4. สุนฺทรีเถรีคาถาวณฺณนา

เปตานิ โภติ ปุตฺตานีติอาทิกา สุนฺทริยา เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อิโต เอกติํสกปฺเป เวสฺสภุสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถารํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา ภิกฺขํ ทตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิฯ สตฺถา ตสฺสา จิตฺตปฺปสาทํ ญตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิฯ สา เตน ปุญฺญกมฺเมน ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺถ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา ตโต จุตา อปราปรํ สุคตีสุเยว สํสรนฺตี ปริปกฺกญาณา หุตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พาราณสิยํ สุชาตสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา รูปสมฺปตฺติยา สุนฺทรีติ นามํ อโหสิฯ วยปฺปตฺตกาเล จสฺสา กนิฏฺฐภาตา กาลมกาสิฯ อถสฺสา ปิตา ปุตฺตโสเกน อภิภูโต ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺโต วาสิฏฺฐิตฺเถริยา สมาคนฺตฺวา ตํ โสกวิโนทนการณํ ปุจฺฉนฺโต ‘‘เปตานิ โภติ ปุตฺตานี’’ติอาทิกา ทฺเว คาถา อภาสิฯ เถรี ตํ โสกาภิภูตํ ญตฺวา โสกํ วิโนเทตุกามา ‘‘พหูนิ ปุตฺตสตานี’’ติอาทิกา ทฺเว คาถา วตฺวา อตฺตโน อโสกภาวํ กเถสิฯ ตํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ ‘‘กถํ ตฺวํ, อยฺเย, เอวํ อโสกา ชาตา’’ติ อาหฯ ตสฺส เถรี รตนตฺตยคุณํ กเถสิฯ

อถ พฺราหฺมโณ ‘‘กุหิํ สตฺถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิทานิ มิถิลายํ วิหรตี’’ติ ตํ สุตฺวา ตาวเทว รถํ โยเชตฺวา รเถน มิถิลํ คนฺตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา สมฺโมทนียํ กถํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ ตสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิฯ โส ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต ตติเย ทิวเส อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อถ สารถิ รถํ อาทาย พาราณสิํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณิยา ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ สุนฺทรี อตฺตโน ปิตุ ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา, ‘‘อมฺม, อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามี’’ติ มาตรํ อาปุจฺฉิฯ มาตา ‘‘ยํ อิมสฺมิํ เคเห โภคชาตํ, สพฺพํ ตํ ตุยฺหํ สนฺตกํ, ตฺวํ อิมสฺส กุลสฺส ทายาทิกา ปฏิปชฺช, อิมํ สพฺพโภคํ ปริภุญฺช, มา ปพฺพชี’’ติ อาหฯ สา ‘‘น มยฺหํ โภเคหิ อตฺโถ, ปพฺพชิสฺสาเมวาหํ, อมฺมา’’ติ มาตรํ อนุชานาเปตฺวา มหติํ สมฺปตฺติํ เขฬปิณฺฑํ วิย ฉฑฺเฑตฺวา ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตฺวา จ สิกฺขมานาเยว หุตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ฆเฏนฺตี วายมนฺตี เหตุสมฺปนฺนตาย ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน –

‘‘ปิณฺฑปาตํ จรนฺตสฺส, เวสฺสภุสฺส มเหสิโน;

กฏจฺฉุภิกฺขมุคฺคยฺห, พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํฯ

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา สมฺพุทฺโธ, เวสฺสภู โลกนายโก;

วีถิยา สณฺฐิโต สตฺถา, อกา เม อนุโมทนํฯ

‘‘กฏจฺฉุภิกฺขํ ทตฺวาน, ตาวติํสํ คมิสฺสสิ;

ฉตฺติํสเทวราชูนํ, มเหสิตฺตํ กริสฺสสิฯ

‘‘ปญฺญาสํ จกฺกวตฺตีนํ, มเหสิตฺตํ กริสฺสสิ;

มนสา ปตฺถิตํ สพฺพํ, ปฏิลจฺฉสิ สพฺพทาฯ

‘‘สมฺปตฺติํ อนุโภตฺวาน, ปพฺพชิสฺสสิ กิญฺจนา;

สพฺพาสเว ปริญฺญาย, นิพฺพายิสฺสสินาสวาฯ

‘‘อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ, เวสฺสภู โลกนายโก;

