8. อฏฺฐกนิปาโต

1. สีสูปจาลาเถรีคาถาวณฺณนา

อฏฺฐกนิปาเต ภิกฺขุนี สีลสมฺปนฺนาติอาทิกา สีสูปจาลาย เถริยา คาถาฯ อิมิสฺสาปิ วตฺถุ จาลาย เถริยา วตฺถุมฺหิ วุตฺตนยเมวฯ อยมฺปิ หิ อายสฺมโต ธมฺมเสนาปติสฺส ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา สยมฺปิ อุสฺสาหชาตา ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา, ฆเฏนฺตี วายมนฺตี นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปตฺวา ผลสมาปตฺติสุเขน วิหรนฺตี เอกทิวสํ อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา กตกิจฺจาติ โสมนสฺสชาตา อุทานวเสน –

[196]

‘‘ภิกฺขุนี สีลสมฺปนฺนา, อินฺทฺริเยสุ สุสํวุตา;

อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ, อเสจนกโมชว’’นฺติฯ – คาถมาห;

ตตฺถ สีลสมฺปนฺนาติ ปริสุทฺเธน ภิกฺขุนิสีเลน สมนฺนาคตา ปริปุณฺณาฯ อินฺทฺริเยสุ สุสํวุตาติ มนจฺฉฏฺเฐสุ อินฺทฺริเยสุ สุฏฺฐุ สํวุตา, รูปาทิอารมฺมเณ อิฏฺเฐ ราคํ, อนิฏฺเฐ โทสํ, อสมเปกฺขเน โมหญฺจ ปหาย สุฏฺฐุ ปิหิตินฺทฺริยาฯ อเสจนกโมชวนฺติ เกนจิ อนาสิตฺตกํ โอชวนฺตํ สภาวมธุรํ สพฺพสฺสาปิ กิเลสโรคสฺส วูปสมโนสธภูตํ อริยมคฺคํ, นิพฺพานเมว วาฯ อริยมคฺคมฺปิ หิ นิพฺพานตฺถิเกหิ ปฏิปชฺชิตพฺพโต กิเลสปริฬาหาภาวโต จ ปทํ สนฺตนฺติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ

[197]

‘‘ตาวติํสา จ ยามา จ, ตุสิตา จาปิ เทวตา;

นิมฺมานรติโน เทวา, เย เทวา วสวตฺติโน;

ตตฺถ จิตฺตํ ปณีเธหิ, ยตฺถ เต วุสิตํ ปุเร’’ติฯ –

อยํ คาถา กามสคฺเคสุ นิกนฺติํ อุปฺปาเทหีติ ตตฺถ อุยฺโยชนวเสน เถริํ สมาปตฺติยา จาเวตุกาเมน มาเรน วุตฺตาฯ

ตตฺถ สหปุญฺญการิโน เตตฺติํส ชนา ยตฺถ อุปปนฺนา, ตํ ฐานํ ตาวติํสนฺติฯ ตตฺถ นิพฺพตฺตา สพฺเพปิ เทวปุตฺตา ตาวติํสาฯ

เกจิ ปน ‘‘ตาวติํสาติ เตสํ เทวานํ นามเมวา’’ติ วทนฺติฯ ทฺวีหิ เทวโลเกหิ วิสิฏฺฐํ ทิพฺพํ สุขํ ยาตา อุปยาตา สมฺปนฺนาติ ยามาฯ ทิพฺพาย สมฺปตฺติยา ตุฏฺฐา ปหฏฺฐาติ ตุสิตาฯ ปกติปฏิยตฺตารมฺมณโต อติเรเกน รมิตุกามตากาเล ยถารุจิเต โภเค นิมฺมินิตฺวา รมนฺตีติ นิมฺมานรติโนฯ จิตฺตรุจิํ ญตฺวา ปเรหิ นิมฺมิเตสุ โภเคสุ วสํ วตฺเตนฺตีติ วสวตฺติโนฯ ตตฺถ จิตฺตํ ปณีเธหีติ ตสฺมิํ ตาวติํสาทิเก เทวนิกาเย ตว จิตฺตํ ฐเปหิ, อุปปชฺชนาย นิกนฺติํ กโรหิฯ จาตุมหาราชิกานํ โภคา อิตเรหิ นิหีนาติ อธิปฺปาเยน ตาวติํสาทโยว วุตฺตาฯ ยตฺถ เต วุสิตํ ปุเรติ เยสุ เทวนิกาเยสุ ตยา ปุพฺเพ วุตฺถํฯ อยํ กิร ปุพฺเพ เทเวสุ อุปฺปชฺชนฺตี, ตาวติํสโต ปฏฺฐาย ปญฺจกามสคฺเค โสเธตฺวา ปุน เหฏฺฐโต โอตรนฺตี, ตุสิเตสุ ฐตฺวา ตโต จวิตฺวา อิทานิ มนุสฺเสสุ นิพฺพตฺตาฯ

