เมนู

10. เอกาทสกนิปาโต

1. กิสาโคตมีเถรีคาถาวณฺณนา

เอกาทสกนิปาเต กลฺยาณมิตฺตตาติอาทิกา กิสาโคตมิยา เถริยา คาถาฯ อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ ลูขจีวรธารีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ ทุคฺคตกุเล นิพฺพตฺติฯ โคตมีติสฺสา นามํ อโหสิฯ กิสสรีรตาย ปน ‘‘กิสาโคตมี’’ติ โวหรียิตฺถฯ ตํ ปติกุลํ คตํ ทุคฺคตกุลสฺส ธีตาติ ปริภวิํสุฯ สา เอกํ ปุตฺตํ วิชายิฯ ปุตฺตลาเภน จสฺสา สมฺมานํ อกํสุฯ โส ปนสฺสา ปุตฺโต อาธาวิตฺวา ปริธาวิตฺวา กีฬนกาเล กาลมกาสิฯ เตนสฺสา โสกุมฺมาโท อุปฺปชฺชิฯ

สา ‘‘อหํ ปุพฺเพ ปริภวปตฺตา หุตฺวา ปุตฺตสฺส ชาตกาลโต ปฏฺฐาย สกฺการํ ปาปุณิํ , อิเม มยฺหํ ปุตฺตํ พหิ ฉฑฺเฑตุมฺปิ วายมนฺตี’’ติ โสกุมฺมาทวเสน มตกเฬวรํ องฺเกนาทาย ‘‘ปุตฺตสฺส เม เภสชฺชํ เทถา’’ติ เคหทฺวารปฏิปาฏิยา นคเร วิจรติฯ มนุสฺสา ‘‘เภสชฺชํ กุโต’’ติ ปริภาสนฺติฯ สา เตสํ กถํ น คณฺหาติฯ อถ นํ เอโก ปณฺฑิตปุริโส ‘‘อยํ ปุตฺตโสเกน จิตฺตวิกฺเขปํ ปตฺตา, เอติสฺสา เภสชฺชํ ทสพโลเยว ชานิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา, ‘‘อมฺม, ตว ปุตฺตสฺส เภสชฺชํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉา’’ติ อาหฯ สา สตฺถุ ธมฺมเทสนาเวลายํ วิหารํ คนฺตฺวา ‘‘ปุตฺตสฺส เม เภสชฺชํ เทถ ภควา’’ติ อาหฯ สตฺถา ตสฺสา อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ‘‘คจฺฉ นครํ ปวิสิตฺวา ยสฺมิํ เคเห โกจิ มตปุพฺโพ นตฺถิ, ตโต สิทฺธตฺถกํ อาหรา’’ติ อาหฯ สา ‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ ตุฏฺฐมานสา นครํ ปวิสิตฺวา ปฐมเคเหเยว ‘‘สตฺถา มม ปุตฺตสฺส เภสชฺชตฺถาย สิทฺธตฺถกํ อาหราเปติฯ สเจ เอตสฺมิํ เคเห โกจิ มตปุพฺโพ นตฺถิ, สิทฺธตฺถกํ เม เทถา’’ติ อาหฯ โก อิธ มเต คเณตุํ สกฺโกตีติฯ

กิํ เตน หิ อลํ สิทฺธตฺถเกหีติ ทุติยํ ตติยํ ฆรํ คนฺตฺวา พุทฺธานุภาเวน วิคตุมฺมาทา ปกติจิตฺเต ฐิตา จินฺเตสิ – ‘‘สกลนคเร อยเมว นิยโม ภวิสฺสติ, อิทํ หิตานุกมฺปินา ภควตา ทิฏฺฐํ ภวิสฺสตี’’ติ สํเวคํ ลภิตฺวา ตโตว พหิ นิกฺขมิตฺวา ปุตฺตํ อามกสุสาเน ฉฑฺเฑตฺวา อิมํ คาถมาห –