นภํ อพฺภุคฺคมี วีโร, หํสราชาว อมฺพเรฯ

‘‘สุทินฺนํ เม ทานวรํ, สุยิฏฺฐา ยาคสมฺปทา;

กฏจฺฉุภิกฺขํ ทตฺวาน, ปตฺตาหํ อจลํ ปทํฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ทานมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ภิกฺขาทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วิหรนฺตี อปรภาเค ‘‘สตฺถุ ปุรโต สีหนาทํ นทิสฺสามี’’ติ อุปชฺฌายํ อาปุจฺฉิตฺวา พาราณสิโต นิกฺขมิตฺวา สมฺพหุลาหิ ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ อนุกฺกเมน สาวตฺถิํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิตา สตฺถารา กตปฏิสนฺถารา สตฺถุ โอรสธีตุภาวาทิวิภาวเนน อญฺญํ พฺยากาสิฯ อถสฺสา มาตรํ อาทิํ กตฺวา สพฺโพ ญาติคโณ ปริชโน จ ปพฺพชิฯ สา อปรภาเค อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปิตรา วุตฺตคาถํ อาทิํ กตฺวา อุทานวเสน –

[313]

‘‘เปตานิ โภติ ปุตฺตานิ, ขาทมานา ตุวํ ปุเร;

ตุวํ ทิวา จ รตฺโต จ, อตีว ปริตปฺปสิฯ

[314]

‘‘สาชฺช สพฺพานิ ขาทิตฺวา, สตปุตฺตานิ พฺราหฺมณี;

วาเสฏฺฐิ เกน วณฺเณน, น พาฬฺหํ ปริตปฺปสิฯ

[315]

‘‘พหูนิ ปุตฺตสตานิ, ญาติสงฺฆสตานิ จ;

ขาทิตานิ อตีตํเส, มม ตุญฺหญฺจ พฺราหฺมณฯ

[316]

‘‘สาหํ นิสฺสรณํ ญตฺวา, ชาติยา มรณสฺส จ;

น โสจามิ น โรทามิ, น จาปิ ปริตปฺปยิํฯ

[317]

‘‘อพฺภุตํ วต วาเสฏฺฐิ, วาจํ ภาสสิ เอทิสิํ;

กสฺส ตฺวํ ธมฺมมญฺญาย, คิรํ ภาสสิ เอทิสิํฯ

[318]

‘‘เอส พฺราหฺมณ สมฺพุทฺโธ, นครํ มิถิลํ ปติ;

สพฺพทุกฺขปฺปหานาย, ธมฺมํ เทเสสิ ปาณินํฯ

[319]

‘‘ตสฺส พฺรหฺเม อรหโต, ธมฺมํ สุตฺวา นิรูปธิํ;

ตตฺถ วิญฺญาตสทฺธมฺมา, ปุตฺตโสกํ พฺยปานุทิํฯ

[320]

‘‘โส อหมฺปิ คมิสฺสามิ, นครํ มิถิลํ ปติ;

อปฺเปว มํ โส ภควา, สพฺพทุกฺขา ปโมจเยฯ

[321]

‘‘อทฺทส พฺราหฺมโณ พุทฺธํ, วิปฺปมุตฺตํ นิรูปธิํ;

สฺวสฺส ธมฺมมเทเสสิ, มุนิ ทุกฺขสฺส ปารคูฯ

[322]

‘‘ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ, ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ;

อริยํ จฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ, ทุกฺขูปสมคามินํฯ

[323]

‘‘ตตฺถ วิญฺญาตสทฺธมฺโม, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิ;

สุชาโต ตีหิ รตฺตีหิ, ติสฺโส วิชฺชา อผสฺสยิฯ

[324]

‘‘เอหิ สารถิ คจฺฉาหิ, รถํ นิยฺยาทยาหิมํ;

อาโรคฺยํ พฺราหฺมณิํ วชฺช, ปพฺพชิ ทานิ พฺราหฺมโณ;

สุชาโต ตีหิ รตฺตีหิ, ติสฺโส วิชฺชา อผสฺสยิฯ

[325]

‘‘ตโต จ รถมาทาย, สหสฺสญฺจาปิ สารถิ;

อาโรคฺยํ พฺราหฺมณิํโวจ, ‘ปพฺพชิ ทานิ พฺราหฺมโณ;

