7. คุตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา

คุตฺเต ยทตฺถํ ปพฺพชฺชาติอาทิกา คุตฺตาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน สมฺภตวิโมกฺขสมฺภารา หุตฺวา, ปริปกฺกกุสลมูลา สุคตีสุเยว สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺตา, คุตฺตาติสฺสา นามํ อโหสิฯ สา วิญฺญุตํ ปตฺวา อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา โจทิยมานา ฆราวาสํ ชิคุจฺฉนฺตี มาตาปิตโร อนุชานาเปตฺวา มหาปชาปติโคตมิยา สนฺติเก ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตฺวา จ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ภาวนํ อนุยุญฺชนฺติยา ตสฺสา จิตฺตํ จิรกาลปริจเยน พหิทฺธารมฺมเณ วิธาวติ, เอกคฺคํ นาโหสิฯ สตฺถา ทิสฺวา ตํ อนุคฺคณฺหนฺโต, คนฺธกุฏิยํ ยถานิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา ตสฺสา อาสนฺเน อากาเส นิสินฺนํ วิย อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา โอวทนฺโต –

[163]

‘‘คุตฺเต ยทตฺถํ ปพฺพชฺชา, หิตฺวา ปุตฺตํ วสุํ ปิยํ;

ตเมว อนุพฺรูเหหิ, มา จิตฺตสฺส วสํ คมิฯ

[164]

‘‘จิตฺเตน วญฺจิตา สตฺตา, มารสฺส วิสเย รตา;

อเนกชาติสํสารํ, สนฺธาวนฺติ อวิทฺทสูฯ

[165]

‘‘กามาจฺฉนฺทญฺจ พฺยาปาทํ, สกฺกายทิฏฺฐิเมว จ;

สีลพฺพตปรามาสํ, วิจิกิจฺฉํ จ ปญฺจมํฯ

[166]

‘‘สํโยชนานิ เอตานิ, ปชหิตฺวาน ภิกฺขุนี;

โอรมฺภาคมนียานิ, นยิทํ ปุนเรหิสิฯ

[167]

‘‘ราคํ มานํ อวิชฺชญฺจ, อุทฺธจฺจญฺจ วิวชฺชิย;

สํโยชนานิ เฉตฺวาน, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสสิฯ

[168]

‘‘เขเปตฺวา ชาติสํสารํ, ปริญฺญาย ปุนพฺภวํ;

ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิจฺฉาตา, อุปสนฺตา จริสฺสสี’’ติฯ – อิมา คาถา อาภาสิ;

ตตฺถ ตเมว อนุพฺรูเหหีติ ยทตฺถํ ยสฺส กิเลสปรินิพฺพานสฺส ขนฺธปรินิพฺพานสฺส จ อตฺถายฯ หิตฺวา ปุตฺตํ วสุํ ปิยนฺติ ปิยายิตพฺพํ ญาติปริวฏฺฏํ โภคกฺขนฺธญฺจ หิตฺวา มม สาสเน ปพฺพชฺชา พฺรหฺมจริยวาโส อิจฺฉิโต, ตเมว วฑฺเฒยฺยาสิ สมฺปาเทยฺยาสิฯ มา จิตฺตสฺส วสํ คมีติ ทีฆรตฺตํ รูปาทิอารมฺมณวเสน วฑฺฒิตสฺส กูฏจิตฺตสฺส วสํ มา คจฺฉิฯ

ยสฺมา จิตฺตํ นาเมตํ มายูปมํ, เยน วญฺจิตา อนฺธปุถุชฺชนา มารวสานุคา สํสารํ นาติวตฺตนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘จิตฺเตน วญฺจิตา’’ติอาทิฯ

สํโยชนานิ เอตานีติ เอตานิ ‘‘กามจฺฉนฺทญฺจ พฺยาปาท’’นฺติอาทินา ยถาวุตฺตานิ ปญฺจ พนฺธนฏฺเฐน สํโยชนานิฯ ปชหิตฺวานาติ อนาคามิมคฺเคน สมุจฺฉินฺทิตฺวาฯ ภิกฺขุนีติ ตสฺสา อาลปนํฯ โอรมฺภาคมนียานีติ รูปารูปธาตุโต เหฏฺฐาภาเค กามธาตุยํ มนุสฺสชีวสฺส หิตานิ อุปการานิ ตตฺถ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยภาวโตฯ ม-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ ‘‘โอรมาคมนียานี’’ติ ปาฬิ, โส เอวตฺโถฯ นยิทํ ปุนเรหิสีติ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปหาเนน อิทํ กามฏฺฐานํ กามภวํ ปฏิสนฺธิวเสน ปุน นาคมิสฺสสิฯ ร-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ ‘‘อิตฺถ’’นฺติ วา ปาฬิ, อิตฺถตฺตํ กามภวมิจฺเจว อตฺโถฯ