‘‘น คามธมฺโม นิคมสฺส ธมฺโม, น จาปิยํ เอกกุลสฺส ธมฺโม;

สพฺพสฺส โลกสฺส สเทวกสฺส, เอเสว ธมฺโม ยทิทํ อนิจฺจตา’’ติฯ (อป. เถรี 2.3.82);

เอวญฺจ ปน วตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิฯ อถ นํ สตฺถา ‘‘ลทฺโธ เต, โคตมิ, สิทฺธตฺถโก’’ติ อาหฯ ‘‘นิฏฺฐิตํ, ภนฺเต, สิทฺธตฺถเกน กมฺมํ, ปติฏฺฐา ปน เม โหถา’’ติ อาหฯ อถสฺสา สตฺถา –

‘‘ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตฺตํ, พฺยาสตฺตมนสํ นรํ;

สุตฺตํ คามํ มโหโฆว, มจฺจุ อาทาย คจฺฉตี’’ติฯ (ธ. ป. 287) –

คาถมาห

คาถาปริโยสาเน ยถาฐิตาว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ สตฺถา ปพฺพชฺชํ อนุชานิฯ สา สตฺถารํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา วนฺทิตฺวา ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา นจิรสฺเสว โยนิโสมนสิกาเรน กมฺมํ กโรนฺตี วิปสฺสนํ วฑฺเฒสิฯ อถสฺสา สตฺถา –

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, อปสฺสํ อมตํ ปทํ;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, ปสฺสโต อมตํ ปท’’นฺติฯ (ธ. ป. 114) –

อิมํ โอภาสคาถมาหฯ

สา คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา ปริกฺขารวลญฺเช ปรมุกฺกฏฺฐา หุตฺวา ตีหิ ลูเขหิ สมนฺนาคตํ จีวรํ ปารุปิตฺวา วิจริฯ อถ นํ สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต ลูขจีวรธารีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ สา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ‘‘สตฺถารํ นิสฺสาย มยา อยํ วิเสโส ลทฺโธ’’ติ กลฺยาณมิตฺตตาย ปสํสามุเขน อิมา คาถา อภาสิ –

[213]

‘‘กลฺยาณมิตฺตตา มุนินา, โลกํ อาทิสฺส วณฺณิตา;

กลฺยาณมิตฺเต ภชมาโน, อปิ พาโล ปณฺฑิโต อสฺสฯ

[214]

‘‘ภชิตพฺพา สปฺปุริสา, ปญฺญา ตถา วฑฺฒติ ภชนฺตานํ;

ภชมาโน สปฺปุริเส, สพฺเพหิปิ ทุกฺเขหิ ปมุจฺเจยฺยฯ

[215]

‘‘ทุกฺขญฺจ วิชาเนยฺย, ทุกฺขสฺส จ สมุทยํ นิโรธํ;

อฏฺฐงฺคิกญฺจ มคฺคํ, จตฺตาริปิ อริยสจฺจานิฯ

[216]

‘‘ทุกฺโข อิตฺถิภาโว, อกฺขาโต ปุริสทมฺมสารถินา;

สปตฺติกมฺปิ หิ ทุกฺขํ, อปฺเปกจฺจา สกิํ วิชาตาโยฯ

[217]

‘‘คลเก อปิ กนฺตนฺติ, สุขุมาลินิโย วิสานิ ขาทนฺติ;

ชนมารกมชฺฌคตา, อุโภปิ พฺยสนานิ อนุโภนฺติฯ

[218]

‘‘อุปวิชญฺญา คจฺฉนฺตี, อทฺทสาหํ ปติํ มตํ;

ปนฺถมฺหิ วิชายิตฺวาน, อปฺปตฺตาว สกํ ฆรํฯ

[219]

‘‘ทฺเว ปุตฺตา กาลกตา, ปตี จ ปนฺเถ มโต กปณิกาย;

มาตา ปิตา จ ภาตา, ฑยฺหนฺติ จ เอกจิตกายํฯ

[220]