ตํ สุตฺวา เถรี – ‘‘ติฏฺฐตุ, มาร, ตยา วุตฺตกามโลโกฯ อญฺโญปิ สพฺโพ โลโก ราคคฺคิอาทีหิ อาทิตฺโต สมฺปชฺชลิโตฯ น ตตฺถ วิญฺญูนํ จิตฺตํ รมตี’’ติ กามโต จ โลกโต จ อตฺตโน วินิวตฺติตมานสตํ ทสฺเสตฺวา มารํ ตชฺเชนฺตี –

[198]

ยามา จ‘‘ตาวติํสา จ ยามา จ, ตุสิตา จาปิ เทวตา;

นิมฺมานรติโน เทวา, เย เทวา วสวตฺติโนฯ

[199]

‘‘กาลํ กาลํ ภวา ภวํ, สกฺกายสฺมิํ ปุรกฺขตา;

อวีติวตฺตา สกฺกายํ, ชาติมรณสาริโนฯ

[200]

‘‘สพฺโพ อาทีปิโต โลโก, สพฺโพ โลโก ปทีปิโต;

สพฺโพ ปชฺชลิโต โลโก, สพฺโพ โลโก ปกมฺปิโตฯ

[201]

‘‘อกมฺปิยํ อตุลิยํ, อปุถุชฺชนเสวิตํ;

พุทฺโธ ธมฺมมเทเสสิ, ตตฺถ เม นิรโต มโนฯ

[202]

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, วิหริํ สาสเน รตา;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[203]

‘‘สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที, ตโมกฺขนฺโธ ปทาลิโต;

เอวํ ชานาหิ ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกา’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ กาลํ กาลนฺติ ตํ ตํ กาลํฯ ภวา ภวนฺติ ภวโต ภวํฯ สกฺกายสฺมินฺติ ขนฺธปญฺจเกฯ ปุรกฺขตาติ ปุรกฺขารการิโนฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – มาร, ตยา วุตฺตา ตาวติํสาทโย เทวา ภวโต ภวํ อุปคจฺฉนฺตา อนิจฺจตาทิอเนกาทีนวากุเล สกฺกาเย ปติฏฺฐิตา, ตสฺมา ตสฺมิํ ภเว อุปฺปตฺติกาเล, เวมชฺฌกาเล, ปริโยสานกาเลติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ กาเล สกฺกายเมว ปุรกฺขตฺวา ฐิตาฯ ตโต เอว อวีติวตฺตา สกฺกายํ นิสฺสรณาภิมุขา อหุตฺวา สกฺกายตีรเมว อนุปริธาวนฺตา ชาติมรณสาริโน ราคาทีหิ อนุคตตฺตา ปุนปฺปุนํ ชาติมรณเมว อนุสฺสรนฺติ, ตโต น วิมุจฺจนฺตีติฯ

สพฺโพ อาทีปิโต โลโกติ, มาร, น เกวลํ ตยา วุตฺตกามโลโกเยว ธาตุตฺตยสญฺญิโต, สพฺโพปิ โลโก ราคคฺคิอาทีหิ เอกาทสหิ อาทิตฺโตฯ เตหิเยว ปุนปฺปุนํ อาทีปิตตาย ปทีปิโตฯ นิรนฺตรํ เอกชาลีภูตตาย ปชฺชลิโตฯ ตณฺหาย สพฺพกิเลเสหิ จ อิโต จิโต จ กมฺปิตตาย จลิตตาย ปกมฺปิโตฯ

