6. ฉกฺกนิปาโต

1. ปญฺจสตมตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา

ฉกฺกนิปาเต ยสฺส มคฺคํ น ชานาสีติอาทิกา ปญฺจสตมตฺตานํ เถรีนํ คาถาฯ อิมาปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺติโย อนุกฺกเมน อุปจิตวิโมกฺขสมฺภารา หุตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ตตฺถ ตตฺถ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา มาตาปิตูหิ ปติกุลํ อานีตา ตตฺถ ตตฺถ ปุตฺเต ลภิตฺวา ฆราวาสํ วสนฺติโย สมานชาติกสฺส ตาทิสสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา สพฺพาว มตปุตฺตา หุตฺวา, ปุตฺตโสเกน อภิภูตา ปฏาจาราย เถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา นิสินฺนา อตฺตโน โสกการณํ อาโรเจสุํฯ เถรี ตาสํ โสกํ วิโนเทนฺตี –

[127]

‘‘ยสฺส มคฺคํ น ชานาสิ, อาคตสฺส คตสฺส วา;

ตํ กุโต จาคตํ สตฺตํ, มม ปุตฺโตติ โรทสิฯ

[128]

‘‘มคฺคญฺจ โขสฺส ชานาสิ, อาคตสฺส คตสฺส วา;

น นํ สมนุโสเจสิ, เอวํธมฺมา หิ ปาณิโนฯ

[129]

‘‘อยาจิโต ตตาคจฺฉิ, นานุญฺญาโต อิโต คโต;

กุโตจิ นูน อาคนฺตฺวา, วสิตฺวา กติปาหกํ;

อิโตปิ อญฺเญน คโต, ตโตปญฺเญน คจฺฉติฯ

[130]

‘‘เปโต มนุสฺสรูเปน, สํสรนฺโต คมิสฺสติ;

ยถาคโต ตถา คโต, กา ตตฺถ ปริเทวนา’’ติฯ –

อิมาหิ จตูหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิฯ

ตา ตสฺสา ธมฺมํ สุตฺวา สญฺชาตสํเวคา เถริยา สนฺติเก ปพฺพชิํสุฯ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺติโย วิมุตฺติปริปาจนียานํ ธมฺมานํ ปริปากํ คตตฺตา น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺเต ปติฏฺฐหิํสุฯ อถ ตา อธิคตารหตฺตา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน ‘‘ยสฺส มคฺคํ น ชานาสี’’ติอาทิกาหิ โอวาทคาถาหิ สทฺธิํ –

[131]

‘‘อพฺพหี วต เม สลฺลํ, ทุทฺทสํ หทยสฺสิตํ;

ยา เม โสกปเรตาย, ปุตฺตโสกํ พฺยปานุทิฯ

[132]

‘‘สาชฺช อพฺพูฬฺหสลฺลาหํ, นิจฺฉาตา ปรินิพฺพุตา;

พุทฺธํ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ, อุเปมิ สรณํ มุนิ’’นฺติฯ –

อิมา คาถา วิสุํ วิสุํ อภาสิํสุฯ

ตตฺถ ยสฺส มคฺคํ น ชานาสิ, อาคตสฺส คตสฺส วาติ ยสฺส สตฺตสฺส อิธ อาคตสฺส อาคตมคฺคํ วา อิโต คตสฺส คตมคฺคํ วา ตฺวํ น ชานาสิฯ อนนฺตรา อตีตานาคตภวูปปตฺติโย สนฺธาย วทติฯ ตํ กุโต จาคตํ สตฺตนฺติ ตํ เอวํ อวิญฺญาตาคตคตมคฺคํ กุโตจิ คติโต อาคตมคฺคํ อาคจฺฉนฺเตน อนฺตรามคฺเค สพฺเพน สพฺพํ อกตปริจยสมาคตปุริสสทิสํ สตฺตํ เกวลํ มมตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา มม ปุตฺโตติ กุโต เกน การเณน โรทสิฯ อปฺปฏิการโต มม ปุตฺตสฺส จ อกาตพฺพโต น เอตฺถ โรทนการณํ อตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ

มคฺคญฺจ โขสฺส ชานาสีติ อสฺส ตว ปุตฺตาภิมตสฺส สตฺตสฺส อาคตสฺส อาคตมคฺคญฺจ คตสฺส คตมคฺคญฺจ อถ ชาเนยฺยาสิฯ น นํ สมนุโสเจสีติ เอวมฺปิ นํ น สมนุโสเจยฺยาสิฯ กสฺมา? เอวํธมฺมา หิ ปาณิโน, ทิฏฺฐธมฺเมปิ หิ สตฺตานํ สพฺเพหิ ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาวา วินาภาวา ตตฺถ วสวตฺติตาย อภาวโต, ปเคว อภิสมฺปรายํฯ

อยาจิโต ตตาคจฺฉีติ ตโต ปรโลกโต เกนจิ อยาจิโต อิธ อาคจฺฉิฯ ‘‘อาคโต’’ติปิ ปาฬิ, โส เอวตฺโถฯ นานุญฺญาโต อิโต คโตติ อิธโลกโต เกนจิ อนนุญฺญาโต ปรโลกํ คโตฯ กุโตจีติ นิรยาทิโต ยโต กุโตจิ คติโตฯ นูนาติ ปริสงฺกายํ ฯ วสิตฺวา กติปาหกนฺติ กติปยทิวสมตฺตํ อิธ วสิตฺวาฯ อิโตปิ อญฺเญน คโตติ อิโตปิ ภวโต อญฺเญน คโต, อิโต อญฺญมฺปิ ภวํ ปฏิสนฺธิวเสน อุปคโตฯ ตโตปญฺเญน คจฺฉตีติ ตโตปิ ภวโต อญฺเญน คมิสฺสติ, อญฺญเมว ภวํ อุปคมิสฺสติฯ

เปโตติ อเปโต ตํ ตํ ภวํ อุปปชฺชิตฺวา ตโต อปคโตฯ มนุสฺสรูเปนาติ นิทสฺสนมตฺตเมตํ, มนุสฺสภาเวน ติรจฺฉานาทิภาเวน จาติ อตฺโถฯ สํสรนฺโตติ อปราปรํ อุปปตฺติวเสน สํสรนฺโตฯ ยถาคโต ตถา คโตติ ยถา อวิญฺญาตคติโต จ อนามนฺเตตฺวา อาคโต ตถา อวิญฺญาตคติโก อนนุญฺญาโตว คโตฯ กา ตตฺถ ปริเทวนาติ ตตฺถ ตาทิเส อวสวตฺตินิ ยถากามาวจเร กา นาม ปริเทวนา, กิํ ปริเทวิเตน ปโยชนนฺติ อตฺโถฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เอตฺถ จ อาทิโต จตสฺโส คาถา ปฏาจาราย เถริยา เตสํ ปญฺจมตฺตานํ อิตฺถิสตานํ โสกวิโนทนวเสน วิสุํ วิสุํ ภาสิตาฯ ตสฺสา โอวาเท ฐตฺวา ปพฺพชิตฺวา อธิคตวิเสสาหิ ตาหิ ปญฺจสตมตฺตาหิ ภิกฺขุนีหิ ฉปิ คาถา ปจฺเจกํ ภาสิตาติ ทฏฺฐพฺพาฯ

ปญฺจสตา ปฏาจาราติ ปฏาจาราย เถริยา สนฺติเก ลทฺธโอวาทตาย ปฏาจาราย วุตฺตํ อเวทิสุนฺติ กตฺวา ‘‘ปฏาจารา’’ติ ลทฺธนามา ปญฺจสตา ภิกฺขุนิโยฯ

ปญฺจสตมตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. วาเสฏฺฐีเถรีคาถาวณฺณนา

ปุตฺตโสเกนหํ อฏฺฏาติอาทิกา วาเสฏฺฐิยา เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน สมฺภตวิโมกฺขสมฺภารา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา มาตาปิตูหิ สมานชาติกสฺส กุลปุตฺตสฺส ทินฺนา ปติกุลํ คนฺตฺวา เตน สทฺธิํ สุขสํวาสํ วสนฺตี เอกํ ปุตฺตํ ลภิตฺวา ตสฺมิํ อาธาวิตฺวา ปริธาวิตฺวา วิจรณกาเล กาลํ กเต ปุตฺตโสเกน อฏฺฏิตา อุมฺมตฺติกา อโหสิฯ สา ญาตเกสุ สามิเก จ ติกิจฺฉํ กโรนฺเตสุ เตสํ อชานนฺตานํเยว ปลายิตฺวา ยโต ตโต ปริพฺภมนฺตี มิถิลานครํ สมฺปตฺตา ตตฺถทฺทส ภควนฺตํ อนฺตรวีถิยํ คจฺฉนฺตํ ทนฺตํ คุตฺตํ สํยตินฺทฺริยํ นาคํฯ ทิสฺวาน สห ทสฺสเนน พุทฺธานุภาวโต อปคตุมฺมาทา ปกติจิตฺตํ ปฏิลภิฯ อถสฺสา สตฺถา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสสิฯ สา ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสํเวคา สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา สตฺถุ อาณาย ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ฆเฏนฺตี วายมนฺตี ปริปกฺกญาณตาย น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[133]

‘‘ปุตฺตโสเกนหํ อฏฺฏา, ขิตฺตจิตฺตา วิสญฺญินี;

นคฺคา ปกิณฺณเกสี จ, เตน เตน วิจาริหํฯ

[134]

‘‘วีถิสงฺการกูเฏสุ, สุสาเน รถิยาสุ จ;

อจริํ ตีณิ วสฺสานิ, ขุปฺปิปาสา สมปฺปิตาฯ

[135]

‘‘อถทฺทสาสิํ สุคตํ, นครํ มิถิลํ ปติ;

อทนฺตานํ ทเมตารํ, สมฺพุทฺธมกุโตภยํฯ

[136]

‘‘สจิตฺตํ ปฏิลทฺธาน, วนฺทิตฺวาน อุปาวิสิํ;

โส เม ธมฺมมเทเสสิ, อนุกมฺปาย โคตโมฯ

[137]

‘‘ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;

ยุญฺชนฺตี สตฺถุวจเน, สจฺฉากาสิํ ปทํ สิวํฯ

[138]

‘‘สพฺเพ โสกา สมุจฺฉินฺนา, ปหีนา เอตทนฺติกา;

ปริญฺญาตา หิ เม วตฺถู, ยโต โสกาน สมฺภโว’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ อฏฺฏาติ อฏฺฏิตาฯ อยเมว วา ปาโฐ, อฏฺฏิตา ปีฬิตาติ อตฺโถฯ ขิตฺตจิตฺตาติ โสกุมฺมาเทน ขิตฺตหทยาฯ ตโต เอว ปกติสญฺญาย วิคเมน วิสญฺญินีฯ หิโรตฺตปฺปาภาวโต อปคตวตฺถตาย นคฺคาฯ วิธุตเกสตาย ปกิณฺณเกสีฯ เตน เตนาติ คาเมน คามํ นคเรน นครํ วีถิยา วีถิํ วิจริํ อหํฯ

อถาติ ปจฺฉา อุมฺมาทสํวตฺตนิยสฺส กมฺมสฺส ปริกฺขเยฯ