ยถา ปน วฏฺฏิเตลาทิเก ปจฺจเย สติ อุปฺปชฺชนารโห ปทีโป ตทภาเว อนุปฺปชฺชนโต นิพฺพุโตติ วุจฺจติ, เอวํ กิเลสาทิปจฺจเย สติ อุปฺปชฺชนารหํ จิตฺตํ ตทภาเว อนุปฺปชฺชนโต วิมุตฺตนฺติ วุจฺจตีติ อาห – ‘‘ปทีปสฺเสว นิพฺพานํ, วิโมกฺโข อหุ เจตโส’’ติฯ

ปฏาจาราเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ติํสมตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา

มุสลานิ คเหตฺวานาติอาทิกา ติํสมตฺตานํ เถรีนํ คาถาฯ ตาปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺติโย อนุกฺกเมน อุปจิตวิโมกฺขสมฺภารา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สกกมฺมสญฺโจทิตา ตตฺถ ตตฺถ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา ปฏาจาราย เถริยา สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา ปพฺพชิตฺวา ปริสุทฺธสีลา วตฺตปฏิวตฺตํ ปริปูเรนฺติโย วิหรนฺติฯ อเถกทิวสํ ปฏาจาราเถรี ตาสํ โอวาทํ เทนฺตี –

[117]

‘‘มุสลานิ คเหตฺวาน, ธญฺญํ โกฏฺเฏนฺติ มาณวา;

ปุตฺตทารานิ โปเสนฺตา, ธนํ วินฺทนฺติ มาณวาฯ

[118]

‘‘กโรถ พุทฺธสาสนํ, ยํ กตฺวา นานุตปฺปติ;

ขิปฺปํ ปาทานิ โธวิตฺวา, เอกมนฺเต นิสีทถ;

เจโตสมถมนุยุตฺตา, กโรถ พุทฺธสาสน’’นฺติฯ – อิมา ทฺเว คาถา อภาสิ;

ตตฺถายํ สงฺเขปตฺโถ – อิเม สตฺตา ชีวิตเหตุ มุสลานิ คเหตฺวา ปเรสํ ธญฺญํ โกฏฺเฏนฺติ, อุทุกฺขลกมฺมํ กโรนฺติฯ อญฺญมฺปิ เอทิสํ นิหีนกมฺมํ กตฺวา ปุตฺตทารํ โปเสนฺตา ยถารหํ ธนมฺปิ สํหรนฺติฯ ตํ ปน เนสํ กมฺมํ นิหีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ ทุกฺขํ อนตฺถสญฺหิตญฺจฯ ตสฺมา เอทิสํ สํกิเลสิกปปญฺจํ วชฺเชตฺวา กโรถ พุทฺธสาสนํ สิกฺขตฺตยสงฺขาตํ สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ กโรถ สมฺปาเทถ อตฺตโน สนฺตาเน นิพฺพตฺเตถฯ

ตตฺถ การณมาห – ‘‘ยํ กตฺวา นานุตปฺปตี’’ติ, ยสฺส กรณเหตุ เอตรหิ อายติญฺจ อนุตาปํ นาปชฺชติฯ อิทานิ ตสฺส กรเณ ปุพฺพกิจฺจํ อนุโยควิธิญฺจ ทสฺเสตุํ, ‘‘ขิปฺปํ ปาทานิ โธวิตฺวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยสฺมา อโธวิตปาทสฺส อวิกฺขาลิตมุขสฺส จ นิสชฺชสุขํ อุตุสปฺปายลาโภ จ น โหติ, ปาเท ปน โธวิตฺวา มุขญฺจ วิกฺขาเลตฺวา เอกมนฺเต นิสินฺนสฺส ตทุภยํ ลภติ, ตสฺมา ขิปฺปํ อิมํ ยถาลทฺธํ ขณํ อวิราเธนฺติโย ปาทานิ อตฺตโน ปาเท โธวิตฺวา เอกมนฺเต วิวิตฺเต โอกาเส นิสีทถ นิสชฺชถฯ อฏฺฐติํสาย อารมฺมเณสุ ยตฺถ กตฺถจิ จิตฺตรุจิเก อารมฺมเณ อตฺตโน จิตฺตํ อุปนิพนฺธิตฺวา เจโตสมถมนุยุตฺตา สมาหิเตน จิตฺเตน จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานภาวนาวเสน พุทฺธสฺส ภควโต สาสนํ โอวาทํ อนุสิฏฺฐิํ กโรถ สมฺปาเทถาติฯ