สุชาโต ตีหิ รตฺตีหิ, ติสฺโส วิชฺชา อผสฺสยิฯ

[326]

‘‘เอตญฺจาหํ อสฺสรถํ, สหสฺสญฺจาปิ สารถิ;

เตวิชฺชํ พฺราหฺมณํ สุตฺวา, ปุณฺณปตฺตํ ททามิ เตฯ

[327]

‘‘ตุยฺเหว โหตฺวสฺสรโถ, สหสฺสญฺจาปิ พฺราหฺมณิ;

อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามิ, วรปญฺญสฺส สนฺติเกฯ

[328]

‘‘หตฺถี ควสฺสํ มณิกุณฺฑลญฺจ, ผีตญฺจิมํ คหวิภวํ ปหาย;

ปิตา ปพฺพชิโต ตุยฺหํ, ภุญฺช โภคานิ สุนฺทรี;

ตุวํ ทายาทิกา กุเลฯ

[329]

‘‘หตฺถี ควสฺสํ มณิกุณฺฑลญฺจ, รมฺมํ จิมํ คหวิภวํ ปหาย;

ปิตา ปพฺพชิโต มยฺหํ, ปุตฺตโสเกน อฏฺฏิโต;

อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามิ, ภาตุโสเกน อฏฺฏิตาฯ

[330]

‘‘โส เต อิชฺฌตุ สงฺกปฺโป, ยํ ตฺวํ ปตฺเถสิ สุนฺทรี;

อุตฺติฏฺฐปิณฺโฑ อุญฺโฉ จ, ปํสุกูลญฺจ จีวรํ;

เอตานิ อภิสมฺโภนฺตี, ปรโลเก อนาสวาฯ

[331]

‘‘สิกฺขมานาย เม อยฺเย, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ยตฺถ เม วุสิตํ ปุเรฯ

[332]

‘‘ตุวํ นิสฺสาย กลฺยาณิ, เถริ สงฺฆสฺส โสภเน;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[333]

‘‘อนุชานาหิ เม อยฺเย, อิจฺเฉ สาวตฺถิ คนฺตเว;

สีหนาทํ นทิสฺสามิ, พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเกฯ

[334]

‘‘ปสฺส สุนฺทริ สตฺถารํ, เหมวณฺณํ หริตฺตจํ;

อทนฺตานํ ทเมตารํ, สมฺพุทฺธมกุโตภยํฯ

[335]

‘‘ปสฺส สุนฺทริมายนฺติํ, วิปฺปมุตฺตํ นิรูปธิํ;

วีตราคํ วิสํยุตฺตํ, กตกิจฺจมนาสวํฯ

[336]

‘‘พาราณสิโต นิกฺขมฺม, ตว สนฺติกมาคตา;

สาวิกา เต มหาวีร, ปาเท วนฺทติ สุนฺทรีฯ

[337]

‘‘ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา, ตุยฺหํ ธีตามฺหิ พฺราหฺมณ;

โอรสา มุขโต ชาตา, กตกิจฺจา อนาสวาฯ

[338]

‘‘ตสฺสา เต สฺวาคตํ ภทฺเท, ตโต เต อทุราคตํ;

เอวญฺหิ ทนฺตา อายนฺติ, สตฺถุ ปาทานิ วนฺทิกา;