‘‘ขีณกุลีเน กปเณ, อนุภูตํ เต ทุขํ อปริมาณํ;

อสฺสู จ เต ปวตฺตํ, พหูนิ จ ชาติสหสฺสานิฯ

[221]

‘‘วสิตา สุสานมชฺเฌ, อโถปิ ขาทิตานิ ปุตฺตมํสานิ;

หตกุลิกา สพฺพครหิตา, มตปติกา อมตมธิคจฺฉิํฯ

[222]

‘‘ภาวิโต เม มคฺโค, อริโย อฏฺฐงฺคิโก อมตคามี;

นิพฺพานํ สจฺฉิกตํ, ธมฺมาทาสํ อเวกฺขิํหํฯ

[223]

‘‘อหมมฺหิ กนฺตสลฺลา, โอหิตภารา กตญฺหิ กรณียํ;

กิสาโคตมี เถรี, วิมุตฺตจิตฺตา อิมํ ภณี’’ติฯ

ตตฺถ กลฺยาณมิตฺตตาติ กลฺยาโณ ภทฺโท สุนฺทโร มิตฺโต เอตสฺสาติ กลฺยาณมิตฺโตฯ

โย ยสฺส สีลาทิคุณสมาทเปตา, อฆสฺส ฆาตา, หิตสฺส วิธาตา, เอวํ สพฺพากาเรน อุปกาโร มิตฺโต โหติ, โส ปุคฺคโล กลฺยาณมิตฺโต, ตสฺส ภาโว กลฺยาณมิตฺตตา, กลฺยาณมิตฺตวนฺตตาฯ มุนินาติ สตฺถาราฯ โลกํ อาทิสฺส วณฺณิตาติ กลฺยาณมิตฺเต อนุคนฺตพฺพนฺติ สตฺตโลกํ อุทฺทิสฺส –

‘‘สกลเมวิทํ, อานนฺท, พฺรหฺมจริยํ ยทิทํ กลฺยาณมิตฺตตา กลฺยาณสหายตา กลฺยาณสมฺปวงฺกตา’’ (สํ. นิ. 5.2)ฯ ‘‘กลฺยาณมิตฺตสฺเสตํ, เมฆิย, ภิกฺขุโน ปาฏิกงฺขํ กลฺยาณสหายสฺส กลฺยาณสมฺปวงฺกสฺส ยํ สีลวา ภวิสฺสติ ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหริสฺสตี’’ติ (อุทา. 31) จ เอวมาทินา ปสํสิตาฯ

กลฺยาณมิตฺเต ภชมาโนติอาทิ กลฺยาณมิตฺตตาย อานิสํสทสฺสนํฯ ตตฺถ อปิ พาโล ปณฺฑิโต อสฺสาติ กลฺยาณมิตฺเต ภชมาโน ปุคฺคโล ปุพฺเพ สุตาทิวิรเหน พาโลปิ สมาโน อสฺสุตสวนาทินา ปณฺฑิโต ภเวยฺยฯ

ภชิตพฺพา สปฺปุริสาติ พาลสฺสาปิ ปณฺฑิตภาวเหตุโต พุทฺธาทโย สปฺปุริสา กาเลน กาลํ อุปสงฺกมนาทินา เสวิตพฺพาฯ ปญฺญา ตถา ปวฑฺฒติ ภชนฺตานนฺติ กลฺยาณมิตฺเต ภชนฺตานํ ตถา ปญฺญา วฑฺฒติ พฺรูหติ ปาริปูริํ คจฺฉติฯ ยถา เตสุ โย โกจิ ขตฺติยาทิโก ภชมาโน สปฺปุริเส สพฺเพหิปิ ชาติอาทิทุกฺเขหิ ปมุจฺเจยฺยาติ โยชนาฯ