อถ ตา ภิกฺขุนิโย ตสฺสา เถริยา โอวาเท ฐตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ภาวนาย กมฺมํ กโรนฺติโย ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตา เหตุสมฺปนฺนตาย จ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา โอวาทคาถาหิ สทฺธิํ –

[119]

‘‘ตสฺสา ตา วจนํ สุตฺวา, ปฏาจาราย สาสนํ;

ปาเท ปกฺขาลยิตฺวาน, เอกมนฺตํ อุปาวิสุํ;

เจโตสมถมนุยุตฺตา, อกํสุ พุทฺธสาสนํฯ

[120]

‘‘รตฺติยา ปุริเม ยาเม, ปุพฺพชาติมนุสฺสรุํ;

รตฺติยา มชฺฌิเม ยาเม, ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธยุํ;

รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม, ตโมขนฺธํ ปทาลยุํฯ

[121]

‘‘อุฏฺฐาย ปาเท วนฺทิํสุ, กตา เต อนุสาสนี;

อินฺทํว เทวา ติทสา, สงฺคาเม อปราชิตํ;

ปุรกฺขตฺวา วิหสฺสาม, เตวิชฺชามฺห อนาสวา’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิํสุฯ

ตตฺถ ตสฺสา ตา วจนํ สุตฺวา, ปฏาจาราย สาสนนฺติ ตสฺสา ปฏาจาราย เถริยา กิเลสปฏิสตฺตุสาสนฏฺเฐน สาสนภูตํ โอวาทวจนํ, ตา ติํสมตฺตา ภิกฺขุนิโย สุตฺวา ปฏิสฺสุตฺวา สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตฺวาฯ

อุฏฺฐาย ปาเท วนฺทิํสุ, กตา เต อนุสาสนีติ ยถาสมฺปฏิจฺฉิตํ ตสฺสา สาสนํ อฏฺฐิํ กตฺวา มนสิ กตฺวา ยถาผาสุกฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ภาเวนฺติโย ภาวนํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา อตฺตนา อธิคตวิเสสํ อาโรเจตุํ นิสินฺนาสนโต อุฏฺฐาย ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘มหาเถริ ตวานุสาสนี ยถานุสิฏฺฐํ อมฺเหหิ กตา’’ติ วตฺวา ตสฺสา ปาเท ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิํสุฯ อินฺทํว เทวา ติทสา, สงฺคาเม อปราชิตนฺติ เทวาสุรสงฺคาเม อปราชิตํ วิชิตาวิํ อินฺทํ ตาวติํสา เทวา วิย มหาเถริ, มยํ ตํ ปุรกฺขตฺวา วิหริสฺสาม อญฺญสฺส กตฺตพฺพสฺส อภาวโตฯ ตสฺมา ‘‘เตวิชฺชามฺห อนาสวา’’ติ อตฺตโน กตญฺญุภาวํ ปเวเทนฺตี อิทเมว ตาสํ อญฺญาพฺยากรณํ อโหสิฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

ติํสมตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. จนฺทาเถรีคาถาวณฺณนา

ทุคฺคตาหํ ปุเร อาสินฺติอาทิกา จนฺทาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี อนุกฺกเมน สมฺภตวิโมกฺขสมฺภารา ปริปกฺกญาณา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อญฺญตรสฺมิํ พฺราหฺมณคาเม อปญฺญาตสฺส พฺราหฺมณสฺส เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ ตสฺสา นิพฺพตฺติโต ปฏฺฐายํ ตํ กุลํ โภเคหิ ปริกฺขยํ คตํฯ สา อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปตฺวา ทุกฺเขน ชีวติฯ อถ ตสฺมิํ เคเห อหิวาตโรโค อุปฺปชฺชิฯ เตนสฺสา สพฺเพปิ ญาตกา มรณพฺยสนํ ปาปุณิํสุฯ สา ญาติกฺขเย ชาเต อญฺญตฺถ ชีวิตุํ อสกฺโกนฺตี กปาลหตฺถา กุเล กุเล วิจริตฺวา ลทฺธลทฺเธน ภิกฺขาหาเรน ยาเปนฺตี เอกทิวสํ ปฏาจาราย เถริยา ภตฺตวิสฺสคฺคฏฺฐานํ อคมาสิฯ ภิกฺขุนิโย ตํ ทุกฺขิตํ ขุทฺทาภิภูตํ ทิสฺวาน สญฺชาตการุญฺญา ปิยสมุทาจาเรน สงฺคเหตฺวา ตตฺถ วิชฺชมาเนน อุปจารมโนหเรน อาหาเรน สนฺตปฺเปสุํฯ สา ตาสํ อาจารสีเล ปสีทิตฺวา เถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ ตสฺสา เถรี ธมฺมํ กเถสิฯ สา ตํ ธมฺมํ สุตฺวา สาสเน อภิปฺปสนฺนา สํสาเร จ สญฺชาตสํเวคา ปพฺพชิ ฯ ปพฺพชิตฺวา จ เถริยา โอวาเท ฐตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ภาวนํ อนุยุญฺชนฺตี กตาธิการตาย ญาณสฺส จ ปริปากํ คตตฺตา น จิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา –

[122]

‘‘ทุคฺคตาหํ ปุเร อาสิํ, วิธวา จ อปุตฺติกา;

วินา มิตฺเตหิ ญาตีหิ, ภตฺตโจฬสฺส นาธิคํฯ

[123]

‘‘ปตฺตํ ทณฺฑญฺจ คณฺหิตฺวา, ภิกฺขมานา กุลา กุลํ;

สีตุณฺเหน จ ฑยฺหนฺตี, สตฺต วสฺสานิ จาริหํฯ

[124]

‘‘ภิกฺขุนิํ ปุน ทิสฺวาน, อนฺนปานสฺส ลาภินิํ;

อุปสงฺกมฺมํ อโวจํ, ปพฺพชฺชํ อนคาริยํฯ

[125]

‘‘สา จ มํ อนุกมฺปาย, ปพฺพาเชสิ ปฏาจารา;

ตโต มํ โอวทิตฺวาน, ปรมตฺเถ นิโยชยิฯ

[126]

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, อกาสิํ อนุสาสนิํ;

อโมโฆ อยฺยาโยวาโท, เตวิชฺชามฺหิ อนาสวา’’ติฯ –

อุทานวเสน อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ ทุคฺคตาติ ทลิทฺทาฯ ปุเรติ ปพฺพชิตโต ปุพฺเพฯ ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย หิ อิธ ปุคฺคโล โภเคหิ อฑฺโฒ วา ทลิทฺโท วาติ น วตฺตพฺโพฯ คุเณหิ ปน อยํ เถรี อฑฺฒาเยวฯ เตนาห ‘‘ทุคฺคตาหํ ปุเร อาสิ’’นฺติฯ วิธวาติ ธโว วุจฺจติ สามิโก, ตทภาวา วิธวา, มตปติกาติ อตฺโถฯ อปุตฺติกาติ ปุตฺตรหิตาฯ วินา มิตฺเตหีติ มิตฺเตหิ พนฺธเวหิ จ ปริหีนา รหิตาฯ ภตฺตโจฬสฺส นาธิคนฺติ ภตฺตสฺส โจฬสฺส จ ปาริปูริํ นาธิคจฺฉิํ, เกวลํ ปน ภิกฺขาปิณฺฑสฺส ปิโลติกาขณฺฑสฺส จ วเสน ฆาสจฺฉาทนมตฺตเมว อลตฺถนฺติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘ปตฺตํ ทณฺฑญฺจ คณฺหิตฺวา’’ติอาทิฯ