เมนู

ตตฺถ สุมุตฺตาติ สุฏฺฐุ มุตฺตาฯ สาธุมุตฺตามฺหีติ สาธุ สมฺมเทว มุตฺตา อมฺหิฯ กุโต ปน สุมุตฺตา สาธุมุตฺตาติ อาห ‘‘ตีหิ ขุชฺเชหิ มุตฺติยา’’ติ, ตีหิ วงฺกเกหิ ปริมุตฺติยาติ อตฺโถฯ อิทานิ ตานิ สรูปโต ทสฺเสนฺตี ‘‘อุทุกฺขเลน มุสเลน, ปตินา ขุชฺชเกน จา’’ติ อาหฯ อุทุกฺขเล หิ ธญฺญํ ปกฺขิปนฺติยา ปริวตฺเตนฺติยา มุสเลน โกฏฺเฏนฺติยา จ ปิฏฺฐิ โอนาเมตพฺพา โหตีติ ขุชฺชกรณเหตุตาย ตทุภยํ ‘‘ขุชฺช’’นฺติ วุตฺตํฯ สามิโก ปนสฺสา ขุชฺโช เอวฯ อิทานิ ยสฺสา มุตฺติยา นิทสฺสนวเสน ตีหิ ขุชฺเชหิ มุตฺติ วุตฺตาฯ ตเมว ทสฺเสนฺตี ‘‘มุตฺตามฺหิ ชาติมรณา’’ติ วตฺวา ตตฺถ การณมาห ‘‘ภวเนตฺติ สมูหตา’’ติฯ ตสฺสตฺโถ – น เกวลมหํ ตีหิ ขุชฺเชหิ เอว มุตฺตา, อถ โข สพฺพสฺมา ชาติมรณาปิ, ยสฺมา สพฺพสฺสาปิ ภวสฺส เนตฺติ นายิกา ตณฺหา อคฺคมคฺเคน มยา สมุคฺฆาฏิตาติฯ

มุตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ธมฺมทินฺนาเถรีคาถาวณฺณนา

ฉนฺทชาตา อวสายีติ ธมฺมทินฺนาเถริยา คาถาฯ สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร ปราธีนวุตฺติกา หุตฺวา ชีวนฺตี นิโรธโต วุฏฺฐิตสฺส อคฺคสาวกสฺส ปูชาสกฺการปุพฺพกํ ทานํ ทตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตาฯ ตโต จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล สตฺถุ เวมาติกภาติกานํ กมฺมิกสฺส เคเห วสมานา ทานํ ปฏิจฺจ ‘‘เอกํ เทหี’’ติ สามิเกน วุตฺเต ทฺเว เทนฺตี, พหุํ ปุญฺญํ กตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิกรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา วิสาขสฺส เสฏฺฐิโน เคหํ คตาฯ

อเถกทิวสํ วิสาโข เสฏฺฐิ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา อนาคามี หุตฺวา ฆรํ คนฺตฺวา ปาสาทํ อภิรุหนฺโต โสปานมตฺถเก ฐิตาย ธมฺมทินฺนาย ปสาริตหตฺถํ อนาลมฺพิตฺวาว ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา ภุญฺชมาโนปิ ตุณฺหีภูโตว ภุญฺชิฯ ธมฺมทินฺนา ตํ อุปธาเรตฺวา, ‘‘อยฺยปุตฺต, กสฺมา ตฺวํ อชฺช มม หตฺถํ นาลมฺพิ, ภุญฺชมาโนปิ น กิญฺจิ กเถสิ, อตฺถิ นุ โข โกจิ มยฺหํ โทโส’’ติ อาหฯ วิสาโข ‘‘ธมฺมทินฺเน, น เต โทโส อตฺถิ, อหํ ปน อชฺช ปฏฺฐาย อิตฺถิสรีรํ ผุสิตุํ อาหาเร จ โลลภาวํ กาตุํ อนรโห, ตาทิโส มยา ธมฺโม ปฏิวิทฺโธฯ ตฺวํ ปน สเจ อิจฺฉสิ, อิมสฺมิํเยว เคเห วสฯ โน เจ อิจฺฉสิ, ยตฺตเกน ธเนน เต อตฺโถ, ตตฺตกํ คเหตฺวา กุลฆรํ คจฺฉาหี’’ติ อาหฯ ‘‘นาหํ, อยฺยปุตฺต, ตยา วนฺตวมนํ อาจมิสฺสามิ, ปพฺพชฺชํ เม อนุชานาหี’’ติฯ วิสาโข ‘‘สาธุ, ธมฺมทินฺเน’’ติ ตํ สุวณฺณสิวิกาย ภิกฺขุนิอุปสฺสยํ เปเสสิฯ สา ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา กติปาหํ ตตฺถ วสิตฺวา วิเวกวาสํ วสิตุกามา อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา, ‘‘อยฺยา, อากิณฺณฏฺฐาเน มยฺหํ จิตฺตํ น รมติ, คามกาวาสํ คจฺฉามี’’ติ อาหฯ ภิกฺขุนิโย ตํ คามกาวาสํ นยิํสุฯ สา ตตฺถ วสนฺตี อตีเต มทฺทิตสงฺขารตาย น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.3.95-130) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, กุเล อญฺญตเร อหุํ;