เอวํ อาทิตฺเต ปชฺชลิเต ปกมฺปิเต จ โลเก เกนจิปิ กมฺเปตุํ จาเลตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย อกมฺปิยํ, คุณโต ‘‘เอตฺตโก’’ติ ตุเลตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย อตฺตนา สทิสสฺส อภาวโต จ อตุลิยํฯ พุทฺธาทีหิ อริเยหิ เอว โคจรภาวนาภิคมโต เสวิตตฺตา อปุถุชฺชนเสวิตํฯ พุทฺโธ ภควา มคฺคผลนิพฺพานปฺปเภทํ นววิธํ โลกุตฺตรธมฺมํ มหากรุณาย สญฺโจทิตมานโส อเทเสสิ สเทวกสฺส โลกสฺส กเถสิ ปเวเทสิฯ ตตฺถ ตสฺมิํ อริยธมฺเม มยฺหํ มโน นิรโต อภิรโต, น ตโต วินิวตฺตตีติ อตฺโถฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

สีสูปจาลาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อฏฺฐกนิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. นวกนิปาโต

1. วฑฺฒมาตุเถรีคาถาวณฺณนา

นวกนิปาเต มา สุ เต วฑฺฒ โลกมฺหีติอาทิกา วฑฺฒมาตาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี, อนุกฺกเมน สมฺภตวิโมกฺขสมฺภารา หุตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ภารุกจฺฉกนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา ปติกุลํ คตา เอกํ ปุตฺตํ วิชายิฯ ตสฺส วฑฺโฒติ นามํ อโหสิฯ ตโต ปฏฺฐาย สา วฑฺฒมาตาติ โวหรียิตฺถฯ สา ภิกฺขูนํ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา ปุตฺตํ ญาตีนํ นิยฺยาเทตฺวา ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชิฯ อิโต ปรํ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ วฑฺฒตฺเถรสฺส วตฺถุมฺหิ (เถรคา. อฏฺฐ. 2.วฑฺฒตฺเถรคาถาวณฺณนา) อาคตเมวฯ วฑฺฒตฺเถรญฺหิ อตฺตโน ปุตฺตํ สนฺตรุตฺตรํ เอกกํ ภิกฺขุนุปสฺสเย อตฺตโน ทสฺสนตฺถาย อุปคตํ อยํ เถรี ‘‘กสฺมา ตฺวํ เอกโก สนฺตรุตฺตโรว อิธาคโต’’ติ โจเทตฺวา โอวทนฺตี –

[204]

‘‘มา สุ เต วฑฺฒ โลกมฺหิ, วนโถ อหุ กุทาจนํ;

มา ปุตฺตก ปุนปฺปุนํ, อหุ ทุกฺขสฺส ภาคิมาฯ

[205]

‘‘สุขญฺหิ วฑฺฒ มุนโย, อเนชา ฉินฺนสํสยา;

สีติภูตา ทมปฺปตฺตา, วิหรนฺติ อนาสวาฯ

[206]

‘‘เตหานุจิณฺณํ อิสีหิ, มคฺคํ ทสฺสนปตฺติยา;

ทุกฺขสฺสนฺตกิริยาย, ตฺวํ วฑฺฒ อนุพฺรูหยา’’ติฯ –

อิมา ติสฺโส คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ มา สุ เต วฑฺฒ โลกมฺหิ, วนโถ อหุ กุทาจนนฺติ สูติ นิปาตมตฺตํฯ วฑฺฒ, ปุตฺตก, สพฺพสฺมิมฺปิ สตฺตโลเก, สงฺขารโลเก จ กิเลสวนโถ ตุยฺหํ กทาจิปิ มา อหุ มา อโหสิ ฯ ตตฺถ การณมาห – ‘‘มา, ปุตฺตก, ปุนปฺปุนํ, อหุ ทุกฺขสฺส ภาคิมา’’ติ วนถํ อนุจฺฉินฺทนฺโต ตํ นิมิตฺตสฺส ปุนปฺปุนํ อปราปรํ ชาติอาทิทุกฺขสฺส ภาคี มา อโหสิฯ