วีตราคา วิสํยุตฺตา, กตกิจฺจา อนาสวา’’ติฯ –

อิมา คาถา ปจฺจุทาหาสิฯ

ตตฺถ เปตานีติ มตานิฯ โภตีติ ตํ อาลปติฯ ปุตฺตานีติ ลิงฺควิปลฺลาเสน วุตฺตํ, เปเต ปุตฺเตติ อตฺโถฯ เอโก เอว จ ตสฺสา ปุตฺโต มโต, พฺราหฺมโณ ปน ‘‘จิรกาลํ อยํ โสเกน อฏฺฏา หุตฺวา วิจริ, พหู มญฺเญ อิมิสฺสา ปุตฺตา มตา’’ติ เอวํสญฺญี หุตฺวา พหุวจเนนาหฯ ตถา จ ‘‘สาชฺช สพฺพานิ ขาทิตฺวา สตปุตฺตานี’’ติฯ ขาทมานาติ โลกโวหารวเสน ขุํสนวจนเมตํฯ โลเก หิ ยสฺสา อิตฺถิยา ชาตชาตา ปุตฺตา มรนฺติ, ตํ ครหนฺตา ‘‘ปุตฺตขาทินี’’ติอาทิํ วทนฺติฯ อตีวาติ อติวิย ภุสํฯ ปริตปฺปสีติ สนฺตปฺปสิ, ปุเรติ โยชนาฯ อยญฺเหตฺถ สงฺเขปตฺโถ – โภติ วาเสฏฺฐิ, ปุพฺเพ ตฺวํ มตปุตฺตา หุตฺวา โสจนฺตี ปริเทวนฺตี อติวิย โสกาย สมปฺปิตา คามนิคมราชธานิโย อาหิณฺฑสิฯ

สาชฺชาติ สา อชฺช, สา ตฺวํ เอตรหีติ อตฺโถฯ ‘‘สชฺชา’’ติ วา ปาโฐฯ เกน วณฺเณนาติ เกน การเณนฯ

ขาทิตานีติ เถรีปิ พฺราหฺมเณน วุตฺตปริยาเยเนว วทติฯ ขาทิตานิ วา พฺยคฺฆทีปิพิฬาราทิชาติโย สนฺธาเยวมาหฯ อตีตํเสติ อตีตโกฏฺฐาเส, อติกฺกนฺตภเวสูติ อตฺโถฯ มม ตุยฺหญฺจาติ มยา จ ตยา จฯ

นิสฺสรณํ ญตฺวา ชาติยา มรณสฺส จาติ ชาติชรามรณานํ นิสฺสรณภูตํ นิพฺพานํ มคฺคญาเณน ปฏิวิชฺฌิตฺวาฯ น จาปิ ปริตปฺปยินฺติ น จาปิ อุปายาสาสิํ, อหํ อุปายาสํ น อาปชฺชินฺติ อตฺโถฯ

อพฺภุตํ วตาติ อจฺฉริยํ วตฯ ตญฺหิ อพฺภุตํ ปุพฺเพ อภูตํ อพฺภุตนฺติ วุจฺจติฯ เอทิสินฺติ เอวรูปิํ, ‘‘น โสจามิ น โรทามิ, น จาปิ ปริตปฺปยิ’’นฺติ เอวํ โสจนาทีนํ อภาวทีปนิํ วาจํฯ กสฺส ตฺวํ ธมฺมมญฺญายาติ เกวลํ ยถา เอทิโส ธมฺโม ลทฺธุํ น สกฺกา, ตสฺมา กสฺส นาม สตฺถุโน ธมฺมมญฺญาย คิรํ ภาสสิ เอทิสนฺติ สตฺถารํ สาสนญฺจ ปุจฺฉติฯ

นิรูปธินฺติ นิทฺทุกฺขํฯ วิญฺญาตสทฺธมฺมาติ ปฏิวิทฺธอริยสจฺจธมฺมาฯ พฺยปานุทินฺติ นีหริํ ปชหิํฯ

วิปฺปมุตฺตนฺติ สพฺพโส วิมุตฺตํ, สพฺพกิเลเสหิ สพฺพภเวหิ จ วิสํยุตฺตํฯ สฺวสฺสาติ โส สมฺมาสมฺพุทฺโธ อสฺส พฺราหฺมณสฺสฯ