ปรกมฺมการี อาสิํ, นิปกา สีลสํวุตาฯ

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส, สุชาโต อคฺคสาวโก;

วิหารา อภินิกฺขมฺม, ปิณฺฑปาตาย คจฺฉติฯ

‘‘ฆฏํ คเหตฺวา คจฺฉนฺตี, ตทา อุทกหาริกา;

ตํ ทิสฺวา อททํ ปูปํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิฯ

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา ตตฺเถว, นิสินฺโน ปริภุญฺชิ โส;

ตโต เนตฺวาน ตํ เคหํ, อทาสิํ ตสฺส โภชนํฯ

‘‘ตโต เม อยฺยโก ตุฏฺโฐ, อกรี สุณิสํ สกํ;

สสฺสุยา สห คนฺตฺวาน, สมฺพุทฺธํ อภิวาทยิํฯ

‘‘ตทา โส ธมฺมกถิกํ, ภิกฺขุนิํ ปริกิตฺตยํ;

ฐเปสิ เอตทคฺคมฺหิ, ตํ สุตฺวา มุทิตา อหํฯ

‘‘นิมนฺตยิตฺวา สุคตํ, สสงฺฆํ โลกนายกํ;

มหาทานํ ททิตฺวาน, ตํ ฐานมภิปตฺถยิํฯ

‘‘ตโต มํ สุคโต อาห, ฆนนินฺนาทสุสฺสโร;

มมุปฏฺฐานนิรเต, สสงฺฆปริเวสิเกฯ

‘‘สทฺธมฺมสฺสวเน ยุตฺเต, คุณวทฺธิตมานเส;

ภทฺเท ภวสฺสุ มุทิตา, ลจฺฉเส ปณิธีผลํฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

ธมฺมทินฺนาติ นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกาฯ

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ยาวชีวํ มหามุนิํ;

เมตฺตจิตฺตา ปริจริํ, ปจฺจเยหิ วินายกํฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

‘‘อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;

กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเมฯ

‘‘ฉฏฺฐา ตสฺสาสหํ ธีตา, สุธมฺมา อิติ วิสฺสุตา;

ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิํฯ

‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;

วีสวสฺสสหสฺสานิ , วิจริมฺห อตนฺทิตาฯ

‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ , ราชกญฺญา สุเขธิตา;

พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา, มุทิตา สตฺต ธีตโรฯ

‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;

ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกาฯ

‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา จ กุณฺฑลา;

โคตมี จ อหญฺเจว, วิสาขา โหติ สตฺตมีฯ

‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;

ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต, สพฺพกามสมิทฺธิเนฯ

‘‘ยทา รูปคุณูเปตา, ปฐเม โยพฺพเน ฐิตา;

ตทา ปรกุลํ คนฺตฺวา, วสิํ สุขสมปฺปิตาฯ

‘‘อุเปตฺวา โลกสรณํ, สุณิตฺวา ธมฺมเทสนํ;

อนาคามิผลํ ปตฺโต, สามิโก เม สุพุทฺธิมาฯ

‘‘ตทาหํ อนุชาเนตฺวา, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;

นจิเรเนว กาเลน, อรหตฺตมปาปุณิํฯ

‘‘ตทา อุปาสโก โส มํ, อุปคนฺตฺวา อปุจฺฉถ;

คมฺภีเร นิปุเณ ปญฺเห, เต สพฺเพ พฺยากริํ อหํฯ

‘‘ชิโน ตสฺมิํ คุเณ ตุฏฺโฐ, เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ;

ภิกฺขุนิํ ธมฺมกถิกํ, นาญฺญํ ปสฺสามิ เอทิสิํฯ

‘‘ธมฺมทินฺนา ยถา ธีรา, เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว;

เอวาหํ ปณฺฑิตา โหมิ, นายเกนานุกมฺปิตาฯ

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตาฯ

‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโยฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกาฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสิํ สุนิมฺมลาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ (อป. เถรี 2.3.95-130);

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ‘‘มยฺหํ มนํ มตฺถกํ ปตฺตํ, อิทานิ อิธ วสิตฺวา กิํ กริสฺสามิ, ราชคหเมว คนฺตฺวา สตฺถารญฺจ วนฺทิสฺสามิ, พหู จ เม ญาตกา ปุญฺญานิ กริสฺสนฺตี’’ติ ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ ราชคหเมว ปจฺจาคตาฯ วิสาโข ตสฺสา อาคตภาวํ สุตฺวา ตสฺสา อธิคมํ วีมํสนฺโต ปญฺจกฺขนฺธาทิวเสน ปญฺหํ ปุจฺฉิฯ ธมฺมทินฺนา สุนิสิเตน สตฺเถน กุมุทนาเฬ ฉินฺทนฺตี วิย ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิฯ วิสาโข สพฺพํ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนนยํ สตฺถุ อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘ปณฺฑิตา, วิสาข, ธมฺมทินฺนา ภิกฺขุนี’’ติอาทินา ตํ ปสํสนฺโต สพฺพญฺญุตญฺญาเณน สทฺธิํ สํสนฺเทตฺวา พฺยากตภาวํ ปเวเทตฺวา ตเมว จูฬเวทลฺลสุตฺตํ (ม. นิ. 1.460) อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา ตํ ธมฺมกถิกานํ ภิกฺขุนีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ ยทา ปน สา ตสฺมิํ คามกาวาเส วสนฺตี เหฏฺฐิมมคฺเค อธิคนฺตฺวา อคฺคมคฺคตฺถาย วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปสิ, ตทา –

