3. เขมาเถรีคาถาวณฺณนา

ทหรา ตฺวํ รูปวตีติอาทิกา เขมาย เถริยา คาถาฯ อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร ปราธีนวุตฺติกา ปเรสํ ทาสี อโหสิฯ สา ปเรสํ เวยฺยาวจฺจกรเณน ชีวิกํ กปฺเปนฺตี เอกทิวสํ ปทุมุตฺตรสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อคฺคสาวกํ สุชาตตฺเถรํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ตโย โมทเก ทตฺวา ตํทิวสเมว อตฺตโน เกเส วิสฺสชฺเชตฺวา เถรสฺส ทานํ ทตฺวา ‘‘อนาคเต มหาปญฺญา พุทฺธสฺส สาวิกา ภเวยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ กตฺวา ยาวชีวํ กุสลกมฺเม อปฺปมตฺตา หุตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อนุกฺกเมน ฉกามสคฺเค, เตสํ เตสํ เทวราชูนํ มเหสิภาเวน อุปปนฺนา, มนุสฺสโลเกปิ อเนกวารํ จกฺกวตฺตีนํ มณฺฑลราชูนญฺจ มเหสิภาวํ อุปคตา มหาสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล มนุสฺสโลเก อุปฺปชฺชิตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา, สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสํเวคา ปพฺพชิตฺวา ทสวสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตี พหุสฺสุตา ธมฺมกถิกา หุตฺวา พหุชนสฺส ธมฺมกถนาทินา ปญฺญาสํวตฺตนิยกมฺมํ กตฺวา ตโต จวิตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺตี อิมสฺมิํ กปฺเป ภควโต จ กกุสนฺธสฺส ภควโต จ โกณาคมนสฺส กาเล วิภวสมฺปนฺเน กุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา มหนฺตํ สงฺฆารามํ กาเรตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิยฺยาเทสิฯ

ภควโต ปน กสฺสปทสพลสฺส กาเล กิกิสฺส กาสิรญฺโญ สพฺพเชฏฺฐิกา สมณี นาม ธีตา หุตฺวา, สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสํเวคา อคาเรเยว ฐิตา, วีสติ วสฺสสหสฺสานิ โกมาริพฺรหฺมจริยํ จรนฺตี สมณคุตฺตาทีหิ อตฺตโน ภคินีหิ สทฺธิํ รมณียํ ปริเวณํ กาเรตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิยฺยาเทสิฯ เอวเมว ตตฺถ ตตฺถ ภเว อายตนคตํ อุฬารํ ปุญฺญกมฺมํ กตฺวา สุคตีสุเยว สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มทฺทรฏฺเฐ สากลนคเร ราชกุเล นิพฺพตฺติฯ เขมาติสฺสา นามํ อโหสิ, สุวณฺณวณฺณา กญฺจนสนฺนิภตฺตจาฯ สา วยปฺปตฺตา พิมฺพิสารรญฺโญ เคหํ คตาฯ สตฺถริ เวฬุวเน วิหรนฺเต รูปมตฺตา หุตฺวา ‘‘รูเป โทสํ ทสฺเสตี’’ติ สตฺถุ ทสฺสนาย น คจฺฉติฯ

ราชา มนุสฺเสหิ เวฬุวนสฺส วณฺเณ ปกาสาเปตฺวา เทวิยา วิหารทสฺสนาย จิตฺตํ อุปฺปาเทสิฯ อถ เทวี ‘‘วิหารํ ปสฺสิสฺสามี’’ติ ราชานํ ปฏิปุจฺฉิฯ ราชา ‘‘วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ อทิสฺวา อาคนฺตุํ น ลภิสฺสสี’’ติ วตฺวา ปุริสานํ สญฺญํ อทาสิ – ‘‘พลกฺกาเรนปิ เทวิํ ทสพลํ ทสฺเสถา’’ติฯ เทวี วิหารํ คนฺตฺวา ทิวสภาคํ เขเปตฺวา นิวตฺเตนฺตี สตฺถารํ อทิสฺวาว คนฺตุํ อารทฺธาฯ อถ นํ ราชปุริสา อนิจฺฉนฺติมฺปิ สตฺถุ สนฺติกํ นยิํสุฯ สตฺถา ตํ อาคจฺฉนฺติํ ทิสฺวา อิทฺธิยา เทวจฺฉราสทิสํ อิตฺถิํ นิมฺมินิตฺวา ตาลปณฺณํ คเหตฺวา พีชยมานํ อกาสิฯ เขมา เทวี ตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ – ‘‘เอวรูปา นาม เทวจฺฉรปฏิภาคา อิตฺถิโย ภควโต อวิทูเร ติฏฺฐนฺติ, อหํ เอตาสํ ปริจาริกตายปิ นปฺปโหมิ, มนมฺปิ นิกฺการณา ปาปจิตฺตสฺส วเสน นฏฺฐา’’ติ นิมิตฺตํ คเหตฺวา ตเมว อิตฺถิํ โอโลกยมานา อฏฺฐาสิฯ

อถสฺสา ปสฺสนฺติยาว สตฺถุ อธิฏฺฐานพเลน สา อิตฺถี ปฐมวยํ อติกฺกมฺม มชฺฌิมวยมฺปิ อติกฺกมฺม ปจฺฉิมวยํ ปตฺวา ขณฺฑทนฺตา ปลิตเกสา วลิตฺตจา หุตฺวา สทฺธิํ ตาลปณฺเณน ปริวตฺติตฺวา ปติ ฯ ตโต เขมา กตาธิการตฺตา เอวํ จินฺเตสิ – ‘‘เอวํวิธมฺปิ สรีรํ อีทิสํ วิปตฺติํ ปาปุณิ, มยฺหมฺปิ สรีรํ เอวํคติกเมว ภวิสฺสตี’’ติฯ อถสฺสา จิตฺตาจารํ ญตฺวา สตฺถา –

‘‘เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ, สยํ กตํ มกฺกฏโกว ชาลํ;

เอตมฺปิ เฉตฺวาน ปริพฺพชนฺติ, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายา’’ติฯ –

คาถมาห ฯ สา คาถาปริโยสาเน สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณีติ อฏฺฐกถาสุ อาคตํฯ อปทาเน ปน ‘‘อิมํ คาถํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิตา ราชานํ อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณี’’ติ อาคตํฯ ตตฺถายํ อปทานปาฬิ (อป. เถรี 2.2.289-383) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุํ;

นานารตนปชฺโชเต, มหาสุขสมปฺปิตาฯ

‘‘อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ, อสฺโสสิํ ธมฺมเทสนํ;

ตโต ชาตปฺปสาทาหํ, อุเปมิ สรณํ ชินํฯ

‘‘มาตรํ ปิตรํ จาหํ, อายาจิตฺวา วินายกํ;

นิมนฺตยิตฺวา สตฺตาหํ, โภชยิํ สหสาวกํฯ

‘‘อติกฺกนฺเต จ สตฺตาเห, มหาปญฺญานมุตฺตมํ;

ภิกฺขุนิํ เอตทคฺคมฺหิ, ฐเปสิ นรสารถิฯ

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ปุโน ตสฺส มเหสิโน;

การํ กตฺวาน ตํ ฐานํ, ปณิปจฺจ ปณีทหิํฯ

‘‘ตโต มม ชิโน อาห, สิชฺฌตํ ปณิธี ตว;

สสงฺเฆ เม กตํ การํ, อปฺปเมยฺยผลํ ตยาฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

เอตทคฺคมนุปฺปตฺตา, เขมา นาม ภวิสฺสติฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสูปคา อหํฯ

‘‘ตโต จุตา ยามมคํ, ตโตหํ ตุสิตํ คตา;

ตโต จ นิมฺมานรติํ, วสวตฺติปุรํ ตโตฯ

‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;

ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

‘‘ตโต จุตา มนุสฺสตฺเต, ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ;

มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

‘‘สมฺปตฺติํ อนุโภตฺวาน, เทเวสุ มนุเชสุ จ;

สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา, เนกกปฺเปสุ สํสริํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, วิปสฺสี โลกนายโก;

อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน, สพฺพธมฺมวิปสฺสโกฯ

‘‘ตมหํ โลกนายกํ, อุเปตฺวา นรสารถิํ;

ธมฺมํ ภณิตํ สุตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

‘‘ทสวสฺสสหสฺสานิ, ตสฺส วีรสฺส สาสเน;

พฺรหฺมจริยํ จริตฺวาน, ยุตฺตโยคา พหุสฺสุตาฯ

‘‘ปจฺจยาการกุสลา, จตุสจฺจวิสารทา;

นิปุณา จิตฺตกถิกา, สตฺถุสาสนการิกาฯ

‘‘ตโต จุตาหํ ตุสิตํ, อุปปนฺนา ยสสฺสินี;

อภิโภมิ ตหิํ อญฺเญ, พฺรหฺมจารีผเลนหํฯ

‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปนฺนาหํ, มหาโภคา มหทฺธนา;

เมธาวินี สีลวตี, วินีตปริสาปิ จฯ

‘‘ภวามิ เตน กมฺเมน, โยเคน ชินสาสเน;

สพฺพา สมฺปตฺติโย มยฺหํ, สุลภา มนโส ปิยาฯ

‘‘โยปิ เม ภวเต ภตฺตา, ยตฺถ ยตฺถ คตายปิ;

วิมาเนติ น มํ โกจิ, ปฏิปตฺติพเลน เมฯ

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

นาเมน โกณาคมโน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

‘‘ตทา หิ พาราณสิยํ, สุสมิทฺธกุลปฺปชา;

ธนญฺชานี สุเมธา จ, อหมฺปิ จ ตโย ชนาฯ

‘‘สงฺฆารามมทาสิมฺห, ทานสหายิกา ปุเร;

สงฺฆสฺส จ วิหารมฺปิ, อุทฺทิสฺส การิกา มยํฯ

‘‘ตโต จุตา มยํ สพฺพา, ตาวติํสูปคา อหุํ;

ยสสา อคฺคตํ ปตฺตา, มนุสฺเสสุ ตเถว จฯ

‘‘อิมสฺมิํเยว กปฺปมฺหิ, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

‘‘อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;

กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเมฯ

‘‘ตสฺสาสิํ เชฏฺฐิกา ธีตา, สมณี อิติ วิสฺสุตา;

ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิํฯ

‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;

วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตาฯ

‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกญฺญา สุเขธิตา;

พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา, มุทิตา สตฺต ธีตโรฯ

‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;

ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกาฯ

‘‘อหํ อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา จ กุณฺฑลา;

กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา, วิสาขา โหติ สตฺตมีฯ

‘‘กทาจิ โส นราทิจฺโจ, ธมฺมํ เทเสสิ อพฺภุตํ;

มหานิทานสุตฺตนฺตํ, สุตฺวา ตํ ปริยาปุณิํฯ

‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, สากลาย ปุรุตฺตเม;

รญฺโญ มทฺทสฺส ธีตามฺหิ, มนาปา ทยิตา ปิยาฯ

‘‘สห เม ชาตมตฺตมฺหิ, เขมํ ตมฺหิ ปุเร อหุ;

ตโต เขมาติ นามํ เม, คุณโต อุปปชฺชถฯ

‘‘ยทาหํ โยพฺพนํ ปตฺตา, รูปลาวญฺญภูสิตา;

ตทา อทาสิ มํ ตาโต, พิมฺพิสารสฺส ราชิโนฯ

‘‘ตสฺสาหํ สุปฺปิยา อาสิํ, รูปเกลายเน รตา;

รูปานํ โทสวาทีติ, น อุเปสิํ มหาทยํฯ

‘‘พิมฺพิสาโร ตทา ราชา, มมานุคฺคหพุทฺธิยา;

วณฺณยิตฺวา เวฬุวนํ, คายเก คาปยี มมํฯ

‘‘รมฺมํ เวฬุวนํ เยน, น ทิฏฺฐํ สุคตาลยํ;

น เตน นนฺทนํ ทิฏฺฐํ, อิติ มญฺญามเส มยํฯ

‘‘เยน เวฬุวนํ ทิฏฺฐํ, นรนนฺทนนนฺทนํ;

สุทิฏฺฐํ นนฺทนํ เตน, อมรินฺทสุนนฺทนํฯ

‘‘วิหาย นนฺทนํ เทวา, โอตริตฺวา มหีตลํ;

รมฺมํ เวฬุวนํ ทิสฺวา, น ตปฺปนฺติ สุวิมฺหิตาฯ

‘‘ราชปุญฺเญน นิพฺพตฺตํ, พุทฺธปุญฺเญน ภูสิตํ;

โก วตฺตา ตสฺส นิสฺเสสํ, วนสฺส คุณสญฺจยํฯ

‘‘ตํ สุตฺวา วนสมิทฺธํ, มม โสตมโนหรํ;

ทฏฺฐุกามา ตมุยฺยานํ, รญฺโญ อาโรจยิํ ตทาฯ

‘‘มหตา ปริวาเรน, ตทา จ โส มหีปติ;

มํ เปเสสิ ตมุยฺยานํ, ทสฺสนาย สมุสฺสุกํฯ

‘‘คจฺฉ ปสฺส มหาโภเค, วนํ เนตฺตรสายนํ;

ยํ สทา ภาติ สิริยา, สุคตาภานุรญฺชิตํฯ

‘‘ยทา จ ปิณฺฑาย มุนิ, คิริพฺพชปุรุตฺตมํ;

ปวิฏฺโฐหํ ตทาเยว, วนํ ทฏฺฐุมุปาคมิํฯ

‘‘ตทา ตํ ผุลฺลวิปินํ, นานาภมรกูชิตํ;

โกกิลาคีตสหิตํ, มยูรคณนจฺจิตํฯ

‘‘อปฺปสทฺทมนากิณฺณํ, นานาจงฺกมภูสิตํ;

กุฏิมณฺฑปสํกิณฺณํ, โยคีวรวิราชิตํฯ

‘‘วิจรนฺตี อมญฺญิสฺสํ, สผลํ นยนํ มม;

ตตฺถาปิ ตรุณํ ภิกฺขุํ, ยุตฺตํ ทิสฺวา วิจินฺตยิํฯ

‘‘อีทิเส วิปิเน รมฺเม, ฐิโตยํ นวโยพฺพเน;

วสนฺตมิว กนฺเตน, รูเปน จ สมนฺวิโตฯ

‘‘นิสินฺโน รุกฺขมูลมฺหิ, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;

ฌายเต วตยํ ภิกฺขุ, หิตฺวา วิสยชํ รติํฯ

‘‘นนุ นาม คหฏฺเฐน, กามํ ภุตฺวา ยถาสุขํ;

ปจฺฉา ชิณฺเณน ธมฺโมยํ, จริตพฺโพ สุภทฺทโกฯ

‘‘สุญฺญกนฺติ วิทิตฺวาน, คนฺธเคหํ ชินาลยํ;

อุเปตฺวา ชินมทฺทกฺขํ, อุทยนฺตํ ว ภากรํฯ

‘‘เอกกํ สุขมาสีนํ, พีชมานํ วริตฺถิยา;

ทิสฺวาเนวํ วิจินฺเตสิํ, นายํ ลูโข นราสโภฯ

‘‘สา กญฺญา กนกาภาสา, ปทุมานนโลจนา;

พิมฺโพฏฺฐี กุนฺททสนา, มโนเนตฺตรสายนาฯ

‘‘เหมโทลาภสวนา, กลิกาการสุตฺถนี;

เวทิมชฺฌาว สุสฺโสณี, รมฺโภรุ จารุภูสนาฯ

‘‘รตฺตํสกุปสํพฺยานา , นีลมฏฺฐนิวาสนา;

อตปฺปเนยฺยรูเปน, หาสภาวสมนฺวิตาฯ

‘‘ทิสฺวา ตเมวํ จินฺเตสิํ, อโหยมภิรูปินี;

น มยาเนน เนตฺเตน, ทิฏฺฐปุพฺพา กุทาจนํฯ

‘‘ตโต ชราภิภูตา สา, วิวณฺณา วิกตานนา;

ภินฺนทนฺตา เสตสิรา, สลาลา วทนาสุจิฯ

‘‘สํขิตฺตกณฺณา เสตกฺขี, ลมฺพาสุภปโยธรา;

วลิวิตตสพฺพงฺคี, สิราวิตตเทหินีฯ

‘‘นตงฺคา ทณฺฑทุติยา, อุปฺผาสุลิกตา กิสา;

ปเวธมานา ปติตา, นิสฺสสนฺตี มุหุํ มุหุํฯ

‘‘ตโต เม อาสิ สํเวโค, อพฺภุโต โลมหํสโน;

ธิรตฺถุ รูปํ อสุจิํ, รมนฺเต ยตฺถ พาลิสาฯ

‘‘ตทา มหาการุณิโก, ทิสฺวา สํวิคฺคมานสํ;

อุทคฺคจิตฺโต สุคโต, อิมา คาถา อภาสถฯ

‘‘อาตุรํ อสุจิํ ปูติํ, ปสฺส เขเม สมุสฺสยํ;

อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ, พาลานํ อภินนฺทิตํฯ

‘‘อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;

สติ กายคตา ตฺยตฺถุ, นิพฺพิทา พหุลา ภวฯ

‘‘ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทํ;

อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, กาเย ฉนฺทํ วิราชยฯ

‘‘อนิมิตฺตญฺจ ภาเวหิ, มานานุสยมุชฺชห;

ตโต มานาภิสมยา, อุปสนฺตา จริสฺสสิฯ

‘‘เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ, สยํ กตํ มกฺกฏโกว ชาลํ;

เอตมฺปิ เฉตฺวาน ปริพฺพชนฺติ, อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายฯ

‘‘ตโต กลฺลิตจิตฺตํ มํ, ญตฺวาน นรสารถิ;

มหานิทานํ เทเสสิ, สุตฺตนฺตํ วินยาย เมฯ

‘‘สุตฺวา สุตฺตนฺตเสฏฺฐํ ตํ, ปุพฺพสญฺญมนุสฺสริํ;

ตตฺถ ฐิตาวหํ สนฺตี, ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยิํฯ

‘‘นิปติตฺวา มเหสิสฺส, ปาทมูลมฺหิ ตาวเท;

อจฺจยํ เทสนตฺถาย, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

‘‘นโม เต สพฺพทสฺสาวิ, นโม เต กรุณากร;

นโม เต ติณฺณสํสาร, นโม เต อมตํ ททฯ

‘‘ทิฏฺฐิคหนปกฺขนฺทา, กามราควิโมหิตา;

ตยา สมฺมา อุปาเยน, วินีตา วินเย รตาฯ

‘‘อทสฺสเนน วิโภคา, ตาทิสานํ มเหสินํ;

อนุโภนฺติ มหาทุกฺขํ, สตฺตา สํสารสาคเรฯ

‘‘ยทาหํ โลกสรณํ, อรณํ อรณนฺตคุํ;

นาทฺทสามิ อทูรฏฺฐํ, เทสยามิ ตมจฺจยํฯ

‘‘มหาหิตํ วรททํ, อหิโตติ วิสงฺกิตา;

โนเปสิํ รูปนิรตา, เทสยามิ ตมจฺจยํฯ

‘‘ตทา มธุรนิคฺโฆโส, มหาการุณิโก ชิโน;

อโวจ ติฏฺฐ เขเมติ, สิญฺจนฺโต อมเตน มํฯ

‘‘ตทา ปกมฺย สิรสา, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;

คนฺตฺวา ทิสฺวา นรปติํ, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

‘‘อโห สมฺมา อุปาโย เต, จินฺติโตยมรินฺทม;

วนทสฺสนกามาย, ทิฏฺโฐ นิพฺพานโต มุนิฯ

‘‘ยทิ เต รุจฺจเต ราช, สาสเน ตสฺส ตาทิโน;

ปพฺพชิสฺสามิ รูเปหํ, นิพฺพินฺนา มุนิวาณินาฯ

‘‘อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน, ตทาห ส มหีปติ;

อนุชานามิ เต ภทฺเท, ปพฺพชฺชา ตว สิชฺฌตุฯ

‘‘ปพฺพชิตฺวา ตทา จาหํ, อทฺธมาเส อุปฏฺฐิเต;

ทีโปทยญฺจ เภทญฺจ, ทิสฺวา สํวิคฺคมานสาฯ

‘‘นิพฺพินฺนา สพฺพสงฺขาเร, ปจฺจยาการโกวิทา;

จตุโรเฆ อติกฺกมฺม, อรหตฺตมปาปุณิํฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี อาสิํ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

เจโตปริยญาณสฺส, วสี จาปิ ภวามหํฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีส, ปฏิภาเน ตเถว จ;

ปริสุทฺธํ มม ญาณํ, อุปฺปนฺนํ พุทฺธสาสเนฯ

‘‘กุสลาหํ วิสุทฺธีสุ, กถาวตฺถุวิสารทา;

อภิธมฺมนยญฺญู จ, วสิปฺปตฺตามฺหิ สาสเนฯ

‘‘ตโต โตรณวตฺถุสฺมิํ, รญฺญา โกสลสามินา;

ปุจฺฉิตา นิปุเณ ปญฺเห, พฺยากโรนฺตี ยถาตถํฯ

‘‘ตทา ส ราชา สุคตํ, อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉถ;

ตเถว พุทฺโธ พฺยากาสิ, ยถา เต พฺยากตา มยาฯ

‘‘ชิโน ตสฺมิํ คุเณ ตุฏฺโฐ, เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ;

มหาปญฺญานมคฺคาติ, ภิกฺขุนีนํ นรุตฺตโมฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ (อป. เถรี 2.2.289-383);

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วิหรนฺติยา อิมิสฺสา เถริยา สติปิ อญฺญาสํ ขีณาสวตฺเถรีนํ ปญฺญาเวปุลฺลปฺปตฺติยํ ตตฺถ ปน กตาธิการตาย มหาปญฺญาภาโว ปากโฏ อโหสิฯ ตถา หิ นํ ภควา เชตวนมหาวิหาเร อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน ปฏิปาฏิยา ภิกฺขุนิโย ฐานนฺตเร ฐเปนฺโต ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวิกานํ ภิกฺขุนีนํ มหาปญฺญานํ ยทิทํ เขมา’’ติ (อ. นิ. 1.235-236) มหาปญฺญตาย อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ ตํ เอกทิวสํ อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ นิสินฺนํ มาโร ปาปิมา ตรุณรูเปน อุปสงฺกมิตฺวา กาเมหิ ปโลเภนฺโต –

[139]

‘‘ทหรา ตฺวํ รูปวตี, อหมฺปิ ทหโร ยุวา;

ปญฺจงฺคิเกน ตุริเยน, เอหิ เขเม รมามเส’’ติฯ – คาถมาห ;

ตสฺสตฺโถ – เขเม, ตฺวํ ตรุณปฺปตฺตา, โยพฺพเน ฐิตา รูปสมฺปนฺนา, อหมฺปิ ตรุโณ ยุวา, ตสฺมา มยํ โยพฺพญฺญํ อเขเปตฺวา ปญฺจงฺคิเกน ตุริเยน วชฺชมาเนน เอหิ กามขิฑฺฑารติยา รมาม กีฬามาติฯ

ตํ สุตฺวา สา กาเมสุ สพฺพธมฺเมสุ จ อตฺตโน วิรตฺตภาวํ ตสฺส จ มารภาวํ อตฺตาภินิเวเสสุ สตฺเตสุ อตฺตโน ถามคตํ อปฺปสาทํ กตกิจฺจตญฺจ ปกาเสนฺตี –

[140]

‘‘อิมินา ปูติกาเยน, อาตุเรน ปภงฺคุนา;

อฏฺฏิยามิ หรายามิ, กามตณฺหา สมูหตาฯ

[141]

‘‘สตฺติสูลูปมา กามา, ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา;

ยํ ตฺวํ กามรติํ พฺรูสิ, อรตี ทานิ สา มมฯ

[142]

‘‘สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที, ตโมขนฺโธ ปทาลิโต;

เอวํ ชานาหิ ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกฯ

[143]

‘‘นกฺขตฺตานิ นมสฺสนฺตา, อคฺคิํ ปริจรํ วเน;

ยถาภุจฺจมชานนฺตา, พาลา สุทฺธิมมญฺญถฯ

[144]

‘‘อหญฺจ โข นมสฺสนฺตี, สมฺพุทฺธํ ปุริสุตฺตมํ;

ปมุตฺตา สพฺพทุกฺเขหิ, สตฺถุสาสนการิกา’’ติฯ – อิมา คาถา อภาสิ;

ตตฺถ อคฺคิํ ปริจรํ วเนติ ตโปวเน อคฺคิหุตฺตํ ปริจรนฺโตฯ ยถาภุจฺจมชานนฺตาติ ปวตฺติโย ยถาภูตํ อปริชานนฺตาฯ เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานเมวฯ

เขมาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สุชาตาเถรีคาถาวณฺณนา

อลงฺกตา สุวสนาติอาทิกา สุชาตาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน สมฺภตวิโมกฺขสมฺภารา หุตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาเกตนคเร เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา มาตาปิตูหิ สมานชาติกสฺส เสฏฺฐิปุตฺตสฺส ทินฺนา หุตฺวา ปติกุลํ คตาฯ ตตฺถ เตน สทฺธิํ สุขสํวาสํ วสนฺตี เอกทิวสํ อุยฺยานํ คนฺตฺวา นกฺขตฺตกีฬํ กีฬิตฺวา ปริชเนน สทฺธิํ นครํ อาคจฺฉนฺตี อญฺชนวเน สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ สตฺถา ตสฺสา อนุปุพฺพิํ กถํ กเถตฺวา กลฺลจิตฺตตํ ญตฺวา อุปริ สามุกฺกํสิกํ ธมฺมเทสนํ ปกาเสสิฯ สา เทสนาวสาเน อตฺตโน กตาธิการตาย ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตา จ , สตฺถุ จ เทสนาวิลาเสน ยถานิสินฺนาว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา สามิกญฺจ มาตาปิตโร จ อนุชานาเปตฺวา สตฺถุอาณาย ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตฺวา จ อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[145]

‘‘อลงฺกตา สุวสนา, มาลินี จนฺทโนกฺขิตา;

สพฺพาภรณสญฺฉนฺนา, ทาสีคณปุรกฺขตาฯ

[146]

‘‘อนฺนํ ปานญฺจ อาทาย, ขชฺชํ โภชฺชํ อนปฺปกํ;

เคหโต นิกฺขมิตฺวาน, อุยฺยานมภิหารยิํฯ

[147]

‘‘ตตฺถ รมิตฺวา กีฬิตฺวา, อาคจฺฉนฺตี สกํ ฆรํ;

วิหารํ ทฏฺฐุํ ปาวิสิํ, สาเกเต อญฺชนํ วนํฯ

[148]

‘‘ทิสฺวาน โลกปชฺโชตํ, วนฺทิตฺวาน อุปาวิสิํ;

โส เม ธมฺมมเทเสสิ, อนุกมฺปาย จกฺขุมาฯ

[149]

‘‘สุตฺวา จ โข มเหสิสฺส, สจฺจํ สมฺปฏิวิชฺฌหํ;

ตตฺเถว วิรชํ ธมฺมํ, ผุสยิํ อมตํ ปทํฯ

[150]

‘‘ตโต วิญฺญาตสทฺธมฺมา, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, อโมฆํ พุทฺธสาสน’’นฺติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ อลงฺกตาติ วิภูสิตาฯ ตํ ปน อลงฺกตาการํ ทสฺเสตุํ ‘‘สุวสนา มาลินี จนฺทโนกฺขิตา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ มาลินีติ มาลาธารินีฯ จนฺทโนกฺขิตาติ จนฺทนานุลิตฺตาฯ สพฺพาภรณสญฺฉนฺนาติ หตฺถูปคาทีหิ สพฺเพหิ อาภรเณหิ อลงฺการวเสน สญฺฉาทิตสรีราฯ