8. วิชยาเถรีคาถาวณฺณนา

จตุกฺขตฺตุนฺติอาทิกา วิชยาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี, อนุกฺกเมน ปริพฺรูหิตกุสลมูลา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี, อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เขมาย เถริยา คิหิกาเล สหายิกา อโหสิฯ สา ตสฺสา ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา ‘‘สาปิ นาม ราชมเหสี ปพฺพชิสฺสติ กิมงฺคํ ปนาห’’นฺติ ปพฺพชิตุกามาเยว หุตฺวา เขมาเถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิฯ เถรี ตสฺสา อชฺฌาสยํ ญตฺวา ตถา ธมฺมํ เทเสสิ, ยถา สํสาเร สํวิคฺคมานสา สาสเน สา อภิปฺปสนฺนา ภวิสฺสติฯ สา ตํ ธมฺมํ สุตฺวา สํเวคชาตา ปฏิลทฺธสทฺธา จ หุตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ เถรี ตํ ปพฺพาเชสิฯ สา ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา เหตุสมฺปนฺนตาย, น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[169]

‘‘จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุํ, วิหารา อุปนิกฺขมิํ;

อลทฺธา เจตโส สนฺติํ, จิตฺเต อวสวตฺตินีฯ

[170]

‘‘ภิกฺขุนิํ อุปสงฺกมฺม, สกฺกจฺจํ ปริปุจฺฉหํ;

สา เม ธมฺมมเทเสสิ, ธาตุอายตนานิ จฯ

[171]

‘‘จตฺตาริ อริยสจฺจานิ, อินฺทฺริยานิ พลานิ จ;

โพชฺฌงฺคฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ, อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยาฯ

[172]

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, กโรนฺตี อนุสาสนิํ;

รตฺติยา ปุริเม ยาเม, ปุพฺพชาติมนุสฺสริํฯ

[173]

‘‘รตฺติยา มชฺฌิเม ยาเม, ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธยิํ;

รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม, ตโมขนฺธํ ปทาลยิํฯ

[174]

‘‘ปีติสุเขน จ กายํ, ผริตฺวา วิหริํ ตทา;

สตฺตมิยา ปาเท ปสาเรสิํ, ตโมขนฺธํ ปทาลิยา’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ ภิกฺขุนินฺติ เขมาเถริํ สนฺธาย วทติฯ

โพชฺฌงฺคฏฺฐงฺคิกํ มคฺคนฺติ สตฺตโพชฺฌงฺคญฺจ อฏฺฐงฺคิกญฺจ อริยมคฺคํฯ อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยาติ อรหตฺตสฺส นิพฺพานสฺเสว วา ปตฺติยา อธิคมายฯ

ปีติสุเขนาติ ผลสมาปตฺติปริยาปนฺนาย ปีติยา สุเขน จฯ กายนฺติ ตํสมฺปยุตฺตํ นามกายํ ตทนุสาเรน รูปกายญฺจฯ ผริตฺวาติ ผุสิตฺวา พฺยาเปตฺวา วาฯ สตฺตมิยา ปาเท ปสาเรสินฺติ วิปสฺสนาย อารทฺธทิวสโต สตฺตมิยํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิตฺวา ปาเท ปสาเรสิํฯ กถํ? ตโมขนฺธํ ปทาลิย, อปฺปทาลิตปุพฺพํ โมหกฺขนฺธํ อคฺคมคฺคญาณาสินา ปทาเลตฺวาฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

วิชยาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฉกฺกนิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตกนิปาโต

1. อุตฺตราเถรีคาถาวณฺณนา

สตฺตกนิปาเต มุสลานิ คเหตฺวานาติ อุตฺตราย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี, อนุกฺกเมน สมฺภาวิตกุสลมูลา สมุปจิตวิโมกฺขสมฺภารา ปริปกฺกวิมุตฺติปริปาจนียธมฺมา หุตฺวา, อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา อุตฺตราติ ลทฺธนามา อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปตฺวา ปฏาจาราย เถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิฯ เถรี ตสฺสา ธมฺมํ กเถสิฯ สา ธมฺมํ สุตฺวา สํสาเร ชาตสํเวคา สาสเน อภิปฺปสนฺนา หุตฺวา ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตฺวา จ กตปุพฺพกิจฺจา ปฏาจาราย เถริยา สนฺติเก วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ภาวนมนุยุญฺชนฺตี อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตาย อินฺทฺริยานํ ปริปากํ คตตฺตา จ น จิรสฺเสว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[175]

‘‘มุสลานิ คเหตฺวาน, ธญฺญํ โกฏฺเฏนฺติ มาณวา;

ปุตฺตทารานิ โปเสนฺตา, ธนํ วินฺทนฺติ มาณวาฯ

[176]

‘‘ฆเฏถ พุทฺธสาสเน, ยํ กตฺวา นานุตปฺปติ;

ขิปฺปํ ปาทานิ โธวิตฺวา, เอกมนฺตํ นิสีทถฯ

[177]

‘‘จิตฺตํ อุปฏฺฐเปตฺวาน, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;

ปจฺจเวกฺขถ สงฺขาเร, ปรโต โน จ อตฺตโตฯ

[178]

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ปฏาจารานุสาสนิํ;

ปาเท ปกฺขาลยิตฺวาน, เอกมนฺเต อุปาวิสิํฯ

[179]

‘‘รตฺติยา ปุริเม ยาเม, ปุพฺพชาติมนุสฺสริํ;

รตฺติยา มชฺฌิเม ยาเม, ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธยิํฯ

[180]

‘‘รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม, ตโมกฺขนฺธํ ปทาลยิํ;

เตวิชฺชา อถ วุฏฺฐาสิํ, กตา เต อนุสาสนีฯ

[181]