มุจฺจนวิธิํ ปน กลฺยาณมิตฺตวิธินา ทสฺเสตุํ ‘‘ทุกฺขญฺจ วิชาเนยฺยา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ จตฺตาริ อริยสจฺจานีติ ทุกฺขญฺจ ทุกฺขสมุทยญฺจ นิโรธญฺจ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคญฺจาติ อิมานิ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ วิชาเนยฺย ปฏิวิชฺเฌยฺยาติ โยชนาฯ

‘‘ทุกฺโข อิตฺถิภาโว’’ติอาทิกา ทฺเว คาถา อญฺญตราย ยกฺขินิยา อิตฺถิภาวํ ครหนฺติยา ภาสิตาฯ ตตฺถ ทุกฺโข อิตฺถิภาโว อกฺขาโตติ จปลตา, คพฺภธารณํ, สพฺพกาลํ ปรปฏิพทฺธวุตฺติตาติ เอวมาทีหิ อาทีนเวหิ อิตฺถิภาโว ทุกฺโขติ, ปุริสทมฺมสารถินา ภควตา กถิโตฯ

สปตฺติกมฺปิ ทุกฺขนฺติ สปตฺตวาโส สปตฺติยา สทฺธิํ สํวาโสปิ ทุกฺโข, อยมฺปิ อิตฺถิภาเว อาทีนโวติ อธิปฺปาโยฯ อปฺเปกจฺจา สกิํ วิชาตาโยติ เอกจฺจา อิตฺถิโย เอกวารเมว วิชาตา, ปฐมคพฺเภ วิชายนทุกฺขํ อสหนฺติโยฯ คลเก อปิ กนฺตนฺตีติ อตฺตโน คีวมฺปิ ฉินฺทนฺติฯ สุขุมาลินิโย วิสานิ ขาทนฺตีติ สุขุมาลสรีรา อตฺตโน สุขุมาลภาเวน เขทํ อวิสหนฺติโย วิสานิปิ ขาทนฺติฯ ชนมารกมชฺฌคตาติ ชนมารโก วุจฺจติ มูฬฺหคพฺโภฯ มาตุคามชนสฺส มารโก, มชฺฌคตา ชนมารกา กุจฺฉิคตา, มูฬฺหคพฺภาติ อตฺโถฯ อุโภปิ พฺยสนานิ อนุโภนฺตีติ คพฺโภ คพฺภินี จาติ ทฺเวปิ ชนา มรณญฺจ มารณนฺติกพฺยสนานิ จ ปาปุณนฺติฯ อปเร ปน ภณนฺติ ‘‘ชนมารกา นาม กิเลสา, เตสํ มชฺฌคตา กิเลสสนฺตานปติตา อุโภปิ ชายาปติกา อิธ กิเลสปริฬาหวเสน, อายติํ ทุคฺคติปริกฺกิเลสวเสน พฺยสนานิ ปาปุณนฺตี’’ติฯ อิมา กิร ทฺเว คาถา สา ยกฺขินี ปุริมตฺตภาเว อตฺตโน อนุภูตทุกฺขํ อนุสฺสริตฺวา อาหฯ เถรี ปน อิตฺถิภาเว อาทีนววิภาวนาย ปจฺจนุภาสนฺตี อโวจฯ

‘‘อุปวิชญฺญา คจฺฉนฺตี’’ติอาทิกา ทฺเว คาถา ปฏาจาราย เถริยา ปวตฺติํ อารพฺภ ภาสิตาฯ ตตฺถ อุปวิชญฺญา คจฺฉนฺตีติ อุปคตวิชายนกาลา มคฺคํ คจฺฉนฺตี, อปตฺตาว สกํ เคหํ ปนฺเถ วิชายิตฺวาน ปติํ มตํ อทฺทสํ อหนฺติ โยชนาฯ

กปณิกายาติ วรากายฯ อิมา กิร ทฺเว คาถา ปฏาจาราย ตทา โสกุมฺมาทปตฺตาย วุตฺตาการสฺส อนุกรณวเสน อิตฺถิภาเว อาทีนววิภาวนตฺถเมว เถริยา วุตฺตาฯ