ตตฺถาติ ตสฺสํ จตุสจฺจธมฺมเทสนายํฯ

รถํ นิยฺยาทยาหิมนฺติ อิมํ รถํ พฺราหฺมณิยา นิยฺยาเทหิฯ

สหสฺสญฺจาปีติ มคฺคปริพฺพยตฺถํ นีตํ กหาปณสหสฺสญฺจาปิ อาทาย นิยฺยาเทหีติ โยชนาฯ

อสฺสรถนฺติ อสฺสยุตฺตรถํฯ ปุณฺณปตฺตนฺติ ตุฏฺฐิทานํฯ

เอวํ พฺราหฺมณิยา ตุฏฺฐิทาเน ทิยฺยมาเน ตํ อสมฺปฏิจฺฉนฺโต สารถิ ‘‘ตุยฺเหว โหตู’’ติ คาถํ วตฺวา สตฺถุ สนฺติกเมว คนฺตฺวา ปพฺพชิฯ ปพฺพชิเต ปน สารถิมฺหิ พฺราหฺมณี อตฺตโน ธีตรํ สุนฺทริํ อามนฺเตตฺวา ฆราวาเส นิโยเชนฺตี ‘‘หตฺถี ควสฺส’’นฺติ คาถมาหฯ ตตฺถ หตฺถีติ หตฺถิโนฯ ควสฺสนฺติ คาโว จ อสฺสา จฯ มณิกุณฺฑลญฺจาติ มณิ จ กุณฺฑลานิ จฯ ผีตญฺจิมํ คหวิภวํ ปหายาติ อิมํ หตฺถิอาทิปฺปเภทํ ยถาวุตฺตํ อวุตฺตญฺจ เขตฺตวตฺถุหิรญฺญสุวณฺณาทิเภทํ ผีตํ ปหูตญฺจ คหวิภวํ เคหูปกรณํ อญฺญญฺจ ทาสิทาสาทิกํ สพฺพํ ปหาย ตว ปิตา ปพฺพชิโตฯ ภุญฺช โภคานิ สุนฺทรีติ สุนฺทริ, ตฺวํ อิเม โภเค ภุญฺชสฺสุฯ ตุวํ ทายาทิกา กุเลติ ตุวญฺหิ อิมสฺมิํ กุเล ทายชฺชารหาติฯ

ตํ สุตฺวา สุนฺทรี อตฺตโน เนกฺขมฺมชฺฌาสยํ ปกาเสนฺตี ‘‘หตฺถีควสฺส’’นฺติอาทิมาหฯ

อถ นํ มาตา เนกฺขมฺเมเยว นิโยเชนฺตี ‘‘โส เต อิชฺฌตู’’ติอาทินา ทิยฑฺฒคาถมาหฯ ตตฺถ ยํ ตฺวํ ปตฺเถสิ สุนฺทรีติ สุนฺทริ ตฺวํ อิทานิ ยํ ปตฺเถสิ อากงฺขสิฯ โส ตว ปพฺพชฺชาย สงฺกปฺโป ปพฺพชฺชาย ฉนฺโท อิชฺฌตุ อนนฺตราเยน สิชฺฌตุฯ อุตฺติฏฺฐปิณฺโฑติ ฆเร ฆเร ปติฏฺฐิตฺวา ลทฺธพฺพภิกฺขาปิณฺโฑฯ อุญฺโฉติ ตทตฺถํ ฆรปฏิปาฏิยา อาหิณฺฑนํ อุทฺทิสฺส ฐานญฺจฯ เอตานีติ อุตฺติฏฺฐปิณฺฑาทีนิฯ อภิสมฺโภนฺตีติ อนิพฺพินฺนรูปา ชงฺฆพลํ นิสฺสาย อภิสมฺภวนฺตี, สาเธนฺตีติ อตฺโถฯ

อถ สุนฺทรี ‘‘สาธุ, อมฺมา’’ติ มาตุยา ปฏิสฺสุณิตฺวา นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา สิกฺขมานาเยว สมานา ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉิกตฺวา ‘‘สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามี’’ติ อุปชฺฌายํ อาโรเจตฺวา ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ สาวตฺถิํ อคมาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สิกฺขมานาย เม, อยฺเย’’ติอาทิฯ ตตฺถ สิกฺขมานาย เมติ สิกฺขมานาย สมานาย มยาฯ อยฺเยติ อตฺตโน อุปชฺฌายํ อาลปติฯ

ตุวํ นิสฺสาย กลฺยาณิ, เถริ สงฺฆสฺส โสภเนติ ภิกฺขุนิสงฺเฆ วุทฺธตรภาเวน ถิรคุณโยเคน จ สงฺฆตฺเถริ โสภเนหิ สีลาทีหิ สมนฺนาคตตฺตา โสภเน กลฺยาณิ กลฺยาณมิตฺเต, อยฺเย, ตํ นิสฺสาย มยา ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ โยชนาฯ

อิจฺเฉติ อิจฺฉามิฯ สาวตฺถิ คนฺตเวติ สาวตฺถิํ คนฺตุํฯ สีหนาทํ นทิสฺสามีติ อญฺญาพฺยากรณเมว สนฺธายาหฯ

