ วิวณฺเณติ ครหติ อเนกปริยาเยน รูเป อาทีนวํ ทสฺเสตี’’ติ พุทฺธุปฏฺฐานํ น คจฺฉติฯ ภควา ตสฺสา ญาณปริปากํ ญตฺวา มหาปชาปติํ อาณาเปสิ ‘‘สพฺพาปิ ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา โอวาทํ อาคจฺฉนฺตู’’ติฯ สา อตฺตโน วาเร สมฺปตฺเต อญฺญํ เปเสสิฯ ภควา ‘‘วาเร สมฺปตฺเต อตฺตนาว อาคนฺตพฺพํ, น อญฺญา เปเสตพฺพา’’ติ อาหฯ สา สตฺถุ อาณํ ลงฺฆิตุํ อสกฺโกนฺตี ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ พุทฺธุปฏฺฐานํ อคมาสิฯ ภควา อิทฺธิยา เอกํ อภิรูปํ อิตฺถิรูปํ มาเปตฺวา ปุน ชราชิณฺณํ ทสฺเสตฺวา สํเวคํ อุปฺปาเทตฺวา –

[19]

‘‘อาตุรํ อสุจิํ ปูติํ, ปสฺส นนฺเท สมุสฺสยํ;

อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํฯ

[20]

‘‘อนิมิตฺตญฺจ ภาเวหิ, มานานุสยมุชฺชห;

ตโต มานาภิสมยา, อุปสนฺตา จริสฺสสี’’ติฯ –

อิมา ทฺเว คาถา อภาสิฯ ตาสํ อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺตนโย เอวฯ คาถาปริโยสาเน อภิรูปนนฺทา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน –

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, พนฺธุมา นาม ขตฺติโย;

ตสฺส รญฺโญ อหุํ ภริยา, เอกชฺฌํ จารยามหํฯ

‘‘รโหคตา นิสีทิตฺวา, เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;

อาทาย คมนียญฺหิ, กุสลํ นตฺถิ เม กตํฯ

‘‘มหาภิตาปํ กฏุกํ, โฆรรูปํ สุทารุณํ;

นิรยํ นูน คจฺฉามิ, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโยฯ

‘‘เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน, ปหํเสตฺวาน มานสํ;

ราชานํ อุปคนฺตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

‘‘อิตฺถี นาม มยํ เทว, ปุริสานุคตา สทา;

เอกํ เม สมณํ เทหิ, โภชยิสฺสามิ ขตฺติยฯ

‘‘อทาสิ เม มหาราชา, สมณํ ภาวิตินฺทฺริยํ;

ตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวาน, ปรมนฺเนน ปูรยิํฯ

‘‘ปูรยิตฺวา ปรมนฺนํ, สหสฺสคฺฆนเกนหํ;

วตฺถยุเคน ฉาเทตฺวา, อทาสิํ ตุฏฺฐมานสาฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘สหสฺสํ เทวราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํ;

สหสฺสํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

นานาวิธํ พหุํ ปุญฺญํ, ตสฺส กมฺมผลา ตโตฯ

‘‘อุปฺปลสฺเสว เม วณฺณา, อภิรูปา สุทสฺสนา;

อิตฺถี สพฺพงฺคสมฺปนฺนา, อภิชาตา ชุตินฺธราฯ

‘‘ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต, อชายิํ สากิเย กุเล;

นารีสหสฺสปาโมกฺขา, สุทฺโธทนสุตสฺสหํฯ

‘‘นิพฺพินฺทิตฺวา อคาเรหํ, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;

สตฺตมิํ รตฺติํ สมฺปตฺวา, จตุสจฺจํ อปาปุณิํฯ

‘‘จีวรปิณฺฑปาตญฺจ, ปจฺจยญฺจ เสนาสนํ;

ปริเมตุํ น สกฺโกมิ, ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘ยํ มยฺหํ ปุริมํ กมฺมํ, กุสลํ ชนิตํ มุนิ;