ราคนฺติ รูปราคญฺจ อรูปราคญฺจฯ มานนฺติ อคฺคมคฺควชฺฌํ มานํฯ อวิชฺชญฺจ อุทฺธจฺจญฺจาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ วิวชฺชิยาติ วิปสฺสนาย วิกฺขมฺเภตฺวาฯ สํโยชนานิ เฉตฺวานาติ เอตานิ รูปราคาทีนิ ปญฺจุทฺธมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ อรหตฺตมคฺเคน สมุจฺฉินฺทิตฺวาฯ ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสสีติ สพฺพสฺสาปิ วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริยนฺตํ ปริโยสานํ ปาปุณิสฺสสิฯ

เขเปตฺวา ชาติสํสารนฺติ ชาติ สมูลิกสํสารปวตฺติํ ปริโยสาเปตฺวาฯ นิจฺฉาตาติ นิตฺตณฺหาฯ อุปสนฺตาติ สพฺพโส กิเลสานํ วูปสเมน อุปสนฺตาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เอวํ สตฺถารา อิมาสุ คาถาสุ ภาสิตาสุ คาถาปริโยสาเน เถรี สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อุทานวเสน ภควตา ภาสิตนิยาเมเนว อิมา คาถา อภาสิฯ เตเนว ตา เถริยา คาถา นาม ชาตาฯ

คุตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. วิชยาเถรีคาถาวณฺณนา

จตุกฺขตฺตุนฺติอาทิกา วิชยาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี, อนุกฺกเมน ปริพฺรูหิตกุสลมูลา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี, อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เขมาย เถริยา คิหิกาเล สหายิกา อโหสิฯ สา ตสฺสา ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา ‘‘สาปิ นาม ราชมเหสี ปพฺพชิสฺสติ กิมงฺคํ ปนาห’’นฺติ ปพฺพชิตุกามาเยว หุตฺวา เขมาเถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิฯ เถรี ตสฺสา อชฺฌาสยํ ญตฺวา ตถา ธมฺมํ เทเสสิ, ยถา สํสาเร สํวิคฺคมานสา สาสเน สา อภิปฺปสนฺนา ภวิสฺสติฯ สา ตํ ธมฺมํ สุตฺวา สํเวคชาตา ปฏิลทฺธสทฺธา จ หุตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ เถรี ตํ ปพฺพาเชสิฯ สา ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา เหตุสมฺปนฺนตาย, น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[169]

‘‘จตุกฺขตฺตุํ ปญฺจกฺขตฺตุํ, วิหารา อุปนิกฺขมิํ;

อลทฺธา เจตโส สนฺติํ, จิตฺเต อวสวตฺตินีฯ

[170]

‘‘ภิกฺขุนิํ อุปสงฺกมฺม, สกฺกจฺจํ ปริปุจฺฉหํ;

สา เม ธมฺมมเทเสสิ, ธาตุอายตนานิ จฯ

[171]

‘‘จตฺตาริ อริยสจฺจานิ, อินฺทฺริยานิ พลานิ จ;

โพชฺฌงฺคฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ, อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยาฯ

[172]

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, กโรนฺตี อนุสาสนิํ;

รตฺติยา ปุริเม ยาเม, ปุพฺพชาติมนุสฺสริํฯ

[173]

‘‘รตฺติยา มชฺฌิเม ยาเม, ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธยิํ;

รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม, ตโมขนฺธํ ปทาลยิํฯ

[174]

‘‘ปีติสุเขน จ กายํ, ผริตฺวา วิหริํ ตทา;

สตฺตมิยา ปาเท ปสาเรสิํ, ตโมขนฺธํ ปทาลิยา’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ ภิกฺขุนินฺติ เขมาเถริํ สนฺธาย วทติฯ

โพชฺฌงฺคฏฺฐงฺคิกํ มคฺคนฺติ สตฺตโพชฺฌงฺคญฺจ อฏฺฐงฺคิกญฺจ อริยมคฺคํฯ อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยาติ อรหตฺตสฺส นิพฺพานสฺเสว วา ปตฺติยา อธิคมายฯ