13. วิสาขาเถรีคาถาวณฺณนา

กโรถ พุทฺธสาสนนฺติ วิสาขาย เถริยา คาถาฯ ตสฺสา วตฺถุ ธีราเถริยาวตฺถุสทิสเมวฯ สา อรหตฺตํ ปตฺวา วิมุตฺติสุเขน วีตินาเมนฺตี –

[13]

‘‘กโรถ พุทฺธสาสนํ, ยํ กตฺวา นานุตปฺปติ;

ขิปฺปํ ปาทานิ โธวิตฺวา, เอกมนฺเต นิสีทถา’’ติฯ –

อิมาย คาถาย อญฺญํ พฺยากาสิฯ

ตตฺถ กโรถ พุทฺธสาสนนฺติ พุทฺธสาสนํ โอวาทอนุสิฏฺฐิํ กโรถ, ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชถาติ อตฺโถฯ ยํ กตฺวา นานุตปฺปตีติ อนุสิฏฺฐิํ กตฺวา กรณเหตุ น อนุตปฺปติ ตกฺกรสฺส สมฺมเทว อธิปฺปายานํ สมิชฺฌนโตฯ ขิปฺปํ ปาทานิ โธวิตฺวา, เอกมนฺเต นิสีทถาติ อิทํ ยสฺมา สยํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา อาจริยุปชฺฌายานํ วตฺตํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน ทิวาฏฺฐาเน ปาเท โธวิตฺวา รโห นิสินฺนา สทตฺถํ มตฺถกํ ปาเปสิ, ตสฺมา ตตฺถ อญฺเญปิ นิโยเชนฺตี อโวจฯ

วิสาขาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. สุมนาเถรีคาถาวณฺณนา

ธาตุโย ทุกฺขโต ทิสฺวาติ สุมนาย เถริยา คาถาฯ ตสฺสา วตฺถุ ติสฺสาเถริยา วตฺถุสทิสํฯ อิมิสฺสาปิ หิ สตฺถา โอภาสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ปุรโต นิสินฺโน วิย อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา –

[14]

‘‘ธาตุโย ทุกฺขโต ทิสฺวา, มา ชาติํ ปุนราคมิ;

ภเว ฉนฺทํ วิราเชตฺวา, อุปสนฺตา จริสฺสสี’’ติฯ –

อิมํ คาถมาหฯ สา คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิ ฯ

ตตฺถ ธาตุโย ทุกฺขโต ทิสฺวาติ สสนฺตติปริยาปนฺนา จกฺขาทิธาตุโย อิตราปิ จ อุทยพฺพยปฏิปีฬนาทินา ‘‘ทุกฺขา’’ติ ญาณจกฺขุนา ทิสฺวาฯ

มา ชาติํ ปุนราคมีติ ปุน ชาติํ อายติํ ปุนพฺภวํ มา อุปคจฺฉิ ฯ ภเว ฉนฺทํ วิราเชตฺวาติ กามภวาทิเก สพฺพสฺมิํ ภเว ตณฺหาฉนฺทํ วิราคสงฺขาเตน มคฺเคน ปชหิตฺวาฯ อุปสนฺตา จริสฺสสีติ สพฺพโส ปหีนกิเลสตาย นิพฺพุตา วิหริสฺสสิฯ

เอตฺถ จ ‘‘ธาตุโย ทุกฺขโต ทิสฺวา’’ติ อิมินา ทุกฺขานุปสฺสนามุเขน วิปสฺสนา ทสฺสิตาฯ ‘‘ภเว ฉนฺทํ วิราเชตฺวา’’ติ อิมินา มคฺโค, ‘‘อุปสนฺตา จริสฺสสี’’ติ อิมินา สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ, ‘‘มา ชาติํ ปุนราคมี’’ติ อิมินา อนุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ ทสฺสิตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

สุมนาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15. อุตฺตราเถรีคาถาวณฺณนา

กาเยน สํวุตา อาสินฺติ อุตฺตราย เถริยา คาถาฯ ตสฺสาปิ วตฺถุ ติสฺสาเถริยา วตฺถุสทิสํฯ สาปิ หิ สกฺยกุลปฺปสุตา โพธิสตฺตสฺส โอโรธภูตา มหาปชาปติโคตมิยา สทฺธิํ นิกฺขนฺตา โอภาสคาถาย อรหตฺตํ ปตฺวา ปน –

[15]

‘‘กาเยน สํวุตา อาสิํ, วาจาย อุท เจตสา;

สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺห, สีติภูตามฺหิ นิพฺพุตา’’ติฯ –

อุทานวเสน ตเมว คาถํ อภาสิฯ

ตตฺถ กาเยน สํวุตา อาสินฺติ กายิเกน สํวเรน สํวุตา อโหสิํฯ วาจายาติ วาจสิเกน สํวเรน สํวุตา อาสินฺติ โยชนา, ปททฺวเยนาปิ สีลสํวรมาหฯ อุทาติ อถฯ เจตสาติ สมาธิจิตฺเตน, เอเตน วิปสฺสนาภาวนมาหฯ สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺหาติ สานุสยํ, สห วา อวิชฺชาย ตณฺหํ อุทฺธริตฺวาฯ อวิชฺชาย หิ ปฏิจฺฉาทิตาทีนเว ภวตฺตเย ตณฺหา อุปฺปชฺชติฯ

อปโร นโย – กาเยน สํวุตาติ สมฺมากมฺมนฺเตน สพฺพโส มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส ปหานา มคฺคสํวเรเนว กาเยน สํวุตา อาสิํฯ วาจายาติ สมฺมาวาจาย สพฺพโส มิจฺฉาวาจาย ปหานา มคฺคสํวเรเนว วาจาย สํวุตา อาสินฺติ อตฺโถฯ เจตสาติ สมาธินาฯ