อถ สุนฺทรี อนุกฺกเมน สาวตฺถิํ คนฺตฺวา วิหารํ ปวิสิตฺวา สตฺถารํ ธมฺมาสเน นิสินฺนํ ทิสฺวา อุฬารํ ปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวทยมานา อตฺตานเมว อาลปนฺตี อาห ‘‘ปสฺส สุนฺทรี’’ติฯ เหมวณฺณนฺติ สุวณฺณวณฺณํฯ หริตฺตจนฺติ กญฺจนสนฺนิภตฺตจํฯ เอตฺถ จ ภควา ปีตวณฺเณน ‘‘สุวณฺณวณฺโณ’’ติ วุจฺจติฯ อถ โข สมฺมเทว ฆํสิตฺวา ชาติหิงฺคุลเกน อนุลิมฺปิตฺวา สุปริมชฺชิตกญฺจนาทาสสนฺนิโภติ ทสฺเสตุํ ‘‘เหมวณฺณ’’นฺติ วตฺวา ‘‘หริตฺตจ’’นฺติ วุตฺตํฯ

ปสฺส สุนฺทริมายนฺตินฺติ ตํ สุนฺทรินามิกํ มํ ภควา อาคจฺฉนฺติ ปสฺสฯ ‘‘วิปฺปมุตฺต’’นฺติอาทินา อญฺญํ พฺยากโรนฺตี ปีติวิปฺผารวเสน วทติฯ

กุโต ปน อาคตา, กตฺถ จ อาคตา, กีทิสา จายํ สุนฺทรีติ อาสงฺกนฺตานํ อาสงฺกํ นิวตฺเตตุํ ‘‘พาราณสิโต’’ติ คาถํ วตฺวา ตตฺถ ‘‘สาวิกา จา’’ติ วุตฺตมตฺถํ ปากฏตรํ กาตุํ ‘‘ตุวํ พุทฺโธ’’ติ คาถมาหฯ ตสฺสตฺโถ – อิมสฺมิํ สเทวเก โลเก ตุวเมเวโก สพฺพญฺญุพุทฺโธ, ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺเถหิ ยถารหํ อนุสาสนโต ตุวํ เม สตฺถา, อหญฺจ ขีณาสวพฺราหฺมณี ภควา ตุยฺหํ อุเร วายาม ชนิตาภิชาติตาย โอรสา, มุขโต ปวตฺตธมฺมโฆเสน สาสนสฺส จ มุขภูเตน อริยมคฺเคน ชาตตฺตา มุขโต ชาตา, นิฏฺฐิตปริญฺญาตาทิกรณียตาย กตกิจฺจา, สพฺพโส อาสวานํ เขปิตตฺตา อนาสวาติฯ

อถสฺสา สตฺถา อาคมนํ อภินนฺทนฺโต ‘‘ตสฺสา เต สฺวาคต’’นฺติ คาถมาหฯ ตสฺสตฺโถ – ยา ตฺวํ มยา อธิคตํ ธมฺมํ ยาถาวโต อธิคจฺฉิฯ ตสฺสา เต, ภทฺเท สุนฺทริ, อิธ มม สนฺติเก อาคตํ อาคมนํ สุอาคตํฯ ตโต เอว ตํ อทุราคตํ น ทุราคตํ โหติฯ กสฺมา? ยสฺมา เอวญฺหิ ทนฺตา อายนฺตีติ, ยถา ตฺวํ สุนฺทริ, เอวญฺหิ อุตฺตเมน อริยมคฺคทมเถน ทนฺตา ตโต เอว สพฺพธิ วีตราคา, สพฺเพสํ สํโยชนานํ สมุจฺฉินฺนตฺตา วิสํยุตฺตา กตกิจฺจา อนาสวา สตฺถุ ปาทานํ วนฺทิกา อาคจฺฉนฺติ, ตสฺมา ตสฺสา เต สฺวาคตํ อทุราคตนฺติ โยชนาฯ

สุนฺทรีเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สุภากมฺมารธีตุเถรีคาถาวณฺณนา

