อนฺนํ ปานญฺจ อาทาย, ขชฺชํ โภชฺชํ อนปฺปกนฺติ สาลิโอทนาทิอนฺนํ, อมฺพปานาทิปานํ, ปิฏฺฐขาทนียาทิขชฺชํ, อวสิฏฺฐํ อาหารสงฺขาตํ โภชฺชญฺจ ปหูตํ คเหตฺวาฯ อุยฺยานมภิหารยินฺติ นกฺขตฺตกีฬาวเสน อุยฺยานํ อุปเนสิํฯ อนฺนปานาทิํ ตตฺถ อาเนตฺวา สห ปริชเนน กีฬนฺตี รมนฺตี ปริจาเรสินฺติ อธิปฺปาโยฯ

สาเกเต อญฺชนํ วนนฺติ สาเกตสมีเป อญฺชนวเน วิหารํ ปาวิสิํฯ

โลกปชฺโชตนฺติ ญาณปชฺโชเตน โลกสฺส ปชฺโชตภูตํฯ

ผุสยินฺติ ผุสิํ, อธิคจฺฉินฺติ อตฺโถฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

สุชาตาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อโนปมาเถรีคาถาวณฺณนา

อุจฺเจ กุเลติอาทิกา อโนปมาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน วิมุตฺติปริปาจนีเย ธมฺเม ปริพฺรูหิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาเกตนคเร มชฺฌสฺส นาม เสฏฺฐิโน ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา รูปสมฺปตฺติยา อโนปมาติ นามํ อโหสิฯ ตสฺสา วยปฺปตฺตกาเล พหู เสฏฺฐิปุตฺตา ราชมหามตฺตา ราชาโน จ ปิตุ ทูตํ ปาเหสุํ – ‘‘อตฺตโน ธีตรํ อโนปมํ เทหิ, อิทญฺจิทญฺจ เต ทสฺสามา’’ติฯ สา ตํ สุตฺวา อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตาย ‘‘ฆราวาเสน มยฺหํ อตฺโถ นตฺถี’’ติ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตา เทสนานุสาเรน วิปสฺสนํ อารภิตฺวา ตํ อุสฺสุกฺกาเปนฺตี มคฺคปฏิปาฏิยา ตติยผเล ปติฏฺฐาสิฯ สา สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา สตฺถุอาณาย ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปคนฺตฺวา ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา สตฺตเม ทิวเส อรหตฺตํ สจฺฉิกตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[151]

‘‘อุจฺเจ กุเล อหํ ชาตา, พหุวิตฺเต มหทฺธเน;

วณฺณรูเปน สมฺปนฺนา, ธีตา มชฺฌสฺส อตฺรชาฯ

[152]

‘‘ปตฺถิตา ราชปุตฺเตหิ, เสฏฺฐิปุตฺเตหิ คิชฺฌิตา;

ปิตุ เม เปสยี ทูตํ, เทถ มยฺหํ อโนปมํฯ

[153]

‘‘ยตฺตกํ ตุลิตา เอสา, ตุยฺหํ ธีตา อโนปมา;

ตโต อฏฺฐคุณํ ทสฺสํ, หิรญฺญํ รตนานิ จฯ

[154]

‘‘สาหํ ทิสฺวาน สมฺพุทฺธํ, โลกเชฏฺฐํ อนุตฺตรํ;

ตสฺส ปาทานิ วนฺทิตฺวา, เอกมนฺตํ อุปาวิสิํฯ

[155]

‘‘โส เม ธมฺมมเทเสสิ, อนุกมฺปาย โคตโม;

นิสินฺนา อาสเน ตสฺมิํ, ผุสยิํ ตติยํ ผลํฯ

[156]

‘‘ตโต เกสานิ เฉตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;

อชฺช เม สตฺตมี รตฺติ, ยโต ตณฺหา วิเสสิตา’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ อุจฺเจ กุเลติ อุฬารตเม เวสฺสกุเลฯ พหุวิตฺเตติ อลงฺการาทิปหูตวิตฺตูปกรเณฯ มหทฺธเนติ นิธานคตสฺเสว จตฺตารีสโกฏิปริมาณสฺส มหโต ธนสฺส อตฺถิภาเวน มหทฺธเน อหํ ชาตาติ โยชนาฯ วณฺณรูเปน สมฺปนฺนาติ วณฺณสมฺปนฺนา เจว รูปสมฺปนฺนา จ, สินิทฺธภาสุราย ฉวิสมฺปตฺติยา วตฺถาภรณาทิสรีราวยวสมฺปตฺติยา จ สมนฺนาคตาติ อตฺโถฯ ธีตา มชฺฌสฺส อตฺรชาติ มชฺฌนามสฺส เสฏฺฐิโน โอรสา ธีตาฯ