อุภยมฺเปตํ อุทาหรณภาเวน อาเนตฺวา อิทานิ อตฺตโน อนุภูตํ ทุกฺขํ วิภาเวนฺตี ‘‘ขีณกุลิเน’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ขีณกุลิเนติ โภคาทีหิ ปาริชุญฺญปตฺตกุลิเกฯ กปเณติ ปรมอวญฺญาตํ ปตฺเตฯ อุภยญฺเจตํ อตฺตโน เอว อามนฺตนวจนํฯ อนุภูตํ เต ทุขํ อปริมาณนฺติ อิมสฺมิํ อตฺตภาเว, อิโต ปุริมตฺตภาเวสุ วา อนปฺปกํ ทุกฺขํ ตยา อนุภวิตํฯ อิทานิ ตํ ทุกฺขํ เอกเทเสน วิภชิตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘อสฺสู จ เต ปวตฺต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ

ตสฺสตฺโถ – อิมสฺมิํ อนมตคฺเค สํสาเร ปริพฺภมนฺติยา พหุกานิ ชาติสหสฺสานิ โสกาภิภูตาย อสฺสุ จ ปวตฺตํ, อวิเสสิตํ กตฺวา วุตฺตญฺเจตํ, มหาสมุทฺทสฺส อุทกโตปิ พหุกเมว สิยาฯ

วสิตา สุสานมชฺเฌติ มนุสฺสมํสขาทิกา สุนขี สิงฺคาลี จ หุตฺวา สุสานมชฺเฌ วุสิตาฯ ขาทิตานิ ปุตฺตมํสานีติ พฺยคฺฆทีปิพิฬาราทิกาเล ปุตฺตมํสานิ ขาทิตานิฯ หตกุลิกาติ วินฏฺฐกุลวํสาฯ สพฺพครหิตาติ สพฺเพหิ ฆรวาสีหิ ครหิตา ครหปฺปตฺตาฯ มตปติกาติ วิธวาฯ อิเม ปน ตโย ปกาเร ปุริมตฺตภาเว อตฺตโน อนุปฺปตฺเต คเหตฺวา วทติฯ เอวํภูตาปิ หุตฺวา อธิจฺจ ลทฺธาย กลฺยาณมิตฺตเสวาย อมตมธิคจฺฉิ,นิพฺพานํ อนุปฺปตฺตาฯ

อิทานิ ตเมว อมตาธิคมํ ปากฏํ กตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ภาวิโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ภาวิโตติ วิภาวิโต อุปฺปาทิโต วฑฺฒิโต ภาวนาภิสมยวเสน ปฏิวิทฺโธฯ ธมฺมาทาสํ อเวกฺขิํหนฺติ ธมฺมมยํ อาทาสํ อทฺทกฺขิํ อปสฺสิํ อหํฯ

อหมมฺหิ กนฺตสลฺลาติ อริยมคฺเคน สมุจฺฉินฺนคาราทิสลฺลา อหํ อมฺหิฯ โอหิตภาราติ โอโรปิตกามขนฺธกิเลสาภิสงฺขารภาราฯ กตญฺหิ กรณียนฺติ ปริญฺญาทิเภทํ โสฬสวิธมฺปิ กิจฺจํ กตํ ปริโยสิตํฯ สุวิมุตฺตจิตฺตา อิมํ ภณีติ สพฺพโส วิมุตฺตจิตฺตา กิสาโคตมี เถรี อิมมตฺถํ ‘‘กลฺยาณมิตฺตตา’’ติอาทินา คาถาพนฺธวเสน อภณีติ อตฺตานํ ปรํ วิย เถรี วทติฯ ตตฺริทํ อิมิสฺสา เถริยา อปทานํ (อป. เถรี 2.3.55-94) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา อญฺญตเร กุเล;