[12]

‘‘ฉนฺทชาตา อวสายี, มนสา จ ผุฏา สิยา;

กาเมสุ อปฺปฏิพทฺธจิตฺตา, อุทฺธํโสตาติ วุจฺจตี’’ติฯ –

อิมํ คาถํ อภาสิฯ

ตตฺถ ฉนฺทชาตาติ อคฺคผลตฺถํ ชาตจฺฉนฺทาฯ อวสายีติ อวสาโย วุจฺจติ อวสานํ นิฏฺฐานํ, ตมฺปิ กาเมสุ อปฺปฏิพทฺธจิตฺตตาย ‘‘อุทฺธํโสตา’’ติ วกฺขมานตฺตา สมณกิจฺจสฺส นิฏฺฐานํ เวทิตพฺพํ, น ยสฺส กสฺสจิ, ตสฺมา ปททฺวเยนาปิ อปฺปตฺตมานสา อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมานาติ อยมตฺโถ วุตฺโต โหติฯ มนสา จ ผุฏา สิยาติ เหฏฺฐิเมหิ ตีหิ มคฺคจิตฺเตหิ นิพฺพานํ ผุฏา ผุสิตา ภเวยฺยฯ กาเมสุ อปฺปฏิพทฺธจิตฺตาติ อนาคามิมคฺควเสน กาเมสุ น ปฏิพทฺธจิตฺตาฯ อุทฺธํโสตาติ อุทฺธเมว มคฺคโสโต สํสารโสโต จ เอติสฺสาติ อุทฺธํโสตาฯ อนาคามิโน หิ ยถา อคฺคมคฺโค อุปฺปชฺชติ, น อญฺโญ, เอวํ อวิหาทีสุ อุปฺปนฺนสฺส ยาว อกนิฏฺฐา อุทฺธเมว อุปฺปตฺติ โหตีติฯ

ธมฺมทินฺนาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. วิสาขาเถรีคาถาวณฺณนา

กโรถ พุทฺธสาสนนฺติ วิสาขาย เถริยา คาถาฯ ตสฺสา วตฺถุ ธีราเถริยาวตฺถุสทิสเมวฯ สา อรหตฺตํ ปตฺวา วิมุตฺติสุเขน วีตินาเมนฺตี –

[13]

‘‘กโรถ พุทฺธสาสนํ, ยํ กตฺวา นานุตปฺปติ;

ขิปฺปํ ปาทานิ โธวิตฺวา, เอกมนฺเต นิสีทถา’’ติฯ –

อิมาย คาถาย อญฺญํ พฺยากาสิฯ

ตตฺถ กโรถ พุทฺธสาสนนฺติ พุทฺธสาสนํ โอวาทอนุสิฏฺฐิํ กโรถ, ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชถาติ อตฺโถฯ ยํ กตฺวา นานุตปฺปตีติ อนุสิฏฺฐิํ กตฺวา กรณเหตุ น อนุตปฺปติ ตกฺกรสฺส สมฺมเทว อธิปฺปายานํ สมิชฺฌนโตฯ ขิปฺปํ ปาทานิ โธวิตฺวา, เอกมนฺเต นิสีทถาติ อิทํ ยสฺมา สยํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา อาจริยุปชฺฌายานํ วตฺตํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน ทิวาฏฺฐาเน ปาเท โธวิตฺวา รโห นิสินฺนา สทตฺถํ มตฺถกํ ปาเปสิ, ตสฺมา ตตฺถ อญฺเญปิ นิโยเชนฺตี อโวจฯ

วิสาขาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. สุมนาเถรีคาถาวณฺณนา

ธาตุโย ทุกฺขโต ทิสฺวาติ สุมนาย เถริยา คาถาฯ ตสฺสา วตฺถุ ติสฺสาเถริยา วตฺถุสทิสํฯ อิมิสฺสาปิ หิ สตฺถา โอภาสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ปุรโต นิสินฺโน วิย อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา –

[14]

‘‘ธาตุโย ทุกฺขโต ทิสฺวา, มา ชาติํ ปุนราคมิ;

ภเว ฉนฺทํ วิราเชตฺวา, อุปสนฺตา จริสฺสสี’’ติฯ –

อิมํ คาถมาหฯ สา คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิ

ตตฺถ ธาตุโย ทุกฺขโต ทิสฺวาติ สสนฺตติปริยาปนฺนา จกฺขาทิธาตุโย อิตราปิ จ อุทยพฺพยปฏิปีฬนาทินา ‘‘ทุกฺขา’’ติ ญาณจกฺขุนา ทิสฺวาฯ