ปตฺถิตา ราชปุตฺเตหีติ ‘‘กถํ นุ โข ตํ ลเภยฺยามา’’ติ ราชกุมาเรหิ อภิปตฺถิตาฯ เสฏฺฐิปุตฺเตหิ คิชฺฌิตาติ ตถา เสฏฺฐิกุมาเรหิปิ อภิคิชฺฌิตา ปจฺจาสีสิตาฯ เทถ มยฺหํ อโนปมนฺติ ราชปุตฺตาทโย ‘‘เทถ มยฺหํ อโนปมํ เทถ มยฺห’’นฺติ ปิตุ สนฺติเก ทูตํ เปสยิํสุฯ

ยตฺตกํ ตุลิตา เอสาติ ‘‘ตุยฺหํ ธีตา อโนปมา ยตฺตกํ ธนํ อคฺฆตี’’ติ ตุลิตา ลกฺขณญฺญูหิ ปริจฺฉินฺนา, ‘‘ตโต อฏฺฐคุณํ ทสฺสามี’’ติ ปิตุ เม เปสยิ ทูตนฺติ โยชนาฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

อโนปมาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. มหาปชาปติโคตมีเถรีคาถาวณฺณนา

พุทฺธ วีร นโม ตฺยตฺถูติอาทิกา มหาปชาปติโคตมิยา คาถาฯ อยมฺปิ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ รตฺตญฺญูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา, อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา, กสฺสปสฺส จ ภควโต อนฺตเร อมฺหากญฺจ ภควโต พุทฺธสุญฺเญ โลเก พาราณสิยํ ปญฺจนฺนํ ทาสิสตานํ เชฏฺฐิกา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อถ สา วสฺสูปนายิกสมเย ปญฺจ ปจฺเจกพุทฺเธ นนฺทมูลกปพฺภารโต อิสิปตเน โอตริตฺวา, นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา อิสิปตนเมว คนฺตฺวา, วสฺสูปนายิกสมเย กุฏิยา อตฺถาย หตฺถกมฺมํ ปริเยสนฺเต ทิสฺวา, ตา ทาสิโย ตาสํ อตฺตโน จ สามิเก สมาทเปตฺวา จงฺกมาทิปริวารสมฺปนฺนา ปญฺจ กุฏิโย กาเรตฺวา, มญฺจปีฐปานียปริโภชนียภาชนาทีนิ อุปฏฺฐเปตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ เตมาสํ ตตฺเถว วสนตฺถาย ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา วารภิกฺขํ ปฏฺฐเปสุํฯ ยา อตฺตโน วารทิวเส ภิกฺขํ ทาตุํ น สกฺโกติ, ตสฺสา สยํ สกเคหโต นีหริตฺวา เทติฯ เอวํ เตมาสํ ปฏิชคฺคิตฺวา ปวารณาย สมฺปตฺตาย เอเกกํ ทาสิํ เอเกกํ สาฏกํ วิสฺสชฺชาเปสิฯ ปญฺจถูลสาฏกสตานิ อเหสุํฯ ตานิ ปริวตฺตาเปตฺวา ปญฺจนฺนํ ปจฺเจกพุทฺธานํ ติจีวรานิ กตฺวา อทาสิฯ ปจฺเจกพุทฺธา ตาสํ ปสฺสนฺตีนํเยว อากาเสน คนฺธมาทนปพฺพตํ อคมํสุฯ

ตาปิ สพฺพา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติํสุฯ ตาสํ เชฏฺฐิกา ตโต จวิตฺวา พาราณสิยา อวิทูเร เปสการคาเม เปสการเชฏฺฐกสฺส เคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา, ปทุมวติยา ปุตฺเต ปญฺจสเต ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา สมฺปิยายมานา สพฺเพ วนฺทิตฺวา ภิกฺขํ อทาสิฯ เต ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา คนฺธมาทนเมว อคมํสุฯ สาปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อมฺหากํ สตฺถุ นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว เทวทหนคเร มหาสุปฺปพุทฺธสฺส เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ, โคตมีติสฺสา โคตฺตาคตเมว นามํ อโหสิ; มหามายาย กนิฏฺฐภคินีฯ