อุเปตฺวา ตํ นรวรํ, สรณํ สมุปาคมิํฯ

‘‘ธมฺมญฺจ ตสฺส อสฺโสสิํ, จตุสจฺจูปสญฺหิตํ;

มธุรํ ปรมสฺสาทํ, วฏฺฏสนฺติสุขาวหํฯ

‘‘ตทา จ ภิกฺขุนิํ วีโร, ลูขจีวรธารินิํ;

ฐเปนฺโต เอตทคฺคมฺหิ, วณฺณยี ปุริสุตฺตโมฯ

‘‘ชเนตฺวานปฺปกํ ปีติํ, สุตฺวา ภิกฺขุนิยา คุเณ;

การํ กตฺวาน พุทฺธสฺส, ยถาสตฺติ ยถาพลํฯ

‘‘นิปจฺจ มุนิวรํ ตํ, ตํ ฐานมภิปตฺถยิํ;

ตทานุโมทิ สมฺพุทฺโธ, ฐานลาภาย นายโกฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

กิสาโคตมี นาเมน, เหสฺสสิ สตฺถุ สาวิกาฯ

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ยาวชีวํ ตทา ชินํ;

เมตฺตจิตฺตา ปริจริํ, ปจฺจเยหิ วินายกํฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

‘‘อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;

กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเมฯ

‘‘ปญฺจมี ตสฺส ธีตาสิํ, ธมฺมา นาเมน วิสฺสุตา;

ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิํฯ

‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;

วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตาฯ

‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกญฺญา สุเขธิตา;

พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา, มุทิตา สตฺต ธีตโรฯ

‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;

ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกาฯ

‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา จ กุณฺฑลา;

อหญฺจ ธมฺมทินฺนา จ, วิสาขา โหติ สตฺตมีฯ

‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหํ;

ทุคฺคเต อธเน นฏฺเฐ, คตา จ สธนํ กุลํฯ

‘‘ปติํ ฐเปตฺวา เสสา เม, เทสฺสนฺติ อธนา อิติ;

ยทา จ ปสฺสูตา อาสิํ, สพฺเพสํ ทยิตา ตทาฯ

‘‘ยทา โส ตรุโณ ภทฺโท, โกมลโก สุเขธิโต;

สปาณมิว กนฺโต เม, ตทา ยมวสํ คโตฯ

‘‘โสกฏฺฏาทีนวทนา, อสฺสุเนตฺตา รุทมฺมุขา;

มตํ กุณปมาทาย, วิลปนฺตี คมามหํฯ

‘‘ตทา เอเกน สนฺทิฏฺฐา, อุเปตฺวาภิสกฺกุตฺตมํ;

อโวจํ เทหิ เภสชฺชํ, ปุตฺตสญฺชีวนนฺติ โภฯ

‘‘น วิชฺชนฺเต มตา ยสฺมิํ, เคเห สิทฺธตฺถกํ ตโต;

อาหราติ ชิโน อาห, วินโยปายโกวิโทฯ

‘‘ตทา คมิตฺวา สาวตฺถิํ, น ลภิํ ตาทิสํ ฆรํ;

กุโต สิทฺธตฺถกํ ตสฺมา, ตโต ลทฺธา สติํ อหํฯ

‘‘กุณปํ ฉฑฺฑยิตฺวาน, อุเปสิํ โลกนายกํ;

ทูรโตว มมํ ทิสฺวา, อโวจ มธุรสฺสโรฯ

‘‘โย จ วสฺสสตํ ชีเว, อปสฺสํ อุทยพฺพยํ;

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย, ปสฺสโต อุทยพฺพยํฯ

‘‘น คามธมฺโม นิคมสฺส ธมฺโม, น จาปิยํ เอกกุลสฺส ธมฺโม;

สพฺพสฺส โลกสฺส สเทวกสฺส, เอเสว ธมฺโม ยทิทํ อนิจฺจตาฯ

‘‘สาหํ สุตฺวานิมา คาถา, ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยิํ;

ตโต วิญฺญาตสทฺธมฺมา, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

‘‘ตถา ปพฺพชิตา สนฺตี, ยุญฺชนฺตี ชินสาสเน;

น จิเรเนว กาเลน, อรหตฺตมปาปุณิํฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกาฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสิํ สุนิมฺมลาฯ

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตาฯ

‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโยฯ

‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;

ญาณํ เม วิมลํ สุทฺธํ, พุทฺธเสฏฺฐสฺส วาหสาฯ

‘‘สงฺการกูฏา อาหิตฺวา, สุสานา รถิยาปิ จ;

ตโต สงฺฆาฏิกํ กตฺวา, ลูขํ ธาเรมิ จีวรํฯ

‘‘ชิโน ตสฺมิํ คุเณ ตุฏฺโฐ, ลูขจีวรธารเณ;

ฐเปสิ เอตทคฺคมฺหิ, ปริสาสุ วินายโกฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

กิสาโคตมีเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอกาทสนิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ทฺวาทสกนิปาโต

1. อุปฺปลวณฺณาเถรีคาถาวณฺณนา

ทฺวาทสกนิปาเต อุโภ มาตา จ ธีตา จาติอาทิกา อุปฺปลวณฺณาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา, มหาชเนน สทฺธิํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา, ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ อิทฺธิมนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุํ สํสรนฺตี กสฺสปพุทฺธกาเล พาราณสินคเร กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปริเวณํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตาฯ

ตโต จวิตฺวา ปุน มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉนฺตี เอกสฺมิํ คามเก สหตฺถา กมฺมํ กตฺวา ชีวนกฏฺฐาเน นิพฺพตฺตาฯ สา เอกทิวสํ เขตฺตกุฏิํ คจฺฉนฺตี อนฺตรามคฺเค เอกสฺมิํ สเร ปาโตว ปุปฺผิตํ ปทุมปุปฺผํ ทิสฺวา ตํ สรํ โอรุยฺห ตญฺเจว ปุปฺผํ ลาชปกฺขิปนตฺถาย ปทุมินิปตฺตญฺจ คเหตฺวา เกทาเร สาลิสีสานิ ฉินฺทิตฺวา กุฏิกาย นิสินฺนา ลาเช ภชฺชิตฺวา ปญฺจ ลาชสตานิ กตฺวา ฐเปสิฯ ตสฺมิํ ขเณ คนฺธมาทนปพฺพเต นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐิโต เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ อาคนฺตฺวา ตสฺสา อวิทูเร ฐาเน อฏฺฐาสิฯ สา ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา ลาเชหิ สทฺธิํ ปทุมปุปฺผํ คเหตฺวา, กุฏิโต โอรุยฺห ลาเช ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา ปทุมปุปฺเผน ปตฺตํ ปิธาย อทาสิฯ อถสฺสา ปจฺเจกพุทฺเธ โถกํ คเต เอตทโหสิ – ‘‘ปพฺพชิตา นาม ปุปฺเผน อนตฺถิกา, อหํ ปุปฺผํ คเหตฺวา ปิฬนฺธิสฺสามี’’ติ คนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺถโต ปุปฺผํ คเหตฺวา ปุน จินฺเตสิ – ‘‘สเจ, อยฺโย, ปุปฺเผน อนตฺถิโก อภวิสฺสา, ปตฺตมตฺถเก ฐเปตุํ นาทสฺส, อทฺธา อยฺยสฺส อตฺโถ ภวิสฺสตี’’ติ ปุน คนฺตฺวา ปตฺตมตฺถเก ฐเปตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ ขมาเปตฺวา, ‘‘ภนฺเต, อิเมสํ เม ลาชานํ นิสฺสนฺเทน ลาชคณนาย ปุตฺตา อสฺสุ, ปทุมปุปฺผสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน ปเท ปเท ปทุมปุปฺผํ อุฏฺฐหตู’’ติ ปตฺถนํ อกาสิฯ