ตุยฺหตฺถาย มหาวีร, ปริจิณฺณํ พหุํ มยาฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ทานมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘ทุเว คตี ปชานามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

อญฺญํ คติํ น ชานามิ, ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘อุจฺเจ กุเล ปชานามิ, ตโย สาเล มหาธเน;

อญฺญํ กุลํ น ชานามิ, ปิณฺฑปาตสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘ภวาภเว สํสริตฺวา, สุกฺกมูเลน โจทิตา;

อมนาปํ น ปสฺสามิ, โสมนสฺสกตํ ผลํฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

เจโตปริยญาณสฺส, วสี โหมิ มหามุเนฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;

ญาณํ มม มหาวีร, อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเกฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปตฺวา ปน สา สยมฺปิ อุทานวเสน ตาเยว คาถา อภาสิ, อิทเมว จสฺสา อญฺญาพฺยากรณํ อโหสีติฯ

อภิรูปนนฺทาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. เชนฺตาเถรีคาถาวณฺณนา

เย อิเม สตฺต โพชฺฌงฺคาติอาทิกา เชนฺตาย เถริยา คาถาฯ ตสฺสา อตีตํ ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ วตฺถุ อภิรูปนนฺทาวตฺถุสทิสํฯ อยํ ปน เวสาลิยํ ลิจฺฉวิราชกุเล นิพฺพตฺตีติ อยเมว วิเสโสฯ สตฺถารา เทสิตํ ธมฺมํ สุตฺวา เทสนาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตนา อธิคตํ วิเสสํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปีติวเสน –

[21]

‘‘เย อิเม สตฺต โพชฺฌงฺคา, มคฺคา นิพฺพานปตฺติยา;

ภาวิตา เต มยา สพฺเพ, ยถา พุทฺเธน เทสิตาฯ

[22]

‘‘ทิฏฺโฐ หิ เม โส ภควา, อนฺติโมยํ สมุสฺสโย;

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ –

อิมา ทฺเว คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ เย อิเม สตฺต โพชฺฌงฺคาติ เย อิเม สติธมฺมวิจยวีริยปีติปสฺสทฺธิสมาธิอุเปกฺขาสงฺขาตา โพธิยา ยถาวุตฺตาย ธมฺมสามคฺคิยา , โพธิสฺส วา พุชฺฌนกสฺส ตํสมงฺคิโน ปุคฺคลสฺส องฺคภูตตฺตา ‘‘โพชฺฌงฺคา’’ติ ลทฺธนามา สตฺต ธมฺมาฯ มคฺคา นิพฺพานปตฺติยาติ นิพฺพานาธิคมสฺส อุปายภูตาฯ ภาวิตา เต มยา สพฺเพ, ยถา พุทฺเธน เทสิตาติ เต สตฺตติํส โพธิปกฺขิยธมฺมา สพฺเพปิ มยา ยถา พุทฺเธน ภควตา เทสิตา, ตถา มยา อุปฺปาทิตา จ วฑฺฒิตา จฯ

ทิฏฺโฐ หิ เม โส ภควาติ หิ-สทฺโท เหตุอตฺโถฯ ยสฺมา โส ภควา ธมฺมกาโย สมฺมาสมฺพุทฺโธ อตฺตนา อธิคตอริยธมฺมทสฺสเนน ทิฏฺโฐ, ตสฺมา อนฺติโมยํ สมุสฺสโยติ โยชนาฯ อริยธมฺมทสฺสเนน หิ พุทฺธา ภควนฺโต อญฺเญ จ อริยา ทิฏฺฐา นาม โหนฺติ, น รูปกายทสฺสนมตฺเตนฯ ยถาห – ‘‘โย โข, วกฺกลิ, ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสตี’’ติ (สํ. นิ. 3.87) จ ‘‘สุตวา จ โข, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี’’ติ (ม. นิ. 1.20; สํ. นิ. 3.1) จ อาทิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เชนฺตาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