ทหราหนฺติอาทิกา สุภาย กมฺมารธีตาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน สมฺภาวิตกุสลมูลา อุปจิตวิโมกฺขสมฺภารา สุคตีสุเยว สํสรนฺตี ปริปกฺกญาณา หุตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺส สุวณฺณการสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, รูปสมฺปตฺติโสภาย สุภาติ ตสฺสา นามํ อโหสิฯ สา อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปตฺวา, สตฺถุ ราชคหปฺปเวสเน สตฺถริ สญฺชาตปฺปสาทา เอกทิวสํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ สตฺถา ตสฺสา อินฺทฺริยปริปากํ ทิสฺวา อชฺฌาสยานุรูปํ จตุสจฺจคพฺภธมฺมํ เทเสสิฯ สา ตาวเทว สหสฺสนยปฏิมณฺฑิเต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิฯ สา อปรภาเค ฆราวาเส โทสํ ทิสฺวา มหาปชาปติยา โคตมิยา สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ภิกฺขุนิสีเล ปติฏฺฐิตา อุปริมคฺคตฺถาย ภาวนมนุยุญฺชิฯ ตํ ญาตกา กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา กาเมหิ นิมนฺเตนฺตา ปหูตธนํ วิภวชาตญฺจ ทสฺเสตฺวา ปโลเภนฺติฯ สา เอกทิวสํ อตฺตโน สนฺติกํ อุปคตานํ ฆราวาเสสุ กาเมสุ จ อาทีนวํ ปกาเสนฺตี ‘‘ทหราห’’นฺติอาทีหิ จตุวีสติยา คาถาหิ ธมฺมํ กเถตฺวา เต นิราเส กตฺวา วิสฺสชฺเชตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี อินฺทฺริยานิ ปริโยทเปนฺตี ภาวนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปน ปตฺวา –

[339]

‘‘ทหราหํ สุทฺธวสนา, ยํ ปุเร ธมฺมมสฺสุณิํ;

ตสฺสา เม อปฺปมตฺตาย, สจฺจาภิสมโย อหุฯ

[340]

‘‘ตโตหํ สพฺพกาเมสุ, ภุสํ อรติมชฺฌคํ;

สกฺกายสฺมิํ ภยํ ทิสฺวา, เนกฺขมฺมเมว ปีหเยฯ

[341]

‘‘หิตฺวานหํ ญาติคณํ, ทาสกมฺมกรานิ จ;

คามเขตฺตานิ ผีตานิ, รมณีเย ปโมทิเตฯ

[342]

‘‘ปหายหํ ปพฺพชิตา, สาปเตยฺยมนปฺปกํ;

เอวํ สทฺธาย นิกฺขมฺม, สทฺธมฺเม สุปฺปเวทิเตฯ

[343]

‘‘เนตํ อสฺส ปติรูปํ, อากิญฺจญฺญญฺหิ ปตฺถเย;

โย ชาตรูปํ รชตํ, ฉฑฺเฑตฺวา ปุนราคเมฯ

[344]

‘‘รชตํ ชาตรูปํ วา, น โพธาย น สนฺติยา;

เนตํ สมณสารุปฺปํ, น เอตํ อริยทฺธนํฯ

[345]

‘‘โลภนํ มทนญฺเจตํ, โมหนํ รชวฑฺฒนํ;

สาสงฺกํ พหุอายาสํ, นตฺถิ เจตฺถ ธุวํ ฐิติฯ

[346]

‘‘เอตฺถ รตฺตา ปมตฺตา จ, สํกิลิฏฺฐมนา นรา;

อญฺญมญฺเญน พฺยารุทฺธา, ปุถู กุพฺพนฺติ เมธคํฯ

[347]

‘‘วโธ พนฺโธ ปริกฺเลโส, ชานิ โสกปริทฺทโว;

กาเมสุ อธิปนฺนานํ, ทิสฺสเต พฺยสนํ พหุํฯ

[348]

‘‘ตํ มํ ญาตี อมิตฺตาว, กิํ โว กาเมสุ ยุญฺชถ;

ชานาถ มํ ปพฺพชิตํ, กาเมสุ ภยทสฺสินิํฯ

[349]

‘‘น หิรญฺญสุวณฺเณน, ปริกฺขียนฺติ อาสวา;

อมิตฺตา วธกา กามา, สปตฺตา สลฺลพนฺธนาฯ

[350]

‘‘ตํ มํ ญาตี อมิตฺตาว, กิํ โว กาเมสุ ยุญฺชถ;

ชานาถ มํ ปพฺพชิตํ, มุณฺฑํ สงฺฆาฏิปารุตํฯ

[351]