ภทฺเรติ ตํ อาลปติฯ ภทฺรรตาติ ภทฺเรสุ สีลาทิธมฺเมสุ รตา อภิรตา โหหิฯ โยคกฺเขมมนุตฺตรนฺติ จตูหิ โยเคหิ เขมํ อนุปทฺทวํ อนุตฺตรํ นิพฺพานํ, ตสฺส ปตฺติยา กุสเล โพธิปกฺขิยธมฺเม ภาเวหีติ อตฺโถฯ

อุปสเมติ ตํ อาลปติฯ ตเร โอฆํ มจฺจุเธยฺยํ สุทุตฺตรนฺติ มจฺจุ เอตฺถ ธียตีติ มจฺจุเธยฺยํ, อนุปจิตกุสลสมฺภาเรหิ สุฏฺฐุ ทุตฺตรนฺติ สุทุตฺตรํ, สํสารมโหฆํ ตเร อริยมคฺคนาวาย ตเรยฺยาสิฯ ธาเรหิ อนฺติมํ เทหนฺติ ตสฺส ตรเณเนว อนฺติมเทหธรา โหหีติ อตฺโถฯ

ติสฺสาทิเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา ปฐมวคฺควณฺณนาฯ

11. มุตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา

สุมุตฺตา สาธุมุตฺตามฺหีติอาทิกา มุตฺตาเถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว กุสลํ อุปจินิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลชนปเท โอฆาตกสฺส นาม ทลิทฺทพฺราหฺมณสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ตํ วยปฺปตฺตกาเล มาตาปิตโร เอกสฺส ขุชฺชพฺราหฺมณสฺส อทํสุฯ สา เตน ฆราวาสํ อโรจนฺตี ตํ อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรติฯ ตสฺสา พหิทฺธารมฺมเณสุ จิตฺตํ วิธาวติ, สา ตํ นิคฺคณฺหนฺตี ‘‘สุมุตฺตา สาธุมุตฺตามฺหี’’ติ คาถํ วทนฺตีเยว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;

ปาณิเน อนุคณฺหนฺโต, ปิณฺฑาย ปาวิสี ปุรํฯ

‘‘ตสฺส อาคจฺฉโต สตฺถุ, สพฺเพ นครวาสิโน;

หฏฺฐตุฏฺฐา สมาคนฺตฺวา, วาลิกา อากิริํสุ เตฯ

‘‘วีถิสมฺมชฺชนํ กตฺวา, กทลิปุณฺณกทฺธเช;

ธูมํ จุณฺณญฺจ มาสญฺจ, สกฺการํ กจฺจ สตฺถุโนฯ

‘‘มณฺฑปํ ปฏิยาเทตฺวา, นิมนฺเตตฺวา วินายกํ;

มหาทานํ ททิตฺวาน, สมฺโพธิํ อภิปตฺถยิฯ

‘‘ปทุมุตฺตโร มหาวีโร, หารโก สพฺพปาณินํ;

อนุโมทนิยํ กตฺวา, พฺยากาสิ อคฺคปุคฺคโลฯ

‘‘สตสหสฺเส อติกฺกนฺเต, กปฺโป เหสฺสติ ภทฺทโก;

ภวาภเว สุขํ ลทฺธา, ปาปุณิสฺสสิ โพธิยํฯ

‘‘หตฺถกมฺมญฺจ เย เกจิ, กตาวี นรนาริโย;

อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, สพฺพา เหสฺสนฺติ สมฺมุขาฯ

‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, เจตนาปณิธีหิ จ;

อุปฺปนฺนเทวภวเน, ตุยฺหํ ตา ปริจาริกาฯ

‘‘ทิพฺพํ สุขมสงฺเขฺยยฺยํ, มานุสญฺจ อสงฺขิยํ;

อนุโภนฺติ จิรํ กาลํ, สํสริมฺห ภวาภเวฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกริํ ตทา;

สุขุมาลา มนุสฺเสสุ, อโถ เทวปุเรสุ จฯ

‘‘รูปํ โภคํ ยสํ อายุํ, อโถ กิตฺติสุขํ ปิยํ;

ลภามิ สตตํ สพฺพํ, สุกตํ กมฺมสมฺปทํฯ

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, ชาตาหํ พฺราหฺมเณ กุเล;

สุขุมาลหตฺถปาทา , รมณิเย นิเวสเนฯ

‘‘สพฺพกาลมฺปิ ปถวี, น ปสฺสามนลงฺกตํ;

จิกฺขลฺลภูมิํ อสุจิํ, น ปสฺสามิ กุทาจนํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อุทาเนนฺตี –

[11]

‘‘สุมุตฺตา สาธุมุตฺตามฺหิ, ตีหิ ขุชฺเชหิ มุตฺติยา;

อุทุกฺขเลน มุสเลน, ปตินา ขุชฺชเกน จ;

มุตฺตามฺหิ ชาติมรณา, ภวเนตฺติ สมูหตา’’ติฯ – อิมํ คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ สุมุตฺตาติ สุฏฺฐุ มุตฺตาฯ สาธุมุตฺตามฺหีติ สาธุ สมฺมเทว มุตฺตา อมฺหิฯ กุโต ปน สุมุตฺตา สาธุมุตฺตาติ อาห ‘‘ตีหิ ขุชฺเชหิ มุตฺติยา’’ติ, ตีหิ วงฺกเกหิ ปริมุตฺติยาติ อตฺโถฯ อิทานิ ตานิ สรูปโต ทสฺเสนฺตี ‘‘อุทุกฺขเลน มุสเลน, ปตินา ขุชฺชเกน จา’’ติ อาหฯ อุทุกฺขเล หิ ธญฺญํ ปกฺขิปนฺติยา ปริวตฺเตนฺติยา มุสเลน โกฏฺเฏนฺติยา จ ปิฏฺฐิ โอนาเมตพฺพา โหตีติ ขุชฺชกรณเหตุตาย ตทุภยํ ‘‘ขุชฺช’’นฺติ วุตฺตํฯ สามิโก ปนสฺสา ขุชฺโช เอวฯ อิทานิ ยสฺสา มุตฺติยา นิทสฺสนวเสน ตีหิ ขุชฺเชหิ มุตฺติ วุตฺตาฯ ตเมว ทสฺเสนฺตี ‘‘มุตฺตามฺหิ ชาติมรณา’’ติ วตฺวา ตตฺถ การณมาห ‘‘ภวเนตฺติ สมูหตา’’ติฯ ตสฺสตฺโถ – น เกวลมหํ ตีหิ ขุชฺเชหิ เอว มุตฺตา, อถ โข สพฺพสฺมา ชาติมรณาปิ, ยสฺมา สพฺพสฺสาปิ ภวสฺส เนตฺติ นายิกา ตณฺหา อคฺคมคฺเคน มยา สมุคฺฆาฏิตาติฯ

มุตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ธมฺมทินฺนาเถรีคาถาวณฺณนา

ฉนฺทชาตา อวสายีติ ธมฺมทินฺนาเถริยา คาถาฯ สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร ปราธีนวุตฺติกา หุตฺวา ชีวนฺตี นิโรธโต วุฏฺฐิตสฺส อคฺคสาวกสฺส ปูชาสกฺการปุพฺพกํ ทานํ ทตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตาฯ ตโต จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล สตฺถุ เวมาติกภาติกานํ กมฺมิกสฺส เคเห วสมานา ทานํ ปฏิจฺจ ‘‘เอกํ เทหี’’ติ สามิเกน วุตฺเต ทฺเว เทนฺตี, พหุํ ปุญฺญํ กตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิกรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา วิสาขสฺส เสฏฺฐิโน เคหํ